Jim Thompson in ‘Het Birma bedrog’ van Roel Thijssen

In juni van dit jaar stond er een artikel op dit blog met een boekbespreking van het zesde deel in de serie Graham Marquand thrillers van de Belgische schrijver Roel Thijssen, zie www.thailandblog.nl/boekrecensies/boekbespreking-het-birma-bedrog-van-roel-thijssen

Ik liet mij dat boek vanuit Nederland bezorgen door een alleraardigste Thaise koerierster, die in een eventuele James Bond-achtige verfilming van “Het Birma Bedrog” heel goed een rol zou kunnen spelen. Het verhaal zou dan nog wel enigszins moeten worden aangepast, want het boek is een schelmenroman, waarin hoofdzakelijk mannelijke spionnen voorkomen. Slechts één vrouw speelt een rol als echtgenote van een Franse spion, maar enige activiteit in de spionageverwikkelingen wordt haar niet toebedeeld.

Het boek

Het is een goed geschreven verhaal, dat ik met veel plezier heb gelezen. Eerlijk gezegd, ik heb een boek zelden zo snel uitgelezen. Ik ga het plot niet navertellen, maar de gebeurtenissen volgen elkaar snel op en telkens ben je benieuwd wat de volgende situatie zal zijn. Af en toe wordt het even moeilijk vast te stellen wie ook weer voor wie werkt (spioneert), voor de Chinezen, voor de Vietminh, voor de Pathet Lao, voor de OSS of toch voor de Franse inlichtingendienst?

Een leuke bijkomstigheid in het boek is, dat het je als het ware op een toeristische trip meeneemt naar waar de actie plaatsvindt in Laos en Thailand. Zwervend door Bangkok, bezoeken aan Kanchanaburi en Chiang Mai zorgen voor Thailandkenners voor veel herkenningspunten, hoewel het verhaal zich natuurlijk wel ruim 60 jaar geleden afspeelt. In Laos leren we in het zuiden Pakse en de Si Phan Don eilanden kennen: ik ken dat gebied niet, maar moet er toch maar eens gaan kijken..

Jim Thompson

Voor in het boek staat als gebruikelijk, dat enige overeenkomst van personen in het boek met bestaande personen louter op toeval berust. Voor Jim Thompson geldt dat maar ten dele. De schrijver zegt in een nawoord, dat in een verhaal over spionage in Indochina in die tijd men niet om Jim Thompson heen kan. Hij speelt in “Het Birma Bedrog” niet de hoofdrol, het boek gaat niet over hem, maar de schrijver geeft hem toch een fictieve rol in het geheel.

Beenderen die niet verbleken

In een uitvoerig nawoord onder de titel “Beenderen die niet verbleken” geeft Roel Thijssen zijn beschouwing over de dood van deze Amerikaanse OSS-officier en zakenman, waarbij hij benadrukt, dat ook hij niet de oplossing van het mysterie heeft. Ik citeer enkele passages uit zijn nawoord:

Zijn leven heeft aanleiding gegeven voor meerdere biografieën en zijn veronderstelde dood tot verscheidene boeken, waarin telkens wordt beweerd, dat het mysterie is opgelost. Het bijzondere is de blijvende aandacht, want in 2015 is er nog een vijfhonderd pagina’s tellend rapport verschenen en in 2017 een televisiefilm.”

Roel Thijssen vertelt dan, dat hij er na diverse reizen door Indochina en na het lezen van honderden boeken over de geschiedenis van het subcontinent van overtuigd is, dat de verdwijning van Jim Thompson is veroorzaakt door zijn unieke politieke positie. Hij had in veel landen in Indochina een vinger in de pap door zijn zeer uitgebreid netwerk.

In het na de Tweede Wereldoorlog officieel gedekoloniseerde Indochina speelden allerlei westerlingen en Chinezen een vooraanstaande maar duistere rol. “De subculturen van de drugsmokkelaars, paramilitairen, deviezenhandelaren, kunstrovers en inlichtingendiensten overlapten elkaar. Men kende elkaar, verleende elkaar hand- en spandiensten, speelde anderen zaakjes toe en bedonderde elkaar.

In zo’n internationaal vertakte onderwereld liggen vriendschap en vijandschap dicht bij elkaar.” 

Opereer vanuit de schaduwen, dat is wat de OSS-agenten tijdens de wereldoorlog deden en dat is wat zij na de oorlog bleven doen. Dat geldt niet voor Jim Thompson. Hij gaf zijn mening te pas en vooral te onpas. Terwijl zijn collega’s steeds meer naar rechts opschoven (anti communistisch!) bleef Thompson zijn liberale standpunten verkondigen. Hij geloofde in de anti-kolonialistische ideologie waarmee Amerika de Tweede Wereldoorlog was ingetrokken.

Thompson steunde openlijk de democratisering van zijn nieuwe thuisland Thailand. Hij koos onvoorwaardelijk voor de progressieve krachten en je kunt je afvragen hoe hij zich zoveel jaar heeft weten te handhaven in de toenmalige politiestaat Thailand. Het kan niet anders of Thompson moet van veel geheimen op de hoogte zijn geweest en daarbij buitengewoon handig om dat uit te spelen tegen de verschillende machtsblokken.

Waar ging het dan toch mis? Volgens Roel Thijssen kun je niet eindeloos balanceren op een dun koord. Het lijkt er op of het evenwicht tussen vrienden en vijanden gevaarlijk begon door te slaan naar de laatste kant. Een televisie-interview in 1967 bijvoorbeeld, waarin hij de Amerikaanse Vietnam politiek scherp veroordeelde werd hem door de CIA niet in dank afgenomen.                                           

Hem moest de mond gesnoerd worden en dat is dan ook gebeurd en wel zo grondig, dat iedereen en niemand als dader in aanmerking komt. Thompson zou zijn vermoord door concurrenten, in opdracht van Thaise politici, door communistische guerillastrijders, door criminelen of wellicht de CIA.

De conclusie van Roel Thijssen is, dat de beenderen van Jim Thompson nooit boven water zullen komen en de ware toedracht van de moord of verdwijning zullen we nooit te weten komen. De kans is wel groot, dat het raadsel journalisten en kunstenaars blijvend zal inspireren.”