Rijstebrij

Iedereen die wel eens in de Isaan is geweest, kent het. De eindeloze rijstvelden, die zich van dorp tot dorp uitstrekken. Vaak kleine perceeltjes, omgeven door een aarden wal waar je – afhankelijk van het seizoen – de rijsthalmen wuivend in de wind kunt zien. Of een koe, die een paar grassprieten tussen de stoppels probeert te verschalken. Het is hard werken voor de rijstboer, want het planten en oogsten gebeurt vrijwel overal handmatig. Een zegswijze luidt dat elke korrel rijst een zweetdruppel kost.

Thailand is niet de grootste rijstproducent ter wereld, dat is China. Het is wel de grootste exporteur van rijst, een belangrijke inkomstenbron dus voor het land.

Net als in vele omringende landen is rijst ook het belangrijkste voedsel voor de Thai; het wordt voor alle dagelijkse maaltijden gebruikt in meerdere variaties, waarvan de jasmijnrijst (khao hommaliek) en de kleefrijst (khao niao) wel de meest bekende zijn.

Gebakken rijst

Nu ik in Thailand woon, eet ik ook meer rijst dan ik in Nederland gewend was, toch wel een keer of 3 – 4 per week. Meestal de gewone witte rijst met enkele Thaise bijgerechten en af en toe maakt mijn Thaise vrouw gebakken rijst, dat wij in Nederland voor het gemak nasi noemen. Als het etenstijd is, word ik geroepen met de uitdrukking gin khao, hetgeen letterlijk ook ‘eet rijst’ betekent. Mijn favoriete gerecht is gebakken rijst met kip en cashewnoten, zonder de pepers wel te verstaan, want ik eet alleen ‘mai pet’, niet scherp. Rijst is zeer voedzaam, maar ook licht verteerbaar, waardoor ik na enkele uren toch weer honger krijg en dan maar weer een zak chips opentrek. Ook Thais kennen dat probleem wel, maar die lossen dat op door in plaats van drie maal per dag wel 5 of 6 keer per dag te eten en dan ook nog op de onmogelijkste tijden. Ga maar eens uit in ‘Walking Street’ en je ziet om twee uur ’s nachts – als de meeste bars sluiten – drommen Thais nog bij de eetstalletjes een maaltijd wegwerken. Wij Nederlanders zijn door de jaren heen wel gewend geraakt aan rijst, maar ik ken genoeg farang, die nog geen korrel rijst door hun keel kunnen krijgen en bij het zien van die eetstalletjes al ‘allergische’ neigingen vertonen.

Supermarkt

De rijst, die wij thuis gebruiken, komt niet uit de supermarkt, maar rechtstreeks uit de Isaan. Grote 50 kilo zakken. Dat lijkt veel, maar je verstaat er versteld van hoe snel zo’n zak weer leeg kan zijn. Geen rijst in huis is in Thailand een ondenkbare situatie. Toch gebeurde het niet zo heel lang geleden, dat de rijst op was en mijn lief mij vroeg even een zak rijst bij de supermarkt te kopen. Ik moest daar weer aan denken toen in deze week een artikeltje in een nieuw Engelstalig weekblad (Pattaya One) las over een farang, die ook een zak rijst wilde kopen en daarover het met zijn Thaise dame aan de stok kreeg. Mij overkwam namelijk nagenoeg hetzelfde.

Natuurlijk ga je naar de supermarkt voor die baal rijst, want zo’n zak is voor een Thaise vrouw nauwelijks te dragen, denk je dan. Je vergeet dan even dat zij vroeger in haar dorp wel 2 van die zakken op elke heup droeg en als het nodig was nog een op het hoofd. Dus ik naar Carrefour voor een zak rijst. Het was even zoeken, maar dan gaat er plotseling een geheel nieuwe wereld voor je open. Een hele straat met talloze rijstzakken in allerlei soorten, merken, prijzen, smaken en verpakkingen. Gelukkig had mijn vrouw niet naar vissaus en olie gevraagd, want de keuze daaruit was zo mogelijk nog groter. Maar goed, welke zak rijst neem ik?

Rijstepap

Je eet dan wel rijst hier, maar je hebt er vanzelfsprekend geen verstand van. Ik kom uit Nederland en afgezien van onze vroegere banden met Indonesië, hebben wij nu niet bepaald een rijsthistorie, althans niet in mijn familie. Thuis – in de jaren vijftig – was het meestal aardappelen, groente en een stukje vlees (of speklap), dat moeders opschepte in een diep bord. Je moest het bord goed leegeten, want van datzelfde bord werd daarna de pap gegeten en soms was dat rijstepap. Een ‘speciaal’ gerecht, dat wij af en toe aten was dikke rijst, simpel gewone, wat kleverige rijst met daarop een klontje boter, nee sorry margarine, suiker en kaneel.

Nu kon mijn moeder best een burgermansmaaltijd klaarmaken, maar rijst was toch altijd een probleem. Zij kookte rijst in een pan op de kolenkachel en daarbij konden twee dingen gebeuren, of zij gebruikte teveel water, waardoor er een kleverige smurrie ontstond, die niet als hoofdmaaltijd gebruikt kon worden en dan hadden we rijstepap. Of zij vergat de pan op de kachel, waardoor het water verdampte en er op de bodem een flinke laag rijst aankoekte. De niet aangebrande rijst werd uit de pan geschraapt en op tafel gezet, waardoor de hele maaltijd een rokerige kolensmaak kreeg.

Bij de marine

Echt rijst eten heb ik bij de marine geleerd, Dat ging aanvankelijk niet goed. Op woensdagen was er rijsttafel en wij nieuwelingen werden ‘gedwongen’ er tenminste enkele happen van te nemen. Met veel afgrijzen en neus dicht werd dat dan wel gedaan, maar daarna als de wiedeweerga naar de kantine om je vol te proppen met gevulde koeken en kano’s. Je raakte er echter aan gewend, op woensdag rijsttafel, op maandag nasi (met daarnaast een kom snert) en op zee of in het buitenland ook op zondag rijsttafel. Op vrijdag ook regelmatig rijsttafel, maar dan Zeeuwse. Dat was onze benaming voor de kapucijners met stukjes spek, uiten, augurk, enz. Of daar echte rijst bij hoorde weet ik niet meer.

Die sleur van wekelijks hetzelfde, waarbij je ook in de tropen nasi met snert at, ging na een aantal jaren toch wel tegenstaan. Na mijn diensttijd heb ik zeker een jaar of drie geen nasi of snert gegeten. Dat veranderde dan ook wel weer, want mijn vrouw (kooklerares) kon nasi en rijsttafel maken als geen ander. Rijsttafel moet je maken voor meerdere personen, dus regelmatig hadden wij een aantal mee-eters op bezoek. Thai drinken water en Chinezen thee bij de maaltijd, maar als rechtgeaarde marineman hoorde bij die rijsttafel een flinke sloot bier. Toen ik begin haren tachtig mijn eerste grote zakenreis van 3 weken ging maken, hebben mijn vrouw en een van haar collega’s een rijsttafel gemaakt voor wel 30 personen. Een grandioze feestmaaltijd, waar de aanwezigen jaren daarna nog met veel genoegen aan terug dachten.

Rijstvariaties

Op mijn vele reizen in het buitenland voor vakantie of werk, kom je uiteraard vele varianten van rijst tegen. De arroz negro en paëlla in Spanje, de risotto in Italië, de pilafrijst in India, in Arabische landen zoete rijst met honing in een vijgenblad, de sake (rijstwijn) in Japan, de vele heerlijke varianten van rijst in Indonesië (mijn favoriet is nasi padang) en natuurlijk de smakelijke Thaise keuken.

Getrouwd en thuis in Nederland aten we ook niet meer alleen aardappelen en groente, maar kwam ook regelmatig rijst op tafel, meestal de nasi goreng. Ik maak het zelfs zelf zonder hulp van mijn vrouw. Geen ‘gewone’  rijst, maar de zogenaamde toverrijst. Water laten koken, een hoeveelheid rijst erin, weer aan de kook brengen en dan op half gas 8 minuten pruttelen. Als je er voor zorgt dat het water in de pan vooraf ongeveer 2 centimeter boven de rijst staat, is dat water na die tijd vrijwel verdampt. Nog even laten nastomen met het deksel op de pan en klaar is Kees.

No good

Terug naar modern Pattaya en onze keuken. Ik had een keuze gemaakt en legde de zak rijst op de keukentafel. “Wat is dit” vroeg mijn lieftallige Thaise vrouw. “Rijst natuurlijk, daar had je toch om gevraagd?”, zei ik daarbij een sarcastische ondertoon vermijdend.

“No good”, krijste zij en liep de keuken uit. No good? Wat betekent dat “no good”. Ik sleep die toch zware baal helemaal uit de supermarkt en dat is het dankjewel?

Ik vroeg mijn schat waarom zij niet gelukkig was met mijn aankoop. Zij legde mij uit, dat ik de verkeerde keuze gemaakt had, niet geschikt voor haar wijze van rijst koken. Ik wierp tegen, dat de zak rijst niet de goedkoopste in de winkel was en dus ook geen kleine steentjes zou bevatten. Ik had wel eens gehoord, dat de goedkope rijst op straat werd gedroogd, daarna bijeen geveegd en onmiddellijk verpakt. Het onmiddellijke antwoord was, dat er NOOIT steentjes in Thaise rijst zitten. OK, sorry! Maar deze rijst zag er precies zo uit als alle andere, weet ik veel, 80 soorten. Nee, zei zij, de korrels zijn te lang, meer geschikt voor Indian food dan voor Thai food.

Ik was er niet van overtuigd en daagde haar uit: “Mooi, kook het nu maar en ik zal wel bepalen of het goed of niet goed is”. Zij draaide zich kwaad om, sneed de zak open en zette de rijstkoker aan.

Leven met mijn tortelduif in Pattaya is prachtig, maar er is één ding, dat mij verschrikkelijk ergert en dat is wanneer zij gelijk heeft. Het gebeurt gelukkig niet al te vaak, maar als het gebeurd word ik woedend. De rijst die zij kookte was inderdaad meer geschikt voor nasi goreng of saffronrijst dan voor de Thaise dis. Ik heb moeten accepteren, dat zij de hele dag rondliep met een blik van “Ik zei het je toch!”

Het positieve van dit verhaal is wel, dat ik nooit meer rijst hoef te kopen.