‘Mai pen rai’ betekent niet wat u denkt

‘Mai pen rai’, hoe vaak hoor je dat niet Thailand? Die uitdrukking wordt te pas en te onpas gebruikt wanneer er zich problemen voordoen. Maar het is beslist geen uiting van onverschilligheid. Integendeel.

Wat betekent ‘mai pen rai’ letterlijk?

ไม่เป็นไร ofwel ‘mâi pen rai’  komt waarschijnlijk van de volledige zin ‘phǒm mâi pen arai’ ofwel ‘er is niets met mij aan de hand’. Als je vraagt ‘pen arai’, dan bedoel je ‘wat is er aan de hand?’ Als je wat geïrriteerd vraagt ‘pen arai ìe:k’, dan bedoel je ‘wat is er nou weer!’. In het Engels wordt ‘mâi pen rai’ vaak letterlijk vertaald als ‘never mind, it’s nothing, no problem’ ofwel ‘maak je geen zorgen, stoor je er niet aan, laat maar’ en soms als ‘all right’ ofwel ‘oké, in orde, afgesproken’.

Maar de letterlijke betekenis van ‘mâi pen rai’ is al lang ingehaald door de emotionele inhoud, het is een ‘emotiewoord’ geworden en staat vrijwel geheel los van de letterlijke betekenis. Vergelijk het maar met een moeder die tegen haar huilend kind met een grote buil op zijn hoofd zegt: ‘Kom, kom, het is oké, het valt wel mee, niet huilen, het gaat wel over…’ Het zijn troostwoordjes en de letterlijke betekenis doet er in het geheel niet meer toe. Zo is het ook met ‘mâi pen rai’.

Thais vinden ‘mai pen rai’ ook een verwarrende uitdrukking

Voor de echte betekenis van ‘mâi pen rai’ ben ik een aantal Thaise websites opgegaan en ik kan zeggen dat de Thais het zelf ook maar een aardig verwarrende uitdrukking vinden. Dat is niet verbazend omdat het een ‘emotiewoord’ is (geworden). Ik kwam de volgende vertalingen tegen: graag gedaan (na een bedankje); het hoeft niet meer, laat maar zitten (geeft je eigen echte mening weer); een aanbod afslaan; maak je geen zorgen; om een verontschuldiging vragen; spijt betuigen; als je denkt dat de ander boos is (‘wees aub niet boos’); geruststelling (ook van je eigen gemoed); pieker er niet te veel over; ik ben er al aan gewend, geeft niet (tegen haar vriend die blijkbaar veel winden laat en sorry zei!); uit pure verlegenheid als je met een mond vol tanden staat; ik begrijp je en vergeef je; elkaar een goed gevoel geven; zeg het met een glimlach; morgen zijn we het vergeten en overmorgen lachen we erom.

Niks mai-pen-rai mentaliteit, gewoon een slechte vakman

Jaren geleden vroeg ik een loodgieter een badkamerkraan te repareren. Hij verprutste het mijns inziens eenvoudige klusje. Ik dacht: Daar heb je nu weer die verdomde ‘mai pen rai mentaliteit’. Toen mijn vrouw thuiskwam en ik het verhaal vertelde, lachte ze en zei: ‘De slechtste loodgieter van Thailand!’  Een ander klaarde het karweitje in 10 minuten. Niks ‘mai pen rai’, gewoon een slechte vakman.

Wanneer zeg je ‘mai pen rai’?

Je bestelt lâab (pittige vis of vlees gehakt) en het meisje zet een gekookte varkenskop op tafel. Je roept ‘nóng!’ (serveerster) en je zegt met een glimlach ‘mâi pen rai lòk’ (‘ik ben niet erg boos, vergissingen zijn menselijk’), je geeft de varkenskop terug en je vraagt of ze even snel de lâab wil brengen. Als het nog eens gebeurt ga je, afhankelijk van je karakter, of klagen bij de manager of je zoekt een ander restaurant op. Ik ga altijd klagen.

Iemand rijdt door rood en BAM, een mooie deuk in je spiksplinternieuwe Fortuner is het resultaat. Jullie stappen beide uit, hij zegt ‘mâi pen rai na’. Hij wil daarmee zijn eigen schok en schrik onder controle krijgen en jouw terechte boosheid de kop indrukken. Hij bedoelt ‘gelukkig zijn er geen doden of gewonden gevallen, laten we niet emotioneel worden en dit in alle redelijkheid oplossen’. Het is geen ontkenning van zijn verantwoordelijkheid. Vervolgens zeg jij ook ‘mâi pen rai lòk’ tegen hem. Je bedoelt ook: ‘Laten we dit in alle redelijkheid oplossen, ik laat mijn boosheid even terzijde.’ En daarna pas vertel je hem (even in het kort gezegd) dat hij verantwoordelijk is en moet dokken. Over het algemeen kun je de zaak daarna prettig en snel afhandelen, die paar uitzonderingen daargelaten.

Een directeur vraagt zijn secretaresse de brieven om drie uur ter ondertekening klaar te hebben. De secretaresse komt om vijf uur. De directeur zegt: ‘Mâi pen rai.’ Hij bedoelt: ‘Ik ben niet zo boos deze keer en zie het voor nu door de vingers.’ Het is geen vrijbrief om altijd te laat aan te komen met je werk en zo zal de secretaresse dat ook begrijpen. Gebeurt het nog eens dan zal de directeur met een glimlach vragen: ‘Je hebt zeker veel werk dat het niet lukt om het om drie uur af te krijgen.’ Zoiets.  Als de secretaresse het dan nog niet begrijpt kan hij haar beter ontslaan.

Mai-pen-rai mentaliteit? Baarlijke nonsens!

Regelmatig hoor je praten over de ‘mai pen rai mentaliteit’ van de Thai. Die zou verantwoordelijk zijn voor de vele misstanden in Thailand, van de politie in Krabi via de slechte kwaliteit van het onderwijs tot het foute cijferwerk van de Bangkok Post. Soms ook als plaatsvervangende verontschuldiging door een buitenlander: ‘Doe niet zo moeilijk over die fouten zeg, die Thais doen dat zelf ook niet, ’mai pen rai’ weet je wel, pas je toch aan!’

Dat is baarlijke nonsens. ‘Mai pen rai’ betekent beslist niet dat het probleem hen niet aangaat, dat verantwoordelijkheid wordt ontkend en het drukt geen onverschillige of ongevoelige houding uit. Wat in Nederland fout is, is hier ook fout en dat mag en moet soms gezegd worden. ‘Mai pen rai’ kan niet gebruikt worden om fouten goed te praten.

Het gaat hier om emoties. De Thai is onderhevig aan dezelfde emoties als wij. Maar ze kiezen er voor die niet op een directe manier te uiten, ze houden van een kalme, beleefde, niet-confronterende en attente samenspraak. Op ons kan dat overkomen als onverschilligheid maar niets is minder waar. Wie wel eens een Thaise uitbarsting heeft gezien, weet wel beter.

‘Mai pen rai’ is een glijmiddel

‘Mai pen rai’ is het glijmiddel om in een onzekere en onvoorspelbare wereld menselijke relaties pijnloos en prettig te doen verlopen, ongewenste wrijvingen te voorkomen en zo storende emotionele uitingen te dempen. Daarom is het ook zo’n populaire uitdrukking. Zoek er verder niets achter en gebruik het vaak. Het komt je relatie met de Thai ten goede. Het wil niet zeggen ‘einde oefening’. Pak vervolgens rustig de kern van de zaak aan.