Zonnebrillen, een kort verhaal van Khamsing Srinawk

Het was closer met haar dan een gewone bezoeker. Het liep op onzichtbare voeten zomaar moeders hart in en verdween onopvallend. Ze wist niet hoe. Soms midden in de nacht, bij het ochtendgloren, in de avond. Het volgde haar tot in het rijstveld. Het bezocht niet zomaar iemand; alleen haar en de vader.

Een paar dagen terug, toen ze bezig was met voorbereidingen voor het tempelfeest, verdween het. Ze had een nieuwe sarong genaaid voor Bunpheng, haar jongste zoon, toen uit het bos een gong klonk. Ze keek naar de velden; geen wind, geen wolk verstoorde het zachte namiddagse zonlicht. De zachte, sombere echo vulde het landschap.

Ze zag de leegte rondom haar. Bunphengs laken lag opgevouwen op het verhoog waar hij sliep; daarachter was de tussenmuur van bamboe waar de kamer lag van haar en haar man. Daar weer naast een nette kamer met houten muren; leeg, de deur dicht. Ze bleef er lang naar staren. En op dat moment greep het haar weer aan in haar hart, die zielenpijn.

De gele mus die gewoonlijk in de boom zat voor het huis was weg. Die afwezigheid herinnerde haar aan een vogel die in een kooi zat aan een dakspant. Ze keek er naar en toen ze naderde schudde de vogel zijn veren uit en koerde.

Zich niet bewust van de tranen in haar ogen keek moeder naar de gesloten deur in huis. De vader stond daar vaak bewegingloos en wel zo lang dat ze zich afvroeg wat er mis was en ze wist nooit waarom. Tot nu dan.

Het gebeurde drie jaar geleden

Was het al drie jaar geleden? Op een mooie namiddag. Zij kwamen thuis toen een auto geparkeerd stond onder de mangoboom voor hun huis. Het was dezelfde auto die meer dan eens voorbij was gereden in een wolk van los zand en stof. Dit was nieuw voor de bewoners van het dorp Dong Khaem.

Ze wist niet hoe laat deze mensen waren gekomen maar aan de hand van het gesprek met hun dochter kon dat nooit lang geleden zijn. De vader was direct het huis ingelopen; moeder was met mango’s bezig en hield haar dochter in de gaten die aan het weefgetouw zat.

De twee mannen om haar heen spraken Thais; ze hadden hoeden met een brede rand en lichtblauwe hemden met lange mouwen. Moeder wist niet of ze haar ook zagen want ze hadden beiden zonnebrillen op.

‘Jij bent echt een mooie meid, Khaemkham’ zei de man die tegen het weefgetouw leunde. ‘Ja ja, een ware schoonheid, Khaemkham’ wist zijn vriend. Moeder wist niet goed of ze moest blijven of naar binnen gaan. Khaemkham, die normaliter dialect sprak, verstond voor ‘mooi’ een tijdstip in haar taal en antwoordde: ‘Nee, ik ben in de namiddag geboren.’

‘Is dat zo? Nou, je bent nog steeds een mooie meid.’ Ze legde de schietspoel neer, veegde haar haren opzij en keek naar de donkere brillenglazen. ‘Nee, je begrijpt het niet! Waarom luister je niet naar me? Ik ben geboren in de namiddag.’ De jongemannen lachten eens naar elkaar terwijl het meisje verder ging.

‘Moeder zei me dat ze weeën kreeg toen ze rijst oogstte; vader bracht haar naar huis en ik werd in de namiddag geboren. Klopt dat, Moeder?’  De vrouw schrok op toen ze door haar dochter werd genoemd. ‘Dat klopt, Khaemkham’ zei ze met trillende stem. ‘Khaemkham werd geboren in de namiddag, nog later dan het nu is.’

Maar toen kwam de vader het huis uit. ‘Suffies, jullie beiden! De heren zeiden in het Thais dat ze knap is.’ Vaders stem was kortaf. Bij het warm eten zag moeder hem naar hun dochter kijken alsof hij iets wilde zeggen maar het kwam er niet uit. Vader ging daarna op de veranda zitten en sliep pas na middernacht en in de nette kamer met houten muren hoorde moeder dat Khaemkham zich rusteloos om en om draaide.

Heel het dorp wist het: vader koesterde zijn dochter. Voordat ze in Dong Khaem gingen wonen waren ze vaak verhuisd, maar hier zei vader dat dit de laatste keer was en dat ze rijst gingen verbouwen.

Hij was zo verrukt dat Khaemkham het jaar daarna werd geboren dat hij haar zelf een naam gaf, en dat had hij bij de andere kinderen nooit gedaan. En mocht de baby een zwak poppetje blijken dan zou hij zichzelf de schuld geven dat moeder te hard had gewerkt. 

Hij hield Khaemkham zo fanatiek van zware arbeid weg dat de  boerenknechten grapjes maakten. ‘Oom, je maakt een heg van doorns, niet van zachte bamboe!’ Dus hij plaatste bamboetakken met scherpe punten in de heg. Dat leidde tot meer gepest. ‘Bamboe met doorns houden de karbouw weg en boerenknechten, maar is niet goed tegen auto’s….’

Tja, die vooruitgang…

Vaders ongemak was te begrijpen. Dong Khaem was geen gehucht meer. De dorpsmensen waren opgetogen over de nieuwe weg. Men ging meer reizen. De jongens en meisjes kregen er lol in mee te liften met bouwverkeer, zelfs zo ver als de hoofdstad van het district en kwamen terug met opzichtige kleren van de markt daar.

Vader ging vaker naar de tempel en werd terughoudend. ‘Ik hou dit zo lang mogelijk tegen.’ Maar de mensen raakten gewend aan de nieuwe mogelijkheden, aan de nieuwe weg, en veranderden ook het tempelfeest. De uitnodigingen werden ineens gedrukt in geel en rood en kwamen uit de drukkerij in de stad, en ze werden uitgedeeld aan de mensen van het dorp maar ook aan mensen van elders.

Tijdens het tempelfeest was de tempel niet meer versierd met kaarsen en wierook, maar er was elektrisch licht uit een generator en er was snerpende muziek en een hoop volk. De kansel, altijd versierd met bananenbladeren, suikerriet en wilde bloemen, was nu versierd met veelkleurige cellofaan. Auto’s en bussen op de tempelgrond. De preek van de monnik werd door luidsprekers versterkt tot in naburige dorpen.

De duif

Moeders gedachten dwaalden af naar de kooi. Het had kleine, rooie oogjes. Als moeder bewoog sprong hij op en koerde.

De gong klonk weer. Ze keek en zag een rij mensen achter de bomen. De gong klonk steeds vaker en werd onderbroken door juichkreten uit de stoet. Toen men naderbij kwam zag zij de oude monnik op de draagstoel zitten, vooraan in de stoet. Uit de loshangende einden van de roze en groene sjerpen maakte zij op dat het ging om Kanha en Chali. (*)

Daarachter kwamen de dorpelingen; sommigen met bloemen en loof uit het bos. Haar man droeg de gong en liep achteraan. Ze keek de stoet na. Wat later hoorde ze de zware gong van de tempel die vertelde dat Vessantara thuisgekomen was. Men zou de kansel daarna versieren met de bloemen en het loof.

De moeder wist niet hoe lang de vogel daar al zat. Ze dacht dat het  uit de tijd was dat ze overmand was door verdriet en haar man slechts zweeg. Ze had haar man al eens aan de kooi zien werken maar nooit gevraagd waarom. Eigenlijk keek ze nu voor het eerst goed naar de vogel en vond het een mooi beest. 

Ze was verdrietig toen ze het verdriet van haar man begreep en hem toch harteloos vond nu hij naar haar toe slechts onverschilligheid liet zien omtrent de verdwijning van hun dochter. Na het vorige Vessantara festival had ze niet gedacht dat haar man ooit nog zou gaan en dat ze ooit nog zo’n mooie optocht zou zien. De velden lagen er nu mooi bij, het werd wat frisser, en ze realiseerde zich dat tijd alle wonden, ook de grootste, heelt.

Vader kwam thuis voor de zon onder ging; hij was vermoeid maar tevreden over de ceremonie waar ook hij hoopte verdiensten mee op te bouwen. Hij had een doosje saffraan bij zich en kwam bij haar staan.

‘Het is een klein tam diertje’ zei hij alsof hij niks anders wist te zeggen.  ‘Ik wilde het niet zo lang in die kooi houden. Weet je, als zijn vleugels hem kunnen dragen dan laat ik hem gaan. Hij zit er al drie jaar en heeft genoeg geleden.’

De volgende morgen besprenkelde hij de duif met saffraanwater voor geluk en bracht hem naar de tempel. Na de gebeden vroeg hij  zijn vrouw ‘Zullen we hem samen loslaten?’ De kooi werd meegenomen naar huis. ‘Laat dit het einde betekenen van onze problemen’ zei hij.’Ga terug naar het bos, vogeltje. Help jouw maat de eieren uit te broeden. Geef de kleintjes graszaad. Ga nu zover als je kunt.’

Het duurde even voor de vogel wegvloog maar toen kinderen in hun handen gingen klappen vloog hij een meter, daarna 20 meter, en tenslotte zat hij op een boomtak. Vader ging in de tempel helpen en op weg naar huis bedacht hij dat geluk grappig is. Zou geluk zo zwaar zijn als nat zand dan was hij onderweg bezweken.

Maar integendeel. Het voelde alsof hij zweefde in de lucht. De hemel was open, het land prachtig. Kinderen speelden fijn met elkaar. Hij merkte nauwelijks dat hij al bij het huis was. Pas toen hij de trap op wilde gaan stond hij als aan de grond genageld door de schreeuw van zijn zoon Bunpheng. ‘Pa, ik heb vandaag geluk gehad!’

Trots hield hij zijn vangst omhoog voor zijn vader. ‘Het is veel te dik en nog stom ook. Ik heb hem neergeslagen met een stok.’ Hij legde zijn vangst in zijn vaders handen, keek naar het hek en riep ‘Hé, daar is zus Khaem! Khaem!’

Hij keek versuft hoe zijn vermoeide dochter naderde. Moeder kwam buiten en begon te huilen. Vader keek ijzig naar de vogel in zijn hand; de saffraan zat nog onder zijn vleugels….

(1969)

(*) Kanha en Chali (Jali) komen voor in de Vessantara Jataka over het leven van Vessantara, de bodhisattva.

(**) Saffraan is een specerij gewonnen uit de saffraankrokus.

Dark glasses, แขมคำ (Khaemkham), uit: Khamsing Srinawk, ThePolitician & Other Stories. Vertaling en bewerking: Erik Kuijpers. De tekst is ingekort.

Voor een toelichting op auteur en zijn werk zie: https://www.thailandblog.nl/achtergrond/verhaal-khamsing-srinawk/