Vrouwen binnen het boeddhisme

Vrouwen hebben binnen het boeddhisme, zowel wat de opvattingen van het boeddhisme betreft als wel in de dagelijkse praktijk, een ondergeschikte positie. Waaraan ligt dat en hoe uit zich dat?  Moet daar iets aan worden gedaan en wat dan?

Een oudere vriendin van mij, lid van de Dhammakaya beweging, met wie ik wekelijks een maaltijd nuttigde, mediteert enkele uren per dag. Toen ik vroeg wat daar achter zat zei ze dat ze haar karma zodanig wilde verbeteren dat ze als man zou worden herboren. ‘En wat moet ik doen om als vrouw herboren te worden?’ vroeg ik. Ze lachtte en zei: ‘Dat is gemakkelijker. Wees een schuinsmarcheerder en je karma zal zodanig afnemen dat je als vrouw zult worden herboren.’

De Boeddha en vrouwen

Siddharta Gautama werd geboren in het Lumpini park (niet in Bangkok maar in het zuiden van Nepal) toen zijn hoogzwangere moeder, Maya genaamd, op weg was naar haar ouders om daar te gaan bevallen. Maya stierf een aantal dagen na de bevalling en Siddharta werd opgevoed door een zus van zijn moeder, Mahapajati, die al twee kinderen had, een zoon en een dochter.

Op zestienjarige leeftijd huwde Siddharta de even oude Yasodhara en enige jaren later kregen ze een zoontje, Rahula genaamd.

Niet lang daarna liet hij vrouw en kind in de steek, verliet zijn paleis en zocht de waarheid, eerst door een extreme vorm van ascese te beoefenen en later door het bewandelen van de Middenweg. Hij werd verlicht en kreeg de titel ‘ Boeddha’.

Een aantal jaren na zijn verlichting vroeg zijn tante en stiefmoeder, Mahapajati, aan de Boeddha of zij ingewijd kon worden als volwaardige monnik. De Boeddha wees dat eerst af: hij zag veel problemen als vrouwen monnik zouden worden. Maar de Boeddha moest wel toegeven dat iedereen, mannen en vrouwen, verlicht konnden worden al zou dat voor vrouwen, meer gehecht aan aardse toestanden, moeilijker zijn. Het was uiteindelijk zijn meest geliefde leerling, Ananda, die hem na jaren aarzeling over de streep trok. Mahapajati, zijn stiefmoeder, en Yasodhara, zijn vrouw, werden ingewijd als volwaardige monniken.

Bhikkhuni’s

Monniken worden vaak bhikkhu’s genoemd en vrouwelijke monniken heten bhikkhuni’s, en zo noem ik ze hierna soms ook.

In de eeuwen na de Boeddha’s overlijden zouden er veel tempels voor bhikkhuni’s worden gesticht in India, tot ongeveer 1000 na Chr. toen het boeddhisme geleidelijk bijna geheel verdween uit India. Maar de traditie van vrouwelijke monniken leefde voort in landen als China, Korea, Japan en later ook in Sri Lanka.

Op muurschilderingen over het leven van de Boeddha in Wat Prathat Doi Suthep in Chiang Mai is te zien hoe de Boeddha twee groepen monniken inwijd: aan de ene kant zien we een groep mannen en aan de andere kant een even grote groep vrouwen.

SasinTipchai / Shutterstock.com

Vrouwen zijn minderwaardig en gevaarlijk

Die houding van het officiële Thaise boeddhisme waar het vrouwen betreft verschilt niet zoveel van die van andere religies hoewel er in sommige richtingen al wat langer een kentering is ten goede is.

Vrouwen worden in het Thaise boeddhisme gezien als minderwaardig en zelfs als gevaarlijk. Zoals boven beschreven hebben ze minder karma en zijn ze de oorzaaak van de seksuele lusten van mannen. Waar het boeddhisme onthechting aan aardse begeerten predikt zijn vrouwen een belemmering op de weg naar verlichting. Dat geldt in heel sterke mate voor monniken. De 227 regels van de vinaya, de discipline voor monniken, gaan voor een groot deel over de omgang met vrouwen. (bhikkhuni’s moeten 331 regels volgen).  Ik voel vaak een zekere vijandigheid ten opzicht van vrouwen bij monniken.

De positie van de non in tempels is daar een voorbeeld van. Die nonnen worden mae chi  genoemd, zij moeten voldoen aan 8 regels, zijn kaalgeschoren en gehuld in witte gewaden en staan in status ver onder de monniken. Er is voor hen, in tegenstelling tot de monniken, vrijwel geen steun vanuit de tempel of de staat. Monniken krijgen een opleiding, geld en eerbewijzen die aan de mae chi worden onthouden. Zij dienen als bedienden voor de monniken. Een enkele mae chi wordt geëerd, zoals Mae Chan, één van de grondleggers van de Dhammakaya beweging en een lerares meditatie.

Vrouwelijke monniken, de bhikkhuni’s, worden, niet zozeer door de gelovigen, maar door de monniken en de autoriteiten met de nek aangekeken als ze al niet openlijk en achter de schermen worden uitgelachen en veroordeeld.

Dalai Lama (360b / Shutterstock.com)

Dalai Lama

De Dalai Lama, die zichzelf een feminist noemt, vindt een vrouwelijke opvolger geen probleem maar dan moet ze wel mooi en knap zijn, merkte hij al een paar maal op. Naast rijkdom, status en intelligentie wordt schoonheid ook vaak gezien als bepaald door iemands karma.

Vrouwen moeten door bhikkhuni’s worden gescreend. De lijn van bhikkhuni’s is in Thailand uitgestorven en dat is voor de sterk nationalistische boeddhistische autoriteit in Thailand voldoende reden om vrouwelijke monniken te weren.

Deze houding van het boeddhisme tegenover vrouwen heeft helaas een negatieve weerslag op de gehele Thaise maatschappij, die immers het boeddhisme, de staat en de monarchie als peilers en als identiteit huldigt.

Bhikkhuni’s in Thailand

Misschien was Narin Phasit wel de eerste die aandacht vroeg voor het inwijden van vrouwen als noviet of monnik. Narin was een activist die zich voor veel zaken inzette maar hervorming van de praktijk van het boeddhisme hield hem het meest bezig. Rond 1925 stichtte hij zelf een eigen zeven verdiepingen hoge tempel aan de oever van de Chao Phraya en vroeg een monnik zijn twee jonge dochters, Sara en Chongdi als noviet in te wijden. De gelovigen vonden het prima maar de autoriteiten waren minder gelukkig. De politie nam met geweld de monnikspijen van de kinderen af en sloten ze een paar dagen op in de gevangenis. Narin liett daarna rode monnikengewaden overkomen uit Japan en de autoriteiten lieten de kindenen verder met rust.

De leider van de door het officiële monnikendom, de Sangka, niet erkende boeddhistische beweging Santi Asoke, de monnik Phra Bodhirak (ook wel Photirak) wijdde in 1989 100 mannen én vrouwen in als volwaardige monniken. Zij allen werden aangeklaagd voor de misdaad van ‘zich onterecht voordoen als echte monniken’. Bodhirak kreeg een gevangenisstraf opgelegd van ruim vijf jaar. (Ik meen dat die straf werd opgeschort en niet uitgevoerd maar weet het niet zeker).

Dhammananda Bhikkhuni

Op dit moment zijn er ongeveer 170 bikkhuni’s in Thailand, verspreid over 20 provincies. (En er zijn  ongeveer 300.000 mannelijke monniken verspreid over 38.000 tempels). Eén van hen is Bhikkhuni Dhammananda (Dhammananda betekent ‘De Vreugde van de Dhamma, de Leer’). Zij heette Chatsumarn Kabilsingh voordat zij in 2003 in Sri Lanka definitief werd ingewijd als monnik, werkte tussen 1975 en 2000 als hoogleraar Religie en Filosofie op de Thammasat Universiteit, was getrouwd en heeft drie kinderen. Ze is nu abdis van de Songdhammakalyani tempel in Nakhorn Pathom en nationaal en internationaal actief waar het de rol van vrouwen betreft in het boedddhisme.

In het onderstaande boek ‘Thai Women in Buddhisme’ noemt ze de Boeddha ‘de eerste feminist’ en ze schrijft de meeste beperkingen van vrouwen in het boeddhisme toe aan latere interpretaties van wat de Boeddha leerde. Ze vertelt ook over de pesterijen die bhikkhuni’s moeten ondergaan, niet zozeer van de gelovigen maar van andere monniken en van de autoriteiten.

Zo werd een visum geweigerd aan monniken uit Sri Lanka die naar Thailand wilden komen om meer vrouwen in te wijden als monnik. En op 9 december 2016 werd aan een groep bhikkhuni’s die eer wilden bewijzen aan wijlen koning Bhumibol de toegang tot het koninklijk paleis geweigerd. Ze moesten hun pij afleggen om naar binnen te mogen, dat alles met een beroep op de ‘wet’.

Het boeddhisme zal zijn houding ten opzichte van vrouwen moeten herzien.

Bronnen

• Voornaamste bron: Chatsumarn Kabilsingh,  Thai Women in Buddhism,  Parallax Press: Berkeley, 1991.
• Meer over Narin Phasit: www.thailandblog.nl/boeddhisme/narin-phasit-de-man-die-tegen-de-hele-wereld-vocht/
• Een kort verhaal over en foto’s van bhikkhuni’s in Thailand: www.aljazeera.com/indepth/inpictures/2013/06/20136295128230163.html
• Over bhikkhuni Dhammananda: www.nationalcatholicreporter.org/globalpers/gp051403.htm
• en.wikipedia.org/wiki/Dhammananda_Bhikkhuni