De eerste piloot in het Siamese zwerk was een Waal met Limburgse roots

Foto: Wikipedia

Ik heb een zwak voor de vroegste luchtvaartpioniers ‘those magnificent men in their flying machines’. De waaghalzen in hun frêle kisten, die in feite niet meer waren dan met canvas beklede houten geraamtes die bij elkaar werden gehouden door wat spankabels en een handvol bouten. Een van hen was Charles Van den Born. Hij was op 11 juli 1874 in Luik geboren in een welgestelde kleinburgerlijke familie. Zijn vader, Eduard Van den Boorn, die afkomstig was uit Gronsveld bij Maastricht, had een o uit de familienaam laten vallen om hem een meer frans cachet te geven….

Eduard Van den Born was een getalenteerde musicus die de Premier Prix de Piano behaalde aan het conservatorium van Luik. Hij werd de, om zijn vaak erg scherpe pen gevreesde muziekcriticus van La Meuse, indertijd een toonaangevende Waals dagblad. Tot zijn vriendenkring behoorden Richard Wagner en Franz Liszt. Zoon Charles, koos in tegenstelling tot zijn jongere broer Emile, niet voor een artistieke carrière maar werd wielrenner. Een volop in ontwikkeling zijnde sporttak die op het einde van de negentiende eeuw op een razende populariteit kon rekenen in Belgenland.

Tussen 1895 en 1908 profileerde hij zich, ondanks zijn gevorderde leeftijd, als een van de beste Europese pisterenners en een extreem snelle sprinter. Hij toerde door heel Europa en deze tweevoudig Europese kampioen greep driemaal op een haar na naast de wereldtitel. Halfweg het wielerseizoen van 1909 gooide hij na een ontmoeting met oud-wielrenner Henri Farman, plots het roer om. Farman was met enig succes vliegtuigen gaan produceren en bood aan de op snelheid verzotte Van den Born de kans om bij hem vlieglessen te nemen. Op 8 maart 1910 behaalde hij zijn Franse pilotenbrevet met het nr. 37. Op 31 maart volgde ook zijn Belgische brevet dat het nr. 6 droeg…

Na het behalen van zijn vliegbrevetten bleek hij zo begaafd dat hij vrijwel meteen aan de slag kon bij vliegtuigbouwer Henri Farman als testpiloot en vlieginstructeur. In het schooltje van Bouy bij Chalons leidde Van den Born onder meer de eerste twee Franse militaire piloten kapitein Cammerman en luitenant Féquant op en trainde hij de burgerlijke luchtvaarpioniers Béaud, Zorra en Cheuret, de Britse kapitein Dickson en de Nederlander Wynmaelen.

Met het oog op het vergroten van hun afzetmarkt richtten verschillende Britse, Amerikaanse en Franse vliegtuigproducenten zich in diezelfde periode op Zuidoost-Azië. In een race tegen de klok probeerden hun piloten zo snel mogelijk vluchten uit te voeren boven de belangrijkste steden en zo het luchtruim te claimen. Charles van den Born werd in oktober 1910 met deze missie belast en samen met drie Henri Farman IV-toestellen, die in acht delen konden worden gedemonteerd, per schip naar Saigon gestuurd. Deze Franse koloniale haven zou met de actieve steun van la Ligue Nationale Aérienne Française én van de echtgenote van Antony Vladislas Klobukowski, de gouverneur-generaal van Indochina, de uitvalsbasis worden voor zijn promotiecampagne in de brede regio.

Op 15 december 1910 vertrok hij met een lichtjes sputterende motor vanop het Pho Tho hypodroom van Saigon om de eerste vlucht ooit boven Aziatisch grondgebied uit te voeren. Naar schatting 100.000 toeschouwers waren aanwezig bij deze historische vlucht. Aanvankelijk had hij de bedoeling om eerst een aantal vluchten over Singapore te vliegen maar de autoriteiten daar hadden het hem verboden. Zij deden dit omdat zij deze eer niet gunden aan een in Frankrijk gefabriceerd toestel. Zo komt het dat de Belgische autoracer en piloot Josef Christiaens (1882-1919) als eerste in maart 1911 in een Brits Bristol-toestel het luchtruim boven Singapore onveilig mocht maken.

Midden januari 1911 arriveerde Van den Born, die intussen versterking had gekregen van twee mechanici die hem waren nagereisd, in Bangkok. Op 31 januari steeg hij onder massale belangstelling en in aanwezigheid van koning Rama VI, vanop het terrein van de Royal Bangkok Sports Club op in zijn Henri Farmann IV tweedekker ‘Wanda’.  In onze ogen ziet een van de schaars bewaard gebleven Farmans er net zo prehistorisch uit als een dinosaurus maar voor de verblufte menigte die in de Siamese hoofdstad voor het spektakel was opgedaagd was dit vliegtuig het toppunt van moderniteit en technisch vernuft. Tienduizenden kwamen zich vergapen aan het eerste vliegtuig boven Siam. En dat het optreden van Van den Born onder massale belangstelling plaatsvond wordt bevestigd in een dagboekfragment dat ik terugvond. Cora Lee Seward, de vrouw van de Amerikaanse zaakgelastigde Hamilton King, schreef op die bewuste 31^e januari 1911 in haar dagboek: ‘…to the Aviation Meet at the Sports Club. There was a big crowd there. We enjoyed meeting old friends as much as seeing Mr. van der Born fly in his biplane. It rose beautifully & came down gracefully but on account of the wind was short of duration. Het made several flights with one passenger at a time. We came away before the last flight to escape the crowd.’

Van den Born zou naar verluidt een week lang demonstraties boven Bangkok hebben gegeven en drie weken werden zijn drie toestellen ten toon gesteld op de paardenrenbaan van Sa Pathum. Van den Born zou rechtstreeks aan de grondslag liggen van de creatie van de Thaise luchtmacht. Koning Rama VI was immers zo onder de indruk van Van den Borns’ kunstjes dat hij op 12 februari 1912 drie officieren naar Frankrijk stuurde om er te worden opgeleid tot piloot. Na het behalen van hun vliegbrevetten, keerde het trio in november 1913 terug naar Bangkok. Ze brachten 4 Breguettoestellen en 4 Nieuports IV’s mee die de basis vormden voor de Thaise luchtmacht.

De replica van Van den Born’s Farman in de passagiersterminal van de luchthaven van Hongkong.(DAN SCANDAL / Shutterstock.com)

Het laatste deel van zijn trip voerde Van den Born naar het Verre Oosten. Hij kwam eind februari 1911 aan boord van het S.S. Doria aan in Hongkong met zijn drie gedemonteerde tweedekkers. In Hongkong reageerde men echter erg weigerachtig op Van den Borns verzoek om een vliegdemonstratie te mogen geven uit vrees voor mogelijke spionage. Pas na veel onderhandelingen met de overheden kreeg hij, na tussenkomst van een paar belangrijke zakenlui, uiteindelijk toestemming om in de late namiddag van 18 maart vanaf een strand bij Sha Tin een eerste vlucht over de stad uit te voeren. Een replica van Van den Born’s Farman hangt al enkele jaren in de passagiersterminal van de luchthaven van Hongkong als een eerbetoon aan deze luchtvaartpionier. Hij eindigde zijn Aziatische ‘Grand Tour’ met opnieuw massaal bijgewoonde vliegdemonstraties in Kanton en Macau.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog leidde Van den Born één van de scholen van de Belgische luchtmacht in Frankrijk. Na de oorlog keerde hij terug naar Indochina waar hij de luchthaven van Saigon hielp uitbouwen en vanaf de jaren dertig een plantage ging leiden. In december 1936 werd hij tot Fransman genaturaliseerd uit dankbaarheid voor zijn verdiensten verleend aan de Franse natie… Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hij opgepakt door de Japanners en gefolterd door de Japanse militaire politie, de Kempeitai. Hij overleefde echter zijn gevangenschap en keerde tijdens de Indochinese Oorlog ziek en geruïneerd terug naar Frankrijk.

Charles Van den Born stierf in 1958 in het Maison de Retraite des Médaillés de l’ordre de la Légion d’ Honneur in het kasteel St.-Val in het Franse St. Germain-en-Laye.