Portret van koning Chulalongkorn waar hij gekleed in een traditionele phanung en ontbloot bovenlijf met een sigaar in de mond op een Thaise veranda in een wok zit te roeren op een westerse koninklijke stoel.
Hoe reageerde Thailand op de contacten met het Westen? Hoe keken ze tegen het Westen aan? Welke zaken bewonderden ze en welke wekten hun afkeer? Wat namen ze over, op welke manier en om welke redenen, en wat verwierpen ze? Een korte culturele gids.
‘Ik keer naar Siam terug, meer Siamees dan toen ik vertrok’. Kroonprins Vajirawudh, de latere koning Rama VI, in 1902 na 9 jaar studie in Engeland
Twee voorbeelden van wederzijdse culturele beïnvloeding
Westers/Thaise huwelijksceremoniën
In het hieronder genoemde boek van Kukrit komt een mooie scène voor als haar dochter Praphai trouwt met een rijke Sino-Thaise zakenman, ergens rond 1935. Aan het eind van de huwelijksceremonie draagt hij zijn nieuwe vrouw hun huis binnen tot verbazing bij velen en afkeer bij sommigen. Een tante van Praphai zegt wat bozig tegen haar man: ‘Waarom deed jij dat niet toen wij trouwden?’ Hij antwoordt lachend ‘Ik wist toen nog niet dat het moest! Maar als je het goed vindt draag ik je vanavond de trap op naar boven!’
Filmregisseur Apichatpong Weerasethakul
Apichatpong werd in 1970 geboren in Bangkok uit Thais-Chinese ouders. Hij bracht een groot deel van zijn schooltijd door in Khon Kaen waar hij in 1993 zijn eerste korte film maakte. Hij studeerde later aan de School of Art Institute in Chicaga. Hij is homoseksueel en woont samen met een man.
In 2010 won hij, naast vele andere prijzen, met de film Uncle Boonmee who can recall his past lives de Palme d’Or in Cannes. Hij wordt in Thailand nauwelijks gekend of gewaardeerd. In één van zijn films verwijderde de Thaise censuur beelden van een drinkende dokter in een ziekenhuis, kussende mannen en een gitaar spelende monnik. Apichatpong verving die beelden met een minuten durend zwart scherm.
Korte beschrijving van de westerse invloed op Siam/Thailand
Over het algemeen wordt het begin van die invloed geplaatst in 1855 tijdens de regering van koning Mongkut (Rama IV, r. 1851-1868) toen het Bowring verdrag met Engeland werd afgesloten en waar later ook andere Europese mogelijkheden zich bij aansloten. Dat opende de handel, liet meer westerlingen toe tot Siam die in de jaren daarna een belangrijke adviserende rol gingen spelen. Voordat koning Mongkut tot het koningschap werd geroepen was hij 25 jaar monnik en in die tijd bekwaamde hij zich in de westerse wetenschap en talen. In de Audiëntie Zaal in zijn paleis hingen portretten van de Chinese keizer, de Amerikaanse president en de paus. Zijn privé vertrekken stonden vol met telescopen, microscopen, klokken en barometers. Maar het westerse gedachtegoed, als de religie bijvoorbeeld, verwierp hij.
Marie d’Orléans met koning Chulalongkorn 1907
Onder de zoon van koning Mongkut, Chulalongkorn (Rama V, r. 1868-1910) nam die westerse invloed verder toe. De koning zelf maakte vele reizen naar koloniale gebieden in Azië waar hij de westerse koloniale heersers later als voorbeeld nam en hij reisde in het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw ook naar Europa om Siam als een beschaafde natie neer te zetten. Hij wordt de Grote Moderniseerder genoemd. Op de afbeeldingen van koning Chulalongkorn die nog steeds (en nu nog meer) in vele huizen hangen zien we hem gekleed als een Engelse gentleman. Maar ook zijn portret waar hij gekleed in een traditionele phanung (kleed gewikkeld om het onderlijf) en ontbloot bovenlijf met een sigaar in de mond op een Thaise veranda in een wok zit te roeren maar wel zittend op een westerse koninklijke stoel in plaats van op een Thais krukje.
De vele zonen van koning Mongkut en Chulalongkorn kregen vaak hun opleiding in het westen en kregen bij terugkeer belangrijke leidinggevende posten in de nieuw opgezette bureaucratie naar Europees model.
Onder koning Vajirawudh (Rama VI, zie eerste citaat)) kwam er een zekere tegenwind waar hij zelf aan meewerkte in de artikelen die hij anoniem schreef voor diverse kranten en tijdschriften. Hij verzette zich tegen te vergaande vrijpostige westerse gewoonten in kleding en gedrag. Ook de Chinese invloed was hem een doorn in het oog. Zo verklaarde hij: ‘Je moet vreemdelingen niet haten maar ze ook niet volledig vertrouwen’. De farang was tegelijkertijd verleiding en bedreiging. Tevergeefs echter. Vanaf die tijd, 1900 tot aan de Tweede Wereldoorlog, was er een levendig debat in Thailand waarin de voor-en nadelen van de westerse invloed werden besproken en afgewogen.
Dat alles resulteerde in de revolutie van 1932 toen de absolute monarchie werd omgezet in een constitutionele. Plaek Phibunsongkraam was de militaire component bij die revolutie en hij zou later de ‘culturele mandaten’ uitvaardigen die meer westerse kleding voorschreef, het aloude betelkauwen verbood en ambtenaren beval hun vrouw bij de voordeur te zoenen als ze naar hun werk vertrokken. Dat laatste heeft het niet gehaald.
Waarom stimuleerden vooral de Siamese vorsten als Mongkut en Chulalongkorn de westerse modernisering van Siam?
Over het algemeen wordt dat toegeschreven aan hun angst voor de koloniale ambities van Engeland uit het westen en zuiden en Frankrijk uit het oosten. Zij veronderstelden dat meer westers en als beschaafd gezien gedrag het minder waarschijnlijk zouden maken dat de koloniale mogendheden ook Siam zouden inpikken. Meer technische vooruitgang zoals betere bewapening en de aanleg van spoorwegen zouden ook de mogelijkheden voor verdediging vergroten.
Daarnaast vergrootte het de macht van de vorst en daarmee konden ze vanaf 1900 ook de rest van Siam met hun vele kleinere vorstendommen aan zich onderwerpen.
Koning Mongkut was gecharmeerd van de westerse wetenschap en techniek maar hij wees het gedachtegoed van de hand, behalve waar het ging over het boeddhisme en het monnikendom. Hij stichtte de Thammayuth sekte die meer rationeel moest denken en handelen en allerlei bijgeloof moest tegengaan.
De manier waarop samenlevingen op vreemde invloeden reageren
De verspreiding van gedachtegoed en andere culturele elementen, zoals techniek en wetenschap, vindt al sinds de prehistorie plaats, vooral door migratie. Grenzen van welke aard ook waren en zijn daarvoor nauwelijks een belemmering.
Er bestaat geen pure, reine of authentieke Thaise cultuur, of welke andere cultuur dan ook. Thailand is in zijn oudere geschiedenis sterk beïnvloedt door de Mon, de Khmer en de Chinese beschaving. Het boeddhisme kwam een duizend jaar geleden naar Zuidoost-Azië vanuit India, vergezeld door enige hindoeïstische elementen, mengde zich met plaatselijke opvattingen als animisme en werd in de 19e eeuw op initiatief van koning Mongkut op meer westerse rationele leest geschoeid.
Koning Chulalongkorn wilde dat de Thais op beschaafde manier gingen eten met lepel en vork. Velen namen dat over maar ongetwijfeld niet omdat het beschaafd was maar omdat het handig en prettig aanvoelde.
De bekende historicus Nidhi Eeosiwong geeft aan dat vreemde invloeden van buiten alleen wortel kunnen schieten als de grond in het ontvangende gebied vruchtbaar is. De zaden daarvoor moeten al aanwezig zijn, zei hij.
Vreemde invloeden worden aangepast aan de ontvangende samenleving. De smaak in Thaise en Chinese restaurants in Nederland is vaak behoorlijk anders dan in het land van oorsprong. De meeste vreemde smetten die Siam/Thailand binnenkwamen werden meer of minder ver-thai-st, en zullen na enige tijd als puur Thais worden ervaren. In een eerder artikel verwees ik naar de manier waarop radicale Thaise denkers Karl Marx omtoverden tot een soort boeddhist en de Boeddha marxistische eigenschappen kreeg toegewezen. (Noot 2)
De ontvangende samenleving zal de invloeden van buiten altijd op een zekere manier beoordelen, ze meestal aanpassen aan de plaatselijke omstandigheden, en ze soms geheel overnemen of verwerpen. Globale invloeden worden altijd lokale werkelijkheden.
Een mooi voorbeeld van hoe dat in zijn werk gaat is het Thaise woordje siwilai, afgeleid van het Engelse to civilize, maar in het Thais gespeld als ศิวิไลซ์ waarbij de eerste letter verwijst naar een afkomst uit het Sanskriet, met als bijkomend voordeel dat wilai schoonheid betekent.
In dezelfde tijd dat Rama VI de Thaise identiteit vereenzelvigde met natie, religie en koning was het de historicus en halfbroer van koning Chulalongkorn prins Damrong Rajanubhab die daarentegen het streven naar vrijheid, tolerantie en het vermogen tot assimilatie tot belangrijkste kenmerken van de Thaise identiteit verklaarde. Hier zien we hoe ook de Thais zelf hun eigen identiteit een andere invulling kunnen geven.
Conclusie
Wat echt Thais en wat beslist on-Thais is zal altijd omstreden blijven en zal helaas vaak ten onrechte worden gebruikt om de eigen verbeelde identiteit af te zetten tegen de (vijandige) ander. Er bestaan geen unieke Thaise normen, waarden, gewoonten, gebruiken of voortbrengselen. Het is een bijna onontwarbare potpourri van allerlei elementen uit alle tijden en plaatsen, leuk om onderzoek naar te doen maar niet relevant voor een beoordeling van de huidige Thaise cultuur. Het is beter gewoon te kijken wat prettig, mooi, goed en passend is in plaats van er een Thais of anti-Thais etiket op te plakken.
Lepel en vork, eetstokjes en noedels, McDonald’s en democratie zijn nu gewoon een onderdeel van de huidige Thaise cultuur net als boeddhabeelden en tempels, molam en lukthung, laab en gebakken sprinkhanen. Juist die combinatie maakt het zo fascinerend.
Noten
1 pas vanaf 1949 ging Siam definitief Thailand heten. Het is vermoeiend en verwarrend om telkens over te schakelen, of Siam/Thailand te schrijven. Ik vergis me vaak.
2 over de plaatselijke aanpassing van het marxistische gedachtegoed zie: www.thailandblog.nl/achtergrond/karl-marx-en-de-boeddha-hoe-radicale-thaise-denkers-beide-visies-trachten-te-verzoenen/
Twee romans die de invloed van het verre oosten en het westen op Thailand beschrijven:
Botan, Brieven uit Thailand. Over een Chinese immigrant die de Thaise samenleving eerst achterdochtig en afkeurend beschrijft en aan het eind van zijn leven een betere en meer heldere mening krijgt als hij de Thaise verloofde van zijn dochter ontmoet
Kukrit Pramoj, De Vier Koningen (Four Reigns) . Over leven van Mae Phloy tussen 1890 en 1946 dat aan de hand van de belevenissen van haar vier kinderen., die allemaal een andere kant opgaan, de veranderingen in die tijd op humorvolle wijze beschrijft. Zie: www.thailandblog.nl/achtergrond/roman-vier-koningen-mr-kukrit-pramoj-korte-bespreking/
Belangrijkste bron
The Ambiguous Allure of the West, Traces of the Colonial in Thailand, Silkworm Books, 2011 ISBN 978-616-215-013-5
wederom een mooi en verrijkend leesbaar artikel.
Tijd om al deze verhalen te bundelen en uit te geven.
Dank je wel Tino voor deze zeer onderhoudend relaas. Heel plezierig om te lezen.
Weer bedankt Tino. Ambiguous Allure of the West vond ik zelf best aardig om te lezen al stond er voor mij niks verrassends in. Logisch dat een land de vruchten van vreemden geeft geplukt en er een eigen sausje over gegoten heeft. Iets van alle landen, tijden en volkeren.
Beste Tino,
Fijn om weer een stuk geschiedenis te leren.
Ik zelf maak steeds de fout om Siam te zien als Bangkok.
Met vriendelijke groet,
Erwin
“Er bestaan geen unieke Thaise normen, waarden, gewoonten, gebruiken of voortbrengselen. Het is een bijna onontwarbare potpourri van allerlei elementen uit alle tijden en plaatsen, leuk om onderzoek naar te doen maar niet relevant voor een beoordeling van de huidige Thaise cultuur. Het is beter gewoon te kijken wat prettig, mooi, goed en passend is in plaats van er een Thais of anti-Thais etiket op te plakken.” (citaat).
Natuurlijk bestaat er geen UNIEKE Thaise cultuur maar er bestaat wel degelijk Thaise cultuur, oftewel een aantal normen, waarden, denken, historie die de Thais met elkaar delen, en minder met anderen zoals Nederlanders of Belgen. Cultuur is dynamisch en de manier waarop de Thais omgaan met invloeden van buiten maakt de ontwikkeling van de Thaise cultuur. Als de Thais nu precies alles zouden overnemen van de Nederlanders zouden de culturen elkaar benaderen maar nooit hetzelfde zijn, met name door de verschillen in geschiedenis, in het cultuurproces. Wat mooi, passend en goed is is OOK een element van de cultuur van een bepaalde groep mensen.
Er bestaat een cultuur op iedeer niveau: thuis, in de straat, wijk, werk, stad, provincie, streek, land, werelddeel, continent, tektonische plaat etc. Een steeds verdere verdunning omdat je steeds meer individuen met hun unieke kenmerken samen onder 1 paraplu stopt. Hoe groter de paraplu hoe groter de versimpeling, veralgemeenisering en daarmee stereotypen e.d. Daarom uiteraard waarom je de kenmerken van het individu nooit kan en mag herleiden naar de groep onder de plu.
En laten we vooral een kijkje nemen onder andere plu’s en daar van meenemen wat ons nuttig lijkt. Zo doen wij aardlingen dat.
Wel, beste Chris, ik vroeg ooit aan een aantal Nederlanders (en daar is ook in de literatuur aandacht aan besteed) wat nu ‘Nederlandse cultuur’ is. Het zal je verheugen dat de meeste antwoorden gaan over ‘klompen, tulpen, windmolens, Elfstedentochten, kaasschaafjes, mopperkonten, waterbeheersing’ en nog wat meer. Is Nederlandse cultuur alleen iets wat ons onderscheidt van anderen? Of is de Nederlandse cultuur de verzameling van alle elementen, veel van buiten en dynamisch?
‘Dit is de Thaise cultuur!’ wat veel vooral Thaise machthebbers roepen, is mijns inziens niet echt goed.
“De bekende historicus Nidhi Eeosiwong geeft aan dat vreemde invloeden van buiten alleen wortel kunnen schieten als de grond in het ontvangende gebied vruchtbaar is. De zaden daarvoor moeten al aanwezig zijn, zei hij.”
Helemaal mee eens. Waarschijnlijk is dat ook de oorzaak dat het begrip democratie nog steeds niet echt wil wortelen in de Thaise samenleving?
Verder heel boeiend om te lezen, ik hou hier erg van!
Beste Jahris, sommige zaken schieten best wortel bij het gewone volk, maar daar komt soms van bovenaf in groen, khaki of andere kleur gehuld persoon met het kapmes voorbij zetten om verdere ontplooiing vroegtijdig de kop in de drukken. Zo kent Thailand een historie waarbij de dorpjes vrij zelf redzaam en zelfstandig waren en men samen, in overleg de zaken regelde. Door het oprukken en uitbreiden van stadssteden (de Thaise staat), is dat kort gewiekt en in de 20ste en begin 21ste eeuw meermaals bloederig neergeslagen. Toch blijven burgers keer op keer in verzet komen.
Zie bijvoorbeeld:
https://www.thailandblog.nl/achtergrond/thaise-democratie-van-historische-dorpscultuur-naar-een-hybride-thais-westers-model/
Of wie het liever over wat anders dan democratie heeft: tegenwoordig is Thailand meer een patriarchische samenleving, waar de man net wat hoger op de ladder staat. In vroege tijde was Thailand meer een matriarchale samenleving: een familielijn die via de vrouw liep, de vrouw die het thuis voor het zeggen had (mannen waren vaak lang weg van huis onder het Sakdina systeem). En ook daar duidelijk te sporen van: in menig relatie gaat de vrouw over het huishoudboekje of heeft nog veel te zeggen over de keuzes die het gezin (en naar buiten toe de man) maakt.
Dank Jahris voor je reactie.
In het verleden was er in de dorpsgemeenschappen in Siam wel degelijk sprake van een soort democratie. Alle leden van de dorpsgemeenschappen vergaderden en besloten samen zonder veel inmenging van buitenaf. Natuurlijk waren er soms invloedrijke krachtige figuren die wat meer te zeggen hadden. Het is de uitbreiding van de invloed van de staat vanuit het centrum tot in de dorpsgemeenschappen tijdens de regering van koning Chulalongkorn (1850-1910) die daar verandering in bracht. Dat had de koning afgekeken van de koloniale regringen van Nederlanders en Britten.
2 weken terug was ik in het Mallam museum in Chiang Mai.
Buiten hing de volgende uitspraak van Apichatpong Weerasethakul:
“I want to call out for the Thai and Columbian governments, and the governments of countries in a similar situation, to please wake up, and work for your people, now.”
Ik was verbaasd dat een dergelijke harde sneer naar de overheid, zo “out in the open” vertoond werd.
Ah, Apichatpong Weerasethakul is een man die ik zeer bewonder, een echte, 100 procent Thai (sarcasme):. Zie hier:
https://en.wikipedia.org/wiki/Apichatpong_Weerasethakul
Citaat:
The censorship of the film came about as a motion picture ratings system was being considered by the junta-appointed National Legislative Assembly. A replacement for the 1930 film act, the ratings law contained a restrictive ratings structure and retained the government’s powers to censor and ban films it deemed would “undermine or disrupt social order and moral decency, or that might impact national security or the pride of the nation”.[26] The ratings board would comprise mainly bureaucrats in the Ministry of Culture, as well as members of the Royal Thai Police.[27]
To oppose the draft law, Apichatpong and other directors formed the Free Thai Cinema Movement.[28] Apichatpong was quoted as saying: “We disagree with the right of the state to ban films … There already are other laws that cover potential wrongdoings by filmmakers.”[29] Ladda Tangsupachai, director of the Ministry of Culture’s Cultural Surveillance Department, said the ratings law was needed because moviegoers in Thailand are “uneducated”. She further explained, “They’re not intellectuals, that’s why we need ratings … Nobody goes to see films by Apichatpong. Thai people want to see comedy. We like a laugh.”[30]