De Boekenwurm, een interview met Trasvin Jittidecharak

Trasvin Jittidecharak (Foto: Facebook)

Trasvin Jittidecharak is de uitgever en eigenaresse van Silkworm Press, een al langer bestaande en gerespecteerde uitgeverij in Chiang Mai. Haar moeder stichtte de Suriwong Book Center aldaar, Chiang Mai’s eerste en grootste boekhandel.

Silkworn publiceerde in de afgelopen dertig jaar meer dan 500 boeken. Trasvin stichtte ook de Mekong Press Foundation die, gefinancierd door de Rochefeller Foundation, boeken uitgeeft over grensoverschrijdende onderwerpen en die plaatselijke schrijvers en vertalers ondersteunt.

Ze is pas de tweede vrouw in de afgelopen honderd jaar die zitting heeft in de International Association’s Freedom to Publish Committee en is een actief lid daarvan. Ze heeft haar hele leven gewijd aan het bevorderen van lezen en geletterdheid en ze is een frequente spreekster op vele literaire evenementen over de hele wereld.

Het interview

Citylife Ik wil u vragen hoe u terecht kwam in de boeken business maar ik kan het wel raden gezien uw familie geschiedenis!

Trasvin Ja, mijn broers, zusters en ik groeiden op in een boekwinkel. Mijn moeder begon er mee toen mijn vader de beheerder was van de Suriwong Cinema. We dreven onze zaak in het souterrain van de bioscoop. In 1963 verhuisden we naar een plek tegenover de Tha Phae Poort waar nu het Imm Hotel staat. We waren de eerste winkel met airconditioning in Chiang Mai en dat was zeer aantrekkelijk! Dokters, docenten, studenten en onderzoekers kwamen kijken naar een film , grasduinden in onze boeken alvorens een bezoek te brengen aan de ijssalon ernaast. Ik las veel in die tijd. Het was opwindend en chique om die kleurige Engelse stripboeken door te nemen. Het was heel normaal om in 1979 terug te keren naar de familie zaak net als mijn twee zusters.

Citylife Wie waren uw klanten in die tijd?

Trasvin In de tachtiger jaren, vóór de TAT (Tourist Authority Thailand) was er de reclame actie ‘Amazing Thailand’. Het bracht een verbazingwekkende hoeveelheid backpackers naar Thailand en de ‘Lonely Planet’ gids van Joe Cummings werd goed verkocht, 40.000 exemplaren in de eerste paar jaar vertelde hij mij eens. Antropologen kwamen om de bergvolkeren te bestuderen, plantkundigen onderzochten onze flora, historici, wetenschappers, PhD kandidaten….ze waren overal te vinden. Het leek wel of iedereen een boek over Thailand wilde schrijven of lezen omdat we zo exotisch leken in westerse ogen. De boeken waren even duur als nu, 400-500 baht en het was een mooie investering. Er waren zelfs mensen die ons op het treinstation kwamen opzoeken om alvast een voorproefje te nemen!

Citylife Hoe zit het met de Thais? Je hoort vaak dat wij geen land zijn van lezers.

Trasvin Ik denk dat dit onzin is. We verkochten veel academische werken aan studenten op universiteiten en hogescholen maar ook veel romans. Al heel lang doet het gerucht de ronde dat Thais maar acht zinnen lezen per jaar. Ik heb geen idee waar ze dat vandaan hebben maar ik geloof er niets van. Het veroorzaakte grote ontsteltenis en verwijzingen naar zondebokken door de regering en de media. Zeker, de Thais lezen niet veel boeken maar we lezen wel. Ku Sang Ku Som is nog steeds het meest populaire tijdschrift in Thailand, iedere tien dagen gelezen door miljoenen, en het heeft goede artikelen. Het lezerspubliek is veelal onder de armere klasse maar het is van betere kwaliteit dan de vele high society glossies waarvan vele al bankroet zijn want alleen aantrekkelijk voor adverteerders en zonder enige redactionele integriteit. In dezelfde tijd dat het ‘acht zinnen rapport’ uitkwam hoorden we dat Thailand een alfabetiseringsgraad heeft van 99.5 procent. Hoe kun je die twee cijfers met elkaar verzoenen? Ik heb altijd beweerd dat Thais meer lezen dan wij ze toedichten. In de Verenigde Staten bepaalt men de alfabetisering naar de vaardigheid een tekst op een cornflakes pak te lezen. Ik vraag me af wat voor maatstaf hier wordt gebruikt.

Citylife Zijn uw leesgewoonten veranderd in de loop der jaren?

Trasvin  Nieuwe ontwikkelingen kunnen oude bedrijven vernielen maar dat betekent niet dat mensen minder lezen. Ze willen er alleen niet meer voor betalen. Ze willen geen geld meer uitgeven voor films, muziek of artikelen. Maar als het gaat over het plezier van een iPhone…..waarden veranderen. Je moet een iPhone bezitten en vasthouden. Vroeger zaten we met familie en vrienden voor de tv, bang een enkele aflevering te missen want hoe wisten we anders wie wie had geslagen? Nu zijn er geen vaste uren meer. Het is nu onmiddellijk en onderweg. We moeten het aanvaarden en ons aanpassen.

Citylife Wanneer besloot u Silkworm Books te openen?

Trasvin Engelstalige boeken waren zo duur in die dagen en ik begon me te vervelen in die winkel met zijn boeken over sexy Thaise vrouwen en andere sensationele onderwerpen. Ik wilde kwaliteitsboeken voor een redelijke prijs. Het eerste boek waar ik een vergunning voor verkreeg was David Wyatt’s: A Short History die als hardback in Bangkok ongeveer 1.500 baht kostte. Wij verkochten het voor 375 baht. Mijn familie wilde er niets mee te maken hebben en dacht dat ik problemen voor mezelf schiep maar ik zette door. De uitgave van het eerste boek dat ik publiceerde arriveerde ondersteboven! Ik viel bijna om! Een ander vroeg boek was David Unkovich’s A Motorcycle Guide to the Golden Triangel. Ik nam het mee naar de Frankfurter Book Fair en het werd een sensatie. Niemand had ooit zoiets gehoord. Mensen vonden het bizar en de media pikten het op en het was het gesprek van de dag.

Citylife Hoe ging het verder?

Trasvin Ik werkte zeven jaar alleen en huurde in 1997 een redacteur. We ontvangen ongeveer 20 manuscripten per maand. We weten welk soort boeken we willen uitgeven en de eerste sortering is dan gemakkelijk. De redacteuren lezen het door en geven commentaar maar ik neem de uiteindelijke beslissing. Uitgeven lijkt op gokken. Je weet het maar nooit.

Citylife Keurt u veel slechte boeken af?

Trasvin Expats die hier een jaar verblijven denken dat ze een boek kunnen schrijven. Als ze hier drie jaar wonen kunnen ze een artikel schrijven. Als je hier al tien jaar bent durf je niets meer te schrijven! We zijn een algemeen soort uitgeverij en bereiken ook Laos en Myanmar en daarom zijn we nogal kieskeurig. De pen is machtig en vandaar dat ik mijn verantwoordelijkheid heel serieus neem. Als het onderwerp ver verwijderd ligt van mijn culturele of taalkundige kennis dan begin ik er niet aan. Ik ben bang voor de schade die ik kan berokkenen als ik valse of misleidende informatie verspreid. Ik moet publiceren voor mijn levensonderhoud maar doe geen boeken waar ik me voor schaam. Verschillende boeken hebben verschillende sterkte en zwakke punten.

Citylife In 2010 gaf u de Engelse vertaling uit van het epos Khun Chang Khun Phaen, één van de opmerkelijkste literaire werken in Thailand. Vertel me over de uitdagingen die de vertaling van zo’n monumentaal boek met zich meebrengt.

Trasvin De vertalers Chris Baker en Pasuk Phongpaichit zijn twee ongelooflijk vruchtbare schrijvers. De 960 pagina’s tellen 400 illustraties. We wisselden elke dag feedback en correcties uit. Vertalen is een moeilijk vak en veel Thais mislukken daarin. Westerlingen zijn geïnteresseerd in lezen over verre landen maar niet op een manier die hun vreemd is. Ieder land heeft een ander gevoel voor kunst en dat is niet gemakkelijk te vertalen. Juist het Thais laat zicht moeilijk overbrengen in het Engels. Aan de andere kant zien we dat Thaise films meer bedreven zijn in het spreken van de internationale taal. Het is erg jammer dat het Ministerie van Cultuur steeds weer onze mooie films verbiedt, zij snappen de markt gewoon niet. Engelse literatuur heeft zich gedurende vijf eeuwen ontwikkeld en buitenstaanders vinden het vaak moeilijk het te doorzien en te begrijpen. En je kunt niet alleen woorden vertalen maar je moet ook de cultuur van de taal begrijpen. Wij hebben geen koloniale vrienden die ons in het westen kunnen aanbevelen. Wanneer Vietnamese en Birmese schrijvers hun leed en pijn delen in hun verhalen komt het beter over. Maar als Thais er over schrijven lijkt het ‘fake’ omdat we niet die relatie met het westen kennen. Vietnamese schrijven hebben Tolstoy en Dostojewski gelezen; Birmese schrijvers Kipling and Maugham, ze weten hoe ze de taal moeten gebruiken om te communiceren. Wij weten dat niet. Dat wil niet zeggen dat we geen eigen unieke literatuur kennen, het is alleen een literatuur die geen verbanden kent met de westerse cultuur.

Citylife Wij zagen in de afgelopen jaren veel voorbeelden van plagiarisme, heeft u dat ook opgemerkt?

Trasvin Onze leraren leren ons net zo te zijn als onze leraren, hen na te bootsen. Plagiaat is een vanzelfsprekende uitbreiding van die houding. Kennis is een gave maar ons is niet geleerd dat zo te zien en daarom zien we geen waarde in kennis maar alleen in kopiëren.

Citylife Thailand heeft geen cultuur van kritisch denken, hoe ziet u dit als uitgever?

Trasvin Wij Thais vermijden kritiek. Dat heeft ook invloed op de boeken industrie omdat we niet streven naar uitmuntendheid en niemand ons daartoe aanzet. Er zijn verschrikkelijk slecht uitgegeven boeken met teksten die maar wat ronddraaien en toch is er geen goede beoordeling of kritiek. We zijn een cultuur van gelijkgezinden. Onze school-en universiteitskliek is van groot belang voor ons en we doen ons uiterste best die te verdedigen. Beoordelingen hier hebben de neiging steeds positief uit te vallen en om eerlijk te zijn, daar schaam ik me soms voor. Gelukkig worden onze boeken door internationale recensenten beoordeeld en is er een echte terugkoppeling.

Deze cultuur beïnvloedt ook de boekenmarkt. Een Thaise vriend vroeg mij eens waarom hij altijd in slaap viel bij het lezen van een boek. Ik vertelde hem een beter boek aan te schaffen. Hij was verbaasd dat het niet aan hem lag maar aan het boek. Niemand had hem verteld dat het boek prulwerk was.

Citylife Hier ga ik wat omzichtig te werk maar wat zijn uw gedachten over de vrijheid van spreken in Thailand vandaag de dag?

Trasvin Wij hebben geen vrijheid van spreken. Het is niet helemaal verdwenen en hoewel ik geen uitvluchten wil maken, wil ik er toch op wijzen dat onze buurlanden en landen verder weg eenzelfde probleem hebben. Bij ons draait het om één afzonderlijk onderwerp. Het probleem is dat we onze grenzen niet kennen. Iemand wordt in de gevangenis gegooid voor majesteitsschennis maar we weten niet wat ze zeiden want de onthulling daarvan is ook een misdaad. We blijven gissen, plegen zelfcensuur en blijven aan de veilige kant. Dat is niet goed.

Citylife U bent een goede vriendin van prinses Maha Chakri Sirindhorn en ik zie een foto van haar in uw kamer toen zij Silkworm Press opende. Is zij ook een lezer?

Trasvin Ja zeker! We hebben elkaar ontmoet want ze slenterde graag door Suriwong Book Center als ze Chiang Mai bezocht. Ze is gek op boeken en kan een verbijsterend aantal Thaise en Engelse boeken en literatuur noemen. Ze kan zelfs hele hoofdstukken en passages citeren!

Vertaald naar een artikel in Citylife Chiang Mai, 1 januari 2017 www.chiangmaicitylife.com/citylife-articles/the-bookworm-an-interview-with-trasvin-jittidecharak-of-silkworm-press/