De lotgevallen en ervaringen van gouvernante Anna Leonowens tijdens de regering van koning Mongkut

Anna Leonowens was zes jaar lerares Engels voor de kinderen en voor sommige vrouwen van koning Mongkut (regeerde 1851-1868), en later ook zijn secretaresse. Zij schreef over haar ervaringen in het paleis en over aspecten van de Siamese samenleving een memoir dat in 1870 werd uitgegeven. Veel wat later over haar werd verteld en verbeeld in films (The King and I) en musicals is ontleend aan de geromantiseerde fictie-bestseller van Magaret Landon  Anna and the King of Siam  (1941) en vaak niet geheel volgens de waarheid.

Hier bespreek en vertaal ik uit het oorspronkelijke boek van Anna.

---

Korte biografie van Anna Leonowens

Anna was in de loop der tijd niet helemaal eerlijk wat haar biografie  betref maar deze samenvatting zal wel kloppen.  Ze werd geboren als Anna Edwards op  15 maart 1829 in Bombay, Brits-India. Na een periode in Engeland keerde ze in 1849 naar India terug waar ze Thomas Leon Owens (later Leonowens)  huwde.  Ze kregen 4 kinderen waarvan er twee op jonge leeftijd stierven.  Na een tijdje in Australië verhuisden ze naar Maleisië waar haar man Thomas stierf. Ze gaf daarna les in Singapore en tussen 1862 en 1867 in Bangkok zoals hier beschreven. Later verhuisde ze naar Amerika waar ze bekend werd als feministe en suffragette. Ze overleed  in Canada op 19 januari 1915.

Na het overlijden van koning Mongkut in 1868 en de troonsbestuiging van zijn 15-jarige zoon en haar ijverige leerling, Chulalongkorn, correspondeerde ze nog een tijdje met Chulalongkorn en ontmoette  hem in Londen in 1897. Chulalongkorn verweet haar een verkeerd beeld te hebben gegeven van zijn vader Mongkut. Een prachtige dankbrief in het handschrift van Chulalongkorn uit maart 1869 staat in het boek.

De zoon van Anna, Louis T. Leonowens keerde op latere leeftijd naar Thailand terug waar hij als  kapitein diende in het leger en een bedrijf stichtte dat nog steeds bestaat: Louis T. Leonowens & Co, Ltd.  Zijn vervallen woonhuis in Lampang wordt nu gerestaureed. Hij overleed aan de Spaanse griep in 1919.

Hier vertaal ik hoofdstuk XIII met enige weglatingen aangegeven met (……..). Het gaat over het overlijden van de meest geliefde dochter van koning Mongkut. Het is maart 1863.

Fa-Ying, the King’s darling

‘Wilt u me leren tekenen?’ zei een onweerstaanbare stem toen ik op een middag in het klaslokaal aan een tafel zat. ‘Het is zoveel prettiger bij u te zitten dan in mijn Sanskriet klas. Mijn Sankriet lerares is niet zoals mijn Engelse lerares: zij buigt mijn handen pijnlijk om als ik een fout maak. Ik houd niet van Sanskriet, ik houd van Engels. Er zijn zoveel mooie afbeeldingen in uw boeken. Wilt u me meenemen naar Engeland, Mam chaa?’ smeekte de innemende babbelaarster.

‘Ik ben bang dat Zijne Majesteit jou niet met mij zal laten meegaan’, antwoordde ik.

‘O ja, dat vindt hij wel goed’, zei het kind met een glimlachend vertrouwen. ‘Hij laat me alles doen wat ik wil.  U weet dat ik Somdej Chao Fa-Ying ben, hij houdt het meest van mij en laat me zeker  gaan’.

‘Ik ben blij dat te horen’, zei ik, ‘en blij te horen dat je van Engels en tekenen houdt. Kom, laten we Zijne Majesteit gaan vragen of je mag leren tekenen in plaats van Sanskriet leren’.

Met glinsterende ogen en een gelukkige glimlach sprong ze van mijn schoot, greep mijn hand en zei gretig: ‘O ja, laten we nu gaan!’ We gingen en ons verzoek werd ingewilligd.

Als ik samen met mijn lieve, slimme prinsesje iedere dag  tekende terwijl haar broeders en zusters hun Sanskriet lessen deden, leek mijn werk meer op vermaak.  Terwijl haar grote vragende ogen op mij waren gericht voerde ik haar uit het schaduw-land van mythen naar het land van Jezus Christus. ‘De wijsheid van deze wereld is als dwaasheid voor God’, en ik voelde dat dit kind, niet gedoopt en gezegend,  dichter stond bij haar Vader in de hemel dan bij haar vader op deze aarde.

De opgaande zon schitterde als  zilver op  de trage golfslag van de rivier waar boten met hun marktwaren langzaam voorbij gleden. Monniken in gele gewaden liepen stil langs de gelovigen die hun aalmoezen gaven om hun verdiensten te verbeteren  zonder verzoek of dank.  Slaven renden heen en weer om hun verschillende opdrachten uit te voeren. Gelovigen verzamelden zich voor de poorten van de tempels en de pagoda’s  terwijl het geluid van belletjes zacht klonk in een voorbijgaand briesje.

Terwijl Boy en ik vanuit onze veranda dit vreemd-pittoreske beeld aanschouwden zagen we een koninklijke boot bemand door slaven op ons afkomen. De boot landde en de slaven renden naar ons toe.

‘Mevrouw’, riepen ze, ‘er is cholera in het paleis! Drie slaven liggen al  dood in het hof van de prinsessen, en Hare Hoogheid Somdej Chao Fa-Ying  werd er deze morgen door getroffen. Kom snel! Zij vraagt naar u’. En zij gaven mij een papiertje, het was van Zijne Majesteit.

Een kort briefje van Koning Mongkut

Geachte Mevrouw,

Onze meest geliefde dochter, uw favoriete leerling, is aangevallen door de cholera en heeft een vurig verlangen u te zien, en zij spreekt voortdurend uw naam. Ik smeek u haar wens in te willigen. Ik vrees dat haar ziekte dodelijk is, want er waren deze morgen al drie overledenen. Zij is de mijn meest geliefde van mijn kinderen.

Uw diep bedroefde vriend,

S.S.P.P. Maha Mongkut

In een ogenblik was ik in mijn boot. Ik smeekte, vleide en schold op de roeiers. Hoe langzaam roeiden ze! Hoe sterk was de tegenstroom! En toen we de poorten bereikten werden we zo traag binnengelaten! Mijn ongeduld was fel. Toen ik eindelijk voor de deur stond van Fa-Ying’s kamer was het te laat.  Ook dokter Campbell van het Britse Consulaat kwam te laat.

Er was geen reden meer de kreet van ‘Phra Arahant’ te herhalen in het oor van een doof kind. Zij kende haar  weg naar de  Hemel, zij  was al opgestegen naar  de eeuwige tedere armen van haar Phra Jesus van wie ze, in haar kinderlijke verwondering en vurigheid , placht te zeggen:  Mam chaa, chan rak Phra Jesus mâk’. (Lieve  Mam, ik houd veel van de Here Jesus).

Ik boog me voorover om het gezichtje te zoenen van haar die zo eerlijk en echt tegen mij was geweest. De familieleden en de slaven  barstten uit in hartverscheurende kreten.

Een hofdienaar bracht mij naar de koning die de droeve boodschap aflas uit mijn zwijgen. Hij bedekte zijn gelaat met zijn handen en huilde hartstochtelijk. Vreemd en verschrikkelijk waren de tranen van deze man, opwellend uit een hart waar  alle natuurlijke gevoelens leken te zijn verdwenen.

Bitter beweende hij het verlies van zijn lieveling met tedere , aandoenlijke woorden zoals een liefhebbende Christelijke moeder die zou gebruiken. Wat kon ik zeggen?  Wat kon ik meer doen dan samen met hem tranen vergieten en stilletjes  verdwijnen?

Koning Mongkut’s rondzendbrief

‘Hierbij geeft Zijne Majesteit Somdej Phra Paramendr Maha Mongkut, de regerende Opperste Vorst van Siam, genadelijk te kennen dat Hare Koninklijke Hoogheid, Prinses Somdej Chao Faa Chandrmondol Sobhon Baghiawatti is overleden Zij was de  meest liefhebbende en meest geliefde negende dochter en zestiende kind bij Zijn Majesteit’s wijlen koningin Rambery Bhamarabhimary die overleed in het jaar 1861. Beiden, moeder en dochter, waren bekend bij de vele buitenlandse vrienden van Zijne Majesteit.

Aan alle buitenlandse vrienden van Zijne Majestiet, wonend of handeldrijvend in Siam, of in Singapore, Malacca, Pinang, Ceylon, Batavia, Saigan, Macao, Hongkong en de verschillende regio’s in China, Europa en Amerika &  & …

Haar Hemelse Koninklijke Hoogheid geboren op 24 april 1855 groeide op onder de gelukkige omstandigheden van haar gewaardeerd koninklijk leven omringd door de zorg van haar koninklijke ouders en haar drie oudere en jongere  broers, en na het hiervoor genoemde overlijden van haar moeder was zij dag en nacht in het gezelschap van haar koninklijke vader. Alle eigendommen van wijlen haar moeder, voor zover geschikt voor een vrouw, ontving zij als de meest rechtmatige erfgenaam.

Zij groeide op tot de leeftijd van acht jaar en twintig dagen. Tijdens de uitvaart van wijlen haar oudere halfbroer van 11 tot 13 mei vergezelde zij haar koninklijk  geëerde vader en haar koninklijke broers en zusters in de diverse ceremoniën. Op de avond van die laatste dag toen zij om 10 uur terugkeerde van de koninklijke crematie plaats naar het koninklijk paleis leek ze gelukkig  maar helaas! bij haar aankomst in het koninklijk paleis  werd ze getroffen door een heftige en vreselijke aanval van cholera en haar toestand verslechterde snel al voor de aankomst van de ontboden artsen. Zij was zo ziek dat geen enkele behandeling hielp, ook niet de chlorodine die dokter James Campbell van het Bristse Consulaat toediende. Ze overleed om 4 uur ’s middags op 14 mei terwijl de as van de overblijfselen van haar koninklijke halfboer nog smeulde. (…..)

De plotselinge dood van de meest liefhebbende en betreurde dochter bezorgde haar koninklijke vader meer verdriet en spijt dan de verschillende andere sterfgevallen  omdat deze geliefde dochter bijna helemaal werd opgevoed door de handen van Zijne Majesteit zelf, vanaf haar tedere leeftijd van 4 maanden. Hij droeg haar, nam haar bij de hand en plaatste haar naast hem waar hij ook ging.  Hij voedde haar zelf met melk van haar baker, soms met melk van een koe of een geit, geschonken in een kopje en gevoed met een lepeltje. Deze koninklijke dochter was even intiem met haar vader als met haar kindermeisjes.

Toen ze net 6 maanden oud was nam Zijne Majesteit haar mee naar Ayutthaya voor zaken, later zat ze op zijn schoot tijdens het ontbijt, de lunch en het dinner, en hij voedde haar bijna elke dag behalve als ze verkouden was, tot de laatste dag van haar leven.

Zij vergezelde Zijne Majesteit waar hij ook heen ging, in de draagstoel, in het rijtuig en in de koninklijke boot. (……)

Ze was wel onderwezen in de Siamese literatuur, die ze op haar derde begon te leren. Het afgelopen jaar bezocht ze de Engelse School waar haar lerares Lady L—-zag dat ze meer bekwaam was dan de andere koninklijke kinderen en zij sprak het Engels op een duidelijke en bedreven manier wat de lerares buitengewoon beviel. De lerares was zeer verdrietig over het verlies van haar geliefde leerling en huilde veel.

…..Maar helaas! haar leven was heel kort. Ze was maar acht jaar en twintig dagen oud, gerekend vanaf haar geboortedag en geboorteuur leefde ze in deze wereld 2942 dagen en 18 uur. Maar het is bekend dat de natuur van mens is als de vlam van een kaars in de open lucht zonder enige bescherming, en zo weten we dat het pad van mensen kort of lang is en dat het pad niet voorspeld kan worden. Helaas!

Het Koninklijk Paleis, Bangkok, 16 mei, Anno Christi 1863

Ceremonie

In de rest van het  hoofdstuk beschrijft Anna een ceremonie waarin de koning haar bedankt, haar de titel  verleend van ‘Chow Khoon Crue Yai’ met de gift van een stuk  land en boeren ergens in Lopburi/ Saraburi.  Dat nam ze nooit aan en liet het over aan ‘de mensen daar, de tijgers, olifanten, neushoons, wilde beren  en apen’.

Noten

Fa-Ying (letterlijk hemel-vrouw)  betekent ‘Engel’

Mam chaa, Mam is natuurlijk Madam, en chaa จ๋า chǎa een eindwoordje dat ‘ja?’  betekent maar ook een liefkozend, ‘schat, liefje’

Anna noemde haar zoon Louis in het boek vaak ‘Boy’.

De titel ‘Çhow Khoon Crue Yai’ betekent waarschijnlijk ‘Jonkvrouw Hoofdlerares’ ,  zoiets. Chao Khun is een adelijke titel, Crue is Khru, leraar’ en Yai is ‘groot’.

Bron

Anna Harriette Leonowens, Anna and the King of Siam, Recollections of six years in the Royal Palace at Bangkok, London, 1870