Geloof me, er is niets leukers dan Thais leren

Al deze zestien woorden betekenen ‘ik’ en elk woord wordt door bepaalde mensen in een bepaalde situatie gebruikt. Het op één laatste woord is ‘oéá’, uit het Chinees, veel gebruikt door jongemannen in Bangkok. ‘Khâaphráphóetháchâuw’ als je tegen de koning praat en ‘koe:’ onder jongeren of als je boos ben.

a middentoon; à lage toon; á hoge toon; â dalende toon; ǎ stijgende toon

Thailand kent vele talen

Dé Thaise cultuur bestaat niet, Thailand is een multicultureel land. Dat geldt ook voor de talen die in Thailand worden gesproken. Vrijwel iedere Thai kent het Centrale Thais, het Algemeen Beschaafd Thais, ook wel Siamees genoemd. Hierna noem ik die taal gewoon ‘Thais’. Deze wordt als moedertaal gesproken door twintig miljoen Thais; een ongeveer even groot aantal heeft het Isaans (zeer nauw verwant aan het Laotiaans) of het Noordelijk dialect als moedertaal.

Daarnaast is er een veelheid van andere talen. Aan het Thais verwant zijn: Thai Yai (de Shan, in het Noordwesten en in Birma) en het Thai Lü (dat spreekt mijn ex, en mijn zoon verstaat het; in het Noordoosten en Zuid-China).

In het zuiden van de Isaan wonen veel mensen die Khmer (Cambodjaans) als moedertaal hebben. En dan zijn er nog een tiental verschillende talen van de bergvolkeren. Ik ben vast wel een paar talen vergeten. O ja, het Malay in de drie zuidelijke provincies. Thaise talen worden nog steeds gesproken in Zuid-China en Noord-Vietnam.

Het Isaans is een authentieke Thaise taal. Het Thais heeft zoveel vreemde invloeden ondergaan dat je rustig kunt stellen dat het Thais eigenlijk een dialect is van het Isaans. Maar zeg dat niet tegen ‘het goede volk’, de aanbidders van Suthep! Voor hen is het Isaans een gedegenereerde taal

De oorsprong van de Thaise talen

In het zuiden van China worden nog steeds Thaise talen gesproken, in Sipsongpanna ( ‘de Twaalfduizend Rijstvelden’, een deel van Yunnan) bijvoorbeeld, en vanuit dat gebied deed de Thaise taal zijn intrede in deze gebieden. Vanaf ongeveer de negende eeuw zakten Thais-sprekende stammen af naar de vruchtbare valleien van Thailand; een ander deel naar Laos en Birma. Ze stichtten daar kleine vorstendommen, meuang genaamd, een stadje dat het omringende land beheerst.

Vanaf de dertiende eeuw smolten deze meuangs samen en vormden grotere koninkrijken, eerst Sukhothai (1240-1360) en later Ayutthaya (‘De Onoverwinnelijke Stad’, 1351-1767) en kleinere rijken rond Chiang Mai en Chiang Saen. De grenzen van al deze gebieden waren vloeiend door het wisselend succes van oorlog en rooftochten.

Vanaf misschien de twaalfde eeuw komen deze Thaise stammen en rijken in contact met het machtige Khmer rijk (de noordelijke grens loopt ongeveer van Lamphun tot Sakon Nakhorn) en wordt de invloed van het boeddhisme groter. Deze twee ontwikkelingen zullen veel invloed hebben op het Thais.

De aard van de Thaise taal

Het Thais is in zijn oorsprong en wezen een éénlettergrepige taal, net als het Chinees. Vreemde woorden die in het Thais worden opgenomen (en dat zijn er heel veel, zie later) zullen meestal wat worden ingekort en aangepast aan de Thaise uitspraak.

Welluidendheid* is heel erg belangrijk in het Thais en de Thais zijn meester in het ‘verthaisen’ van vreemde invloeden. Je kunt er vanuit gaan dat de meeste éénlettergrepige woorden van zuiver Thaise aard zijn en dat een groot deel van de veel-lettergrepige woorden uit een vreemde taal afkomstig is.

Maar de Thais zelf hebben natuurlijk ook nieuwe woorden moeten maken, met eenzelfde proces als in het Nederlands. Twee woorden worden gecombineerd om een nieuw woord met een nieuwe betekenis te maken. Elektriciteit is in het Thais ไฟฟ้า, ‘fai fá’, waarin ‘fai’ vuur betekent en ‘fáa’ hemel.

In het begin van de vorige eeuw, toen de contacten met het Westen toenamen, moesten er vele echt geheel nieuwe woorden worden gemaakt. Een voorbeeld, dat mij nu zo maar opeens te binnen schiet, is het woord ประชาธิปไตย prachathípatai ofwel democratie (Sommige schrijvers beweren dat dit nieuwe woord oorspronkelijk ‘republiek’ betekende).

* Eén van de manieren om dat te doen is twee woorden met dezelfde betekenis aan elkaar te plakken, uitsluitend voor welluidendheid. Voorbeelden ‘sánòek sànǎan: ‘plezier’; saêk saeng: ‘je bemoeien met’; sòdsài: ‘insteken, binnen brengen’ (alleen voor in de slaapkamer!); thòdthǒn: ‘verwijderen, uitwissen’. Zo zijn er tientallen.

‘Op een dag kwam mijn zoon thuis met een lesje Thaise koninklijke woorden, arme jongen. Eén van de woorden was พระนาภี ‘phránaaphi’, een koninklijk woord voor ‘navel’. Het gewone woord is สะดือ ‘sàdeu’. Rond 8 uur ‘s avonds is er op alle Thaise zenders het koninklijke nieuws. Ik begrijp daar weinig van.

Vreemde invloeden op de Thaise taal

Zeker éénderde van alle woorden in de spreektaal en de helft of meer in de schrijftaal hebben een niet-Thaise wortel. Ook het Nederlands kent veel woorden van vreemde oorsprong. Weinigen realiseren zich dat woorden als ‘cijfer, ‘algebra’, ‘admiraal’ en ‘koffie’ van Arabische oorsprong zijn.

In de laatste 20 tot 30 jaar zijn veel Engelse woorden de Thaise taal binnengedrongen maar veel belangrijker was de invloed van het boeddhisme en het Khmer rijk. Het boeddhisme bracht veel woorden uit het Sanskriet en het Pali (een Sanskriet dialect dat de Boeddha heeft gesproken) in het Thais, vooral in het religieuze gebeuren en in deftige woorden, maar ook in de spreektaal.

Daarnaast heeft het Khmer, het Cambodjaans, het Thais met veel nieuwe woorden verrijkt die veel in de koninklijke maar ook in de spreektaal worden gebruikt. De Thaise koningen zijn erfgenamen van de Khmer heersers. Dat gebeurde vooral in het Ayutthaya tijdperk en er is zelfs geopperd dat Ayutthaya ooit tweetalig is geweest, Thais en Khmer. (De koninklijke taal wordt gebruikt als je over of tegen de koning of leden van het hof praat. De koning en het hof zelf gebruiken de gewone spreektaal.)

Voorbeelden van woorden uit het Sanskriet staan hieronder in de tabel. Een Khmer woord is bv แสดง sàdaeng wat ‘laten zien, aanwijzen’ betekent. En het zal geen verbazing wekken dat er flink wat woorden uit het Chinees de Thaise taal zijn binnengedrongen. Voorbeelden: ม้า máa ‘paard’ en ก๋วยเตี๋ยว kiěwtiěow ‘noedelsoep’.

Overeenkomsten tussen Nederlandse en Thaise woorden

Ik heb de bijna hopeloze taak op me genomen te laten zien dat culturen niet zo veel verschillen als wel wordt beweerd en dat mutatis mutandis culturen veel overeenkomsten vertonen. Een kleine bijdrage daaraan is de volgende, niet-volledige lijst van woorden in het Nederlands die dezelfde Sanskriet wortel hebben als de overeenkomstige woorden in het Thais. Sanskriet is immers een Indo-Europese taal, die een grote invloed had op het Nederlands en evenzeer op het Thais.

Geloof me, er is niets leukers dan Thais leren.

* Ook verwant aan het Engelse woord ‘witch’ heks. Dat is dus een veelwetende vrouw, die daarom vanzelfsprekend op de brandstapel moet. วิทย์ ‘Wit’ is ook een veelvoorkomende jongensnaam (!).