De tien laatste geboortes van Siddharta Gautama vóórdat hij verlicht en een Boeddha werd

Eén van de mooiste boeken die ik de afgelopen weken las was het hieronder genoemde boek ‘The Ten Great Birth Stories of the Buddha’. Het is een voortreffelijke vertaling uit het Pali van de laatste tien geboortes van de Boeddha zoals hij ze zelf vertelde aan zijn leerlingen. Een eigenschap van een bijna-boeddha, een Bodhisatta, en een Boeddha is dat zij zich al hun vorige levens kunnen herinneren. Die verhalen worden jataka genoemd, een woord verwant aan het Thaise woord châat ‘geboorte’.

Als de Boedddha sterft gaat hij nirwana binnen. Dat is niet een hemel waar hij verblijft en aanbeden en geraadpleegd kan worden maar juist een situatie waarin hij niet meer herboren zal worden. Dat is wat ‘verlicht zijn’ betekent namelijk verlost uit het lijden van voortdurende reïncarnaties.

Jataka verhalen

In de hele boeddhistische wereld zijn de jataka verhalen een belangrijk onderdeel van hun erfgoed. Zij laten zien hoe met vallen en opstaan een weg naar een beter, rechtvaardiger en volmaakter bestaan met als doel de uiteindelijke verlichting, kan worden ingeslagen.

In die vorige levens zien we in allerlei situatie de Bodhisatta, de latere Siddharta Gautama voorbij komen samen met zijn familieleden, moeder, vrouw en kind, en metgezellen waarbij hij telkens een stapje doet in de richting van zijn verlichting. Die levens spelen zich vooral af in de mensenwereld maar soms ook in het verblijf van de goden of de hel, overigens in het boeddhistische denken allemaal een deel van hetzelfde universum.

De verhalen zijn instructief maar vaak ook vermakelijk en spannend. Ze doen nog steeds de ronde in het boeddhistisch leven en zijn op moderne wijze verfilmd en beschreven in boeken en cartoons. Zo heeft wijlen koning Bhumibol Adulyadej het verhaal Mahajanaka (over de kracht en doorzettingsvermogen van een koning) opnieuw verteld en de cartoon uitgave daarvan was een bestseller in Thailand. In het oorspronkelijke verhaal echter doet koning Janaka uiteindelijk afstand van de troon om zich als kluizenaar al mediterend terug te trekken in het bos terwijl in de versie van koning Bhumibol koning Janaka op zijn troon blijft, toegejuicht door zijn onderdanen.

Ook sterke en slimme vrouwen spelen in al deze verhalen een belangrijke maar wel ondergeschikte rol. Zij steunen en adviseren de Boddhisatta en verhinderen dikwijls dat hij een slecht pad betreedt. Dat geldt evenzeer voor de goden, met name de god Sakka ofwel Indra die op cruciale momenten ingrijpt. Maar het is ten slotte de mensenwereld waaruit de verlichting voortkomt.

De meeste boeddhisten kennen een aantal van deze verhalen, en zeker de ‘Mahachat’ over Phra Wetsandon of Pha Wet. Tijdens feesten worden ze soms met dans en muziek opgevoerd in een tempel.

Er zijn ruim 500 jataka verhalen bekend, sommigen bestaan uit een paar verzen, andere zijn kortere of langere verhalen. De meest bekende zijn beschrijvingen van de tien laatste geboorten van Siddharta die in het Theravada boeddhisme van Zuidoost-Azië ergens in de 11e eeuw vanuit Sri Lanka zijn verspreid.

Elk van die tien verhalen gaan als hoofdthema over een belangrijke menselijke deugd nodig om verlicht te worden, in de Thais traditie meestal genoemd als verloochening (van wereldse zaken), kracht, liefde/vriendelijkheid, vastberadenheid, wijsheid, moraliteit, verdraagzaamheid, gelijkmoedigheid, oprechtheid en tenslotte vrijgevigheid. Meestal bevatten de verhalen een aantal van deze thema’s.

Veel van deze thema’s vinden we terug in de westerse literatuur. Het jataka verhaal over de ‘Zwaan met de Gouden Veren’ is het evenbeeld van Aesopus fabel ‘De Gans met de Gouden Eieren’.

Het boek

Het boek bevat een aantal uitstekende algemene inleidingen, en bovendien voor elk verhaal een nadere toelichting. Prachtige afbeeldingen van muurschilderingen, reliëfs en manuscripten completeren het geheel.

Ik kan mij niet herinneren ooit een boek te hebben gelezen dat zo voortreffelijk de levendige en levende cultuur van het boeddhistische Azië, van Afghanistan tot Japan en van China tot Indonesië, beschrijft.

Bronnen

The Ten Great Birth Stories of the Buddha, The Mahanipata of the Jatakatthavannana, vertaald en ingeleid door Naomi Appleton en Sarah Shaw, Silkworm Books, 2015, twee delen.

• paperback 1500 baht, ISBN 978-616-215-113-2
• ingebonden editie 3000 baht ISBN 978-616-215-112-5

Hier staat het verhaal van de vóórlaatste geboorte van de Boeddha, de Mahachaat. Over vrijgevigheid:

Mahachat, de ‘Grote Geboorte’, en zijn viering