Mai pen rai

Vrijwel zeker was de eerste uitdrukking in de Thaise taal, die ik leerde kennen het overbekende “mai pen rai”. Toen ik in de jaren tachtig met een collega in Thailand was, gebruikten we de uitdrukking te pas en te onpas, gewoon omdat we het mooi vonden. ’s Avonds aan de bar: “nog een biertje?” Antwoord: “mai pen rai”, dat uiteraard ja betekende en ons telkens weer in de lach deed schieten.

Ook terug op kantoor in Nederland gebruikten we het, zodat collega’s ons steeds vreemd aankeken van wat bedoelen ze eigenlijk? Mijn collega heeft zijn nieuwe motorboot toen MAI PEN RAI gedoopt en ik heb het jarenlang als screensaver op mijn computer gehad. Beiden hebben we talloze malen moeten uitleggen wat het betekende.

De Thais gebruiken de uitdrukking ook om de haverklap en wij buitenlanders zijn geneigd de drie woordjes te vertalen als “dat is goed” of “het geeft niets” of “maak je geen zorgen”. Een Thaise journalist van Coconuts Bangkok vroeg zich af of de Thais zelf ook de simpele betekenis van deze veelgebruikte uitdrukking in hun hoofd hebben als zij “mai pen rai” zeggen. De journalist kwam er tijdens zijn studie in het buitenland achter, dat “mai pen rai” niet zo maar een uitdrukking is. Hij beschouwde het als een cultureel symbool en zelfs een filosofie van de Thaise bevolking.

Hij begint met een voorbeeld van hoe “mai pen rai” tijdens zijn verblijf bij een gastgezin tot een misverstand leidde. Hij kreeg een laatste stuk taart aangeboden en hij wilde dat ook wel, maar hij gaf beleefd als antwoord “It is okay, thanks!” waarmee hij de eenvoudige vertaling van “mai pen rai” bedoelde. Bij het beantwoorden van een ja-nee vraag, kiest de Thai vaak voor “mai pen rai”. Het werd echter opgevat als nee, terwijl hij rekende op de volgende vraag “weet je het zeker?”, dan had hij alsnog ja kunnen zeggen. Het stukje taart ging mooi aan zijn neus voorbij.

Met meer van dit soort incidenten kwam hij te weten, dat het bescheiden “mai pen rai”, zoals de Thai die gebruikt, vaak verloren gaat in de vertaling. Louter ‘het geeft niets” of zo is niet een adequate vervanging van deze Thaise uitdrukking. Dit komt omdat Thais de gewoonte hebben hulp of een aanbod af te slaan, omdat zij anderen geen overlast willen bezorgen, ook al gaat maar om een stukje taart. Het is de Thaise “greng jai” houding, die overlast voor anderen wil voorkomen. Maar ja, als de vragensteller een buitenlander is, wordt een aarzelende “mai pen rai” vaak als nee beschouwd. Nogal verwarrend, nietwaar?

Alles is prima

Nog een voorbeeld is als een Thai en een buitenlander in een pizzeria zitten en de buitenlander vraagt welk soort pizza de Thai wil hebben. Het antwoord is dan vaak “mai pen rai, arai gor dai” wat vertaald ongeveer “maakt niet uit, alles is prima” betekent. De Thai weet mogelijk wel welke pizza zijn voorkeur heeft, maar laat de keuze graag aan de buitenlander over, zodat die zich gelukkig kan voelen. Misschien is de Thai helemaal niet kieskeurig, maar hij wil er absoluut geen discussie over hebben. Alles is prima!

Maak je geen zorgen

Laten we zeggen dat iemand het laatste stuk pizza op de vloer laat vallen. Een Thai zal waarschijnlijk direct zeggen “Mai pen rai” in die situatie, een gemakzuchtige vorm van “het is okay, maak je geen zorgen”. Dit toont een zorgeloze houding waarmee de Thai geen nadruk wil leggen op kleine problemen. Het stuk pizza ligt op de grond, er is niets dat kan worden gedaan. Dus “mai pen rai”

Graag gedaan

Een Thai haalt de pizza’s van het buffet en zet er één voor de buitenlander neer. “Hier is je pizza.”

“Dank je wel!”

“Mai pen rai.”

Als je zegt dank je wel, kan een “mai pen rai” het antwoord zijn. Niet alleen is het een vorm van het tonen van waardering voor uw dankbaarheid, maar ook een manier om te zeggen: “Er is geen behoefte om me te bedanken! Graag gedaan!.”

Nee, dank je

Thais vinden het onbeleefd om gewoon “mai” te zeggen als ze iets niet willen en kiezen dan voor het zachtere “mai pen rai”. Als je als vraagsteller dit antwoord krijgt, moet je dus zelf uitmaken of nu “mai pen rai” als nee of ja wordt bedoeld. In zo’n geval kan de vraagsteller twijfelen en kan zelf “mai pen rai” gebruiken om duidelijkheid te krijgen.

“Wil jij het laatste stuk pizza ?’

“Mai pen rai. Neem jij het maar, je hebt nog weinig gegeten? ”

“Mai pen rai. Ik zit al vol, neem jij het nu maar!”

Wat denken buitenlanders van “mai pen rai”

Het bovenstaande zijn wat voorbeelden van hoe Thais het begrip “mai pen rai” hanteren, maar de journalist vond het ook interessant om te onderzoeken of buitenlanders er ook zo over denken. Ondanks de vriendelijkheid en onbaatzuchtigheid die Thais proberen aan te tonen met behulp van “mai pen rai” interpreteren buitenlanders de betekenis toch vaak verkeerd, was zijn ervaring. Hij noemt een aantal voorbeelden:

• Zijn Amerikaanse professor, die Thailand al vele jaren kent, vertelde de journalist, dat de Thais “mai pen rai” te pas, maar vooral ook te onpas gebruiken. Zij gebruiken de uitdrukking vaak als tussenzin in een gesprek of discussie zonder dat het betekenis heeft. Een opvulmiddel dus.
• Tijdens een verblijf in Italië was zijn gastvrouw bezorgd, dat ik haar pizza’s niet lekker vond. Ik wilde de pizza wel, maar telkens als zij het mij aanbood, zei ik te vaak “het is wel goed, bedankt!”, maar dat werd als nee opgevat. Toen ik haar later uitlegde, dat ik op Thaise wijze beleefd ja bedoelde, zei mijn gastvrouw: “Om te krijgen wat je wilt, moet je gewoon zeggen wat je wilt.”
• .Bij een bezoek aan een Thais-Duitse tante vroeg zij de journalist of hij zin had om op zondag ergens heen te gaan, hij mocht kiezen. Natuurlijk wilde hij wel ergens heen, maar hij antwoordde met “mai pen rai” (maakt mi niet uit), waarmee hij zijn hoffelijkheid wilde aantonen, dat de tante de keuze mocht maken. Hij was verbaasd en beteuterd toen zijn antwoord haar eigenlijk beledigde. Ze antwoordde: “Het is alsof het je niet kan schelen.”
• Een vriend van hem uit Singapore vindt ook, dat de Thais “mai pen rai” te veel gebruiken. Die vriend woonde nu een jaar in Bangkok en ergerde zich wat aan die uitdrukking. “Ja, het is beleefd, maar soms lijkt het wel of een Thais op geen enkele wijze een discussie of overleg wil”.

Conclusie van de journalist

Wat men ook vindt van het bescheiden “mai pen rai”, men kan niet ontkennen, dat het een bepaalde invloed heeft. Voor toeristen in Thailand kan “mai pen rai” eenvoudig worden gezien als een gastvrije vriendelijke zin, maar voor expats kan dit dubbelzinnige begrip moeilijk te begrijpen zijn. Wat veel Thais zien als een symbool van hun genegenheid en openheid kan helaas door niet-Thais worden gezien als vaagheid en een gebrek aan belangstelling.

Zonder de bespreking van deze misvattingen met niet-Thais, zou ik nooit hebben geweten hoe drie lettergrepen zoveel verwarring kunnen veroorzaken. Het is mij getoond hoe krachtig een taal kan zijn en dat het gebruik van “mai pen rai” niet altijd juist is voor een goed begrip.

Nederlands

Een mooi aspect van de Nederlandse taal is, dat wij iets positiefs kunnen zeggen, terwijl we het tegenovergestelde bedoelen. Je kunt iemand prijzen met “Dat heb je goed gedaan, jôh!” en de aangesprokene weet door het toontje waarmee het gezegd wordt best, dat het negatief bedoeld is. Hij heeft er een puinhoop van gemaakt. In deze betekenis gebruikte mijn collega-blogschrijver Hans Bos “mai pen rai” in een posting. In zijn verhaal “Mai pen rai, tot de dood er op volgt” van 19 februari jl. beschrijft hij een aantal voorvallen in het Thaise verkeer, die hem – zwak uitgedrukt – verbazen. De genoemde voorvallen eindigt hij een aantal keren met “mai pen rai”, niet omdat het hem niets kan schelen (wat maakt het uit), maar juist om zijn kritische vaststelling kracht bij te zetten.

Eigen ervaring met “mai pen rai”

Vorige week reed ik met mijn scooter in traag rijdend verkeer. Vóór mij stond een brommer met een Thaise dame plus peuter in de zijspan. Toen we weer optrokken na een stilstand, hoorde ik krak-krak, de dame keek om en zei: “mai pen rai”. Ik had namelijk het hardplastic drinkflesje van de peuter, die zij overboord had gegooid, kapot gereden. Ik passeerde haar, maar realiseerde mij, dat ik dat “mai pen rai” niet goed interpreteerde. Hoewel dat flesje wellicht maar weinig kostte, vond die dame het helemaal niet aardig, dat ik het flesje kapot gemaakt had. Ik stopte, hield haar aan en gaf haar 100 Baht schadevergoeding. Met een brede lach accepteerde zij het geld: “Khrab khun khrab, na ka”.

Bron: deels naar een artikel uit Coconuts Bangkok