Wat Si Sawai: volmaakte Khmer architectuur

Wat Si Sawai

Telkens wanneer ik in de buurt van Sukhothai Historical Park kom, kan ik het niet nalaten om Wat Si Sawai te bezoeken, naar mijn mening één van de meest volmaakte prestaties van de Khmer architecten, inmiddels bijna duizend jaar geleden.

Ik herinner me nog als de dag van gisteren hoe ik bij mijn eerste bezoek aan deze tempel, intussen meer dan twintig jaar geleden, van mijn sokken werd geblazen door de naar het sublieme neigende, weergaloze esthetiek van dit schrijn. Een gevoel dat me steevast, telkens weer, bij elk bezoek,  bekruipt. Dit tempelcomplex ligt ietwat geïsoleerd, in de schaduw van de bomen, aan de rand van het Historical Park, op een paar honderd meter ten zuidwesten van Wat Mahathat bij de Namo-Poort.

Historici en archeologen gaan er van uit dat Wat Si Sawai één van de oudste tempels in Sukhothai is. Hij zou onder het bewind van de machtige Khmer-vorst Jayavarman VII (1181-1219) tegen het einde van de twaalfde dan wel het begin van de dertiende eeuw zijn gebouwd, nog voor Sukhothai de hoofdstad van het koninkrijk werd.  Ondanks het feit dat Jayavarman VII een toegewijd Boeddhist was, lijkt deze tempel in oorsprong Hindoeïstisch te zijn geweest.

Tal van vondsten zoals een lingasteen, een yoni (die je kan terugvinden aan de buitenkant van de oostelijke prang) en een deksteen met een bas-reliëf dat de Hindoeïstische creatiemythe afbeeldt, wijzen in deze richting. Veel van deze vondsten en artefacten behoren nu tot de vaste collectie van het Ramkhamhaeng National Museum in Sukhothai. Ook de naam van de tempel zou verwijzen naar het Hindoeïsme. Men heeft geen flauw idee hoe dit complex in de Khmer periode werd genoemd maar de erg invloedrijke prins Damrong Rajanubhab (1862-1943), een zelfverklaarde historicus die de halfbroer van koning Chulalongkorn was, ontwikkelde de theorie dat de huidige benaming van Wat Si Sawai zou zijn afgeleid van Sri Siwaya   (ศรีศิวายะ) wat in het Pali ‘Glorierijke Shiva’ zou betekenen. Een erg plausibele verklaring want in 1907 vond Chulalongkorn bij een bezoek aan deze site een Shivabeeld. Bij de opgravingen die tijdens dit bezoek plaatsvonden, kwamen ook twee massieve houtblokken aan het daglicht. Een vondst, die de Siamese koning verleidde om de theorie te formuleren dat zij gebruikt werden voor de Brahamanistische Triyampavai – Tripavai ceremonie, het Nieuwjaarsritueel met de reuzenschommel.

Beeldbepalend in Wat Si Sawai zijn de drie adembenemend mooie en in prima staat verkerende kolfvormige en rijkelijk van garudas, Kala-gezichten en naga voorziene prangs of torens, die in tegenstelling tot de meeste andere Khmerschrijnen, niet op het oosten maar wel op het zuiden werden georiënteerd. De centrale toren is bijna 15 m. hoog, de twee andere zijn een drietal meter lager. Alle drie werden nooit door de Khmer afgewerkt. De basissen werden immers, zoals dat de gewoonte was bij de Khmer in lateriet opgetrokken, maar de bovenste helft bestaat uit baksteen wat er op wijst dat de Siamezen ze hebben afgewerkt. Dit gebeurde wellicht pas in de vijftiende eeuw toen het Siamese machtscentrum al van Sukhothai naar Ayutthaya was verschoven. De prangs werden toen met witte stucco bezet en afgewerkt in een stijl die, ondanks de duidelijke invloed van de Khmer Bayon-stijl, sterk doet denken aan de prangs in Lopburi.

Waarvan we zeker weten dat ze uit het Sukhothai-tijdperk stammen, zijn de latere toevoegingen, en meer specifiek de twee, bijna 20 m lange Wihan, gebedshallen of -zalen aan de voorzijde van het tempelcomplex. Zij dateren uit de veertiende eeuw toen deze tempel werd geconverteerd tot een Boeddhistisch schrijn en in en bij deze tempel een Boeddhistisch klooster was gevestigd. De grote, laterieten zuilen zijn zowat het enige dat nog resteert van de zuidelijke Wihan. Maar ze zijn wel goed voor het meest fotogenieke doorkijk- kiekje van de prangs…

Bodi-boom

Een bakstenen muur van 36 op 30 m omsluit het binnenste deel van dit complex. Aan de zuidoostelijke zijde van deze binnenste omheining bevindt zich een fotogenieke en vooral imposante Bodi-boom met machtige, naar alle zijden uitstrekkende wortels. Een meer dan manshoge buitenmuur van 110 op 100 m in forse blokken lateriet omringt het tempelterrein. Ooit was hele complex omgeven door een brede gracht als symbolische grens voor het Hindoe-universum, maar daar resteert alleen aan de achterzijde nog een deel van dat bij de locals bekend staat als Sa Loi Bab, ‘de vijver voor de drijvende zonden’…

De ouderdom van deze tempel, de unieke kenmerken en aparte locatie zijn evenzoveel redenen om wat tijd te maken om dit schrijn te bezoeken. U zal het zich vast en zeker niet berouwen. O ja, als afsluiter nog dit: Soms wordt de naam van deze tempel ook gespeld als Wat Sri Savaya. Daar is niks mis mee, maar het is wel onbegrijpelijk dat deze tempel op de kaartjes die bij het betreden van het Sukhothai Historical Park aan de bezoekers worden uitgedeeld al jaren, totaal foutief als Wat Si Sawat wordt aangeduid…