‘Het tijdperk van de tragische selfie’

Als het dagelijks leven hervat wordt na een gebeurtenis van dood en vernietiging is het meestal een hoopvol teken. Bij het Erawan heiligdom in Bangkok, de plek van Thailand’s meest dodelijke bomaanslag, duurde het niet lang voor Hindu gelovigen om terug te keren – en met hen kwamen andere mensen die selfies maakten. Is dit nu een natuurlijke reactie op de tragedie?

Soms zijn het de kleinste details die de diepste indruk maken. Veertien jaar na 9/11, herinner ik me de stilte van een bar in New York, waar ik de avond na de aanslagen binnenging beter dan de gebeurtenissen van de dag zelf. Nu is het de geur van wierook in mijn kleren, die blijft hangen en dat vind ik hoopvol. De geur van aanbidding bij het heiligdom in Bangkok betekent dat het normale leven snel terugkeert. Gewone mensen zochten heel snel vrede op een plek, dat verscheurd was door geweld.

Het beeld van een klein stukje van het nieuw aangelegde beton, de vochtigheid, glinsterend in het felle ochtendlicht. Het zegt veel over een vastberadenheid om de routine van het normale leven te herstellen. De bom ontplofte om zeven uur in de avond op maandag en woensdagochtend werd de plek van inslag met grote vastberadenheid van nieuw beton voorzien.

Het is waar dat deze hervatting van het dagelijks leven, waar gelovigen buigen en knielen voor het beeld van de hindoegod van de schepping, Lord Brahma, werd vergezeld door ambtenaren, ambassadeurs en politici, die met hun entourage van helpers en fotografen op de plek des onheils rondzwerven. Maar de routine van alledag is terug. Het duurde ook niet lang voor de verkopers en straatventers terug waren.

Bij de routine van het gewone leven in onze moderne tijd hoort de selfie. Het is moeilijk om precies te weten wat het voor iemand betekent om, staande op de plek waar de tragedie heeft plaatsgevonden, een foto van zichzelf te maken. Is het een daad van totale ongevoeligheid of om de verschrikkingen op zichzelf te reflecteren? Er is een wereldwijde toeristische sector en ik veronderstel dat de deelname aan de rituelen van de selfie niet betekent, dat je hersenen of je hart is uitgeschakeld. En wie zijn wij als journalisten met onze camera’s om burgers te veroordelen met hun camera’s?

Een kwart eeuw geleden, een paar maanden na de val van het communisme in Oost-Europa, nam ik de trein door Polen en Tsjecho-Slowakije en bezocht het concentratiekamp Birkenau. Het was verlaten en bitter koud. Het ijs kraakte onder mijn voeten. Ik herinner me nog de kleine details van dat krakende ijs en de kou en een roze-rode winterse zon van een vroege schemering in een melkachtige lucht. Mijn vriend en ik waren alleen op deze vlakte met alleen de contouren van de barakken waarin de gedoemde verbleven. Toen stopte er een taxi en er sprongen twee toeristen uit. Terwijl de auto wachtte, namen zij elk een foto van elkaar, staande bij de spoorlijn, die ongeveer een miljoen mensen naar hun dood had gebracht. Vervolgens stapten zij weer in de auto en reden weg. Dat was het.

Ik zou graag willen denken dat de foto’s die bezoekers maken op een plaats van horror, later gebruikt worden om de werkelijke omvang van de tragedie te beseffen, maar ik ben daar niet echt van overtuigd.

De technologie is natuurlijk voortgeschreden. Waar we ooit foto’s van elkaar maakten, is een paar extra handen nu niet meer nodig. Voor een foto met op de achtergrond een beeld van de tragedie heb je nu geen twee mensen meer nodig, daarom heet het ook een selfie. Maar betere technologie leidt niet noodzakelijkerwijs tot meer inzicht. We zien nu het moment van de moord door de CCTV-camera’s, het moment dat de bommenwerper de bom plaatst. We zien zijn choreografie met zijn handlangers als één van hen de plek vrijmaakt voor de bommenwerper, die gaat zitten en vervolgens zijn dodelijke verpakking plaatst.

We zien het moment van het kwaad, maar we krijgen geen inzicht in de geest van de boosdoeners. Voor mij is het beeld dat blijft hangen niet de korrelige beelden van een bommenwerper maar het verse beton dat zijn daad bedekt. Vers beton, dat hoopvol de wil aangeeft om terug te keren naar de routine van het gewone leven.

De moeilijkheid is dat het beton alleen de materiële schade afdekt. Het kan de pijn van nabestaanden en de gewonden niet verhullen.

Bron: Stephen Evans op de website van BBC News Magazine