Jarenlang heb ik, als zovelen, gedacht dat Oosterse culturen (ook de Thaise) schaamteculturen waren en dat wij, Westerlingen, tot een schuldcultuur behoorden. Ik weet nu beter.
Schaamteculturen en schuldculturen
In de literatuur wordt meestal een vrij scherp onderscheid gemaakt tussen deze twee culturen. Allochtonen, en Oosterlingen in het algemeen, zouden doorgaans tot een schaamtecultuur behoren. Daarin staat de groep centraal. Ze streven naar harmonieuze relaties met hun groepsleden, conformeren zich aan de normen en waarden van de groep en vermijden gezichtsverlies. Betrapt worden op overtredingen leidt tot schaamtegevoel.
In de westerse schuldculturen daarentegen zou de nadruk meer liggen op individuele vrijheid, persoonlijke ambities, emotionele zelfstandigheid en open communicatie. In de literatuur wordt er over het algemeen tevens van uitgegaan dat een schuldcultuur van een hogere orde is dan een schaamtecultuur en beter in staat is overtredingen te voorkomen.
Schaamte en schuld
Schaamte wordt wel gedefinieerd als het nare gevoel dat je krijgt als je de afkeurende blik van anderen op je gericht voelt, terwijl schuld het nare gevoel is dat je krijgt als je hebt gehandeld tegen je eigen opvattingen van goed en kwaad. In principe kun je je schuldig voelen zonder schaamte, als niemand weet heeft van je schuld, en omgekeerd kun je je schamen, terwijl je je niet schuldig voelt.
In principe zeg ik, omdat psychologisch onderzoek aantoont dat schuld en schaamte bijna altijd samengaan, in alle culturen. Dat je de ene emotie wel voelt en de andere niet is een grote uitzondering en kan misschien wel gezien worden als een psychologische afwijking. Ga maar bij jezelf na hoe dat zit bij de misstappen uit je eigen verleden. Ik voel altijd beide, weliswaar in wisselende mate.
Waar kwam deze opvatting over schuld- en schaamteculturen vandaan?
Deze opvatting is bijna volledig afkomstig uit het boek van Ruth Benedict, The Chrysanthemum and the Sword, Patterns of Japanese Culture, 1944 (zie noot 1). Vrijwel alle gesprekken over dit onderwerp verwijzen naar dit boek. Misschien kunnen we wat meer leren als we zien hoe dit boek tot stand kwam.
Benedict schreef het in 1944 in opdracht van de U.S. Office of War Information. Zij was nooit in Japan geweest en sprak geen Japans. Hoewel dat niet meteen een reden hoeft te zijn om haar ideeën af te wijzen, nodigt het wel uit tot voorzichtigheid. Zij baseerde haar meningen op een uitgebreide literatuurstudie, waarbij ook romans, toneel en poëzie niet werden overgeslagen. Ze had verschillende informanten.
De belangrijkste was Robert Hashima. Hij groeide op in de VS, werd op zijn dertiende (in 1932) door zijn ouders meegenomen naar Japan waar hij Japans leerde en de school afmaakte. In 1941, net voor het uitbreken van de oorlog, keerde hij terug naar de VS waar hij, net als alle andere Japanners, in een kamp werd opgesloten. Enige tijd daarna werd hij gerekruteerd door de Office of War information waar hij in contact kwam met Benedict.
In de korte tijd dat Hashima in Japan verbleef werd hij slechts geconfronteerd met de op dat moment geldende Japanse doctrine: een van conformisme, autoriteit en anti-democratie en de vraag is dus of hij in staat was een goed beeld te schetsen van de Japanse cultuur als geheel.
Ruth Benedict zag schuld als een hogere en belangrijkere waarde dan schaamte en beter in staat goed en kwaad te scheiden. Ze stelde de ‘schaamtecultuur’ van de Japanse samenleving verantwoordelijk voor de agressieve Japanse houding in die tijd. Een van haar adviezen in het boek was: ‘..a victorious US government should not shirk from its task of using that amount of hardness, no more and no less, in order to break up old and dangereous (cultural) patterns..’
Daarna is, zonder veel verder onderzoek, dit idee van een ‘Japanse schaamtecultuur’ van toepassing verklaard op heel Azië en op heel het Oosten, inclusief de Islamitische wereld.
Vervolgens ben ik op zoek gegaan naar andere artikelen die onderzoek hebben gedaan naar schuld en schaamte binnen een cultuur en tussen culturen. Zonder een enkele uitzondering kwamen alle artikelen die ik las tot de conclusie dat in alle culturen beide, schuld en schaamte, een rol spelen en dat het bijna onmogelijk was ze te scheiden of te kunnen zeggen dat de ene cultuur meer onderhevig was aan schaamte dan aan schuld of andersom. Er zijn altijd wel verschillen als je twee-eenheden onderzoekt, maar ze waren gering. Zo gering dat het onmogelijk is een cultuur te definiëren als een schuld- of schaamtecultuur. We kunnen dit idee beter bijzetten in het Museum van Wetenschappelijke Dwalingen.
Twee voorbeelden
Ter illustratie geef ik twee voorbeelden van schuld en schaamte.
Enige jaren geleden stelde een journalist de volgende vraag aan een Nederlandse bisschop die er van werd beschuldigd misbruik van jongetjes door priesters in de doofpot te hebben gestopt: ‘Voelt u zich niet schuldig over wat er gebeurd is en uw rol daarin?’ ‘Helemaal niet’, zei de goede man. ‘Maar voelt u dan helemaal niets?’ was de volgende vraag. ‘O ja, zeker, ik schaam me heel erg voor wat er is gebeurd!’
Ik lees nu een boek van een man, destijds ter dood veroordeeld voor drugshandel. Hij kreeg gratie en zit nu de rest van zijn straf uit in ‘Bangkok Hilton’, nog 12 jaar te gaan. (Dick schreef er een artikel over op Thailandblog). Hij had meer op zijn geweten dan alleen dat strafbare feit, waar echter niemand verder nog van weet, en dan schrijft hij: ‘… iedere dag draag ik het gevoel met me mee dat ik verkeerd gedaan heb, het knaagt voortdurend aan mijn hart … mijn hart doet pijn alsof het elk moment kan breken …. en ik vraag me af of ik nog wel een mens ben en geen beest … waarom was ik zo wreed … ik zal deze smet op mijn ziel altijd moeten meedragen..’ Een schuldbekentenis van een Thai.
Conclusie
Als een Thai zich schaamt, is dat niet omdat hij of zij uit een ‘schaamtecultuur’ komt. Hij schaamt zich gewoon en voelt zich meestal ook schuldig. Als een Westerling zich schuldig voelt, is dat niet omdat hij of zij uit een schuldcultuur komt, welnee, hij voelt zich gewoon schuldig en schaamt zich waarschijnlijk ook. We moeten er voor waken menselijke emoties te verklaren uit culturele patronen.
We doen dan tekort aan de emotie zelf, ontkennen misschien wel dat de emotie echt is. Ze komt dan immers uit de cultuur voort en niet uit het hart. Dat is een doodlopende weg. Er bestaan geen vast omschreven schuld- of schaamteculturen. Alle culturen kennen schuld en schaamte.
Noot 1. De Chrysanthemum als symbool verwijst naar de Japanse manier van tuinieren, die zou conformistisch, collectivistisch en harmonieus zijn. Het Zwaard staat voor de agressieve kant van de Japanse samenleving. Benedict’s boek staat vol met dit soort tegenstellingen terwijl Benedict uiteindelijk de Japanse cultuur heel eenzijdig definieert.
– Herplaatst bericht –
Wil je meer weten over onze moeilijk te beheren schaamte en schuldgevoelens dan is dit een goed boek.
https://www.bol.com/nl/p/de-kracht-van-kwetsbaarheid/9200000010046942/
de eerste 37 blz kun je gratis online lezen of pdf http://beeld.boekboek.nl/BRLE/p/9789400502482/rea9789400502482.pdf
Ze beschrijft het belang van kwetsbaarheid in relatie tot een bezield leven en uiteindelijk the big one: geluk. Na 10 jaar lang kwalitatief onderzoek te hebben gedaan naar het onderwerp ‘schaamte‘, komt ze er (zowel keihard persoonlijk als in theorie en data) achter, hoe belangrijk het is voor mensen om zich kwetsbaar op te durven stellen. Waarbij ervaringen van kwetsbaarheid, zo ook beschreven in het boek, voor iedereen een andere vorm kunnen hebben: van een onpopulaire mening uiten, tot voor jezelf opkomen, tot om hulp vragen, tot iets schrijven of een kunstwerk maken bang voor de mening van anderen.
Zou schuld niet vaak gekoppeld kunnen worden aan oorzaak – gevolg., daarmee kan schaamte gepaard gaan, maar hoeft niet.
Terwijl schaamte ingebracht is door een opvoedingsproces, maar op den duur kan
veranderen door eigen verdere persoonlijke ontwikkelingen, inzichten en ervaringen.
Schaamte lijkt mij een intiemere aangelegenheid. Iemand schaamt zich, terwijl een ander
daar helemaal geen last van schijnt te hebben.
Schuld en schaamte gaan altijd samen op pad maar in verschillende verhoudingen. Ze beinvloeden elkaar ook: shame leads to blame and blame to shame.
Het hangt allemaal sterk af van het soort ‘overtreding’ , de situatie waarin het optreedt en van je persoonlijkheid/ leeftijd etc. Er zijn mensen, in oost en west, die zich voor alles en nog wat schamen en schuldig voelen en er zijn mensen die zich zelden of nooit schamen of schuldig voelen. Dat eerste is heel vervelend en het tweede is een persoonlijkheidsstoornis.
Mijn broek zakte eens af toen ik opstond in het vliegtuig (ik had mijn broeksriem losgemaakt….) en ik schaamde me dood. Gelukkig keek iedereen de andere kant op 🙂 . In mijn ervaring als huisarts weet ik dat artsen bij een medische misser vaak meer schaamte voelen dan schuld: ze doen uiterste pogingen het voor de buitenwereld te verbergen.
Zo kun je voor elke gebeurtenis een waardering maken. Mijn punt was slechts om aan te geven dat het oosten niet alleen schaamte en het westen alleen schuldgevoelens kent zoals vaak wordt gedacht.
Tino,
In Japan zal een hooggeplaatste persoon gedwongen zijn door de daar heersende schaamte cultuur, om schuld te bekennen voor iets waar hij misschien geen enkele schuld aan heeft. Hij is nu eenmaal verantwoordelijk en er wordt van hem verwacht dat hij huilend spijt betuigt en door het stof kruipt. (hij/zij hoeft net geen Seppuku te plegen)
In Thailand zal zo een persoon, door de Thaise schaamte cultuur, zich juist gedwongen voelen, ook als hij schuldig is, om glashard te blijven ontkennen. Zelfs als hij weet, dat het voor iedere Thai duidelijk is, dat hij schuldig is.
In Thailand zou het jongetje in het verhaal van de kleren van de Keizer, dat roept dat de Keizer naakt is, meteen een zware “Defamation” aanklacht aan zijn broek krijgen.
Mijn mening is dat de Japanse schaamte cultuur juist enorm verschilt van die van de Thai.
Onze zienswijze hangt er volgens mij een beetje tussen in. We moeten ietwat lachen om de huilende Japanner, maar verbazen ons echter weer over de (in onze ogen) schaamteloosheid van de Thai.