Geletterdheid en bibliotheken in het oude Siam

Manuscripten van boeddhistische aard, geschreven in het Pali

Hoe was het gesteld met de geletterdheid van de Siamezen in vroegere tijden? Wat weten we daarvan? Niet zo heel erg veel vrees ik maar laat ik toch een poging wagen er iets over te zeggen. En iets over bibliotheken en een bibliofiele monnik.

Geletterdheid

Het is niet zo gemakkelijk vast te stellen wat ‘geletterdheid’ en ‘analfabetisme’ nu precies inhouden. Hoeveel weinig kennis moet iemand bezitten om ‘analfabeet’ te worden genoemd? En ‘geletterdheid’ betekent ook dat je veel van taal en literatuur weet. Hier betekent geletterdheid dat iemand in staat is een eenvoudig briefje te lezen en te schrijven.

Op dit moment is geletterdheid in de populatie van 15 jaar en ouder in Thailand voor mannen en vrouwen vrijwel gelijk en schommelt sinds het jaar 2000 rond de 95 procent.

Met dit in het achterhoofd gaan we kijken hoe het in Siam vroeger was en we beginnen met het eerste redelijk goed uitgevoerde onderzoek in 1930-31. In tabel 1 zien we aan de verschillen tussen ouderen en kinderen dat het onderwijs al goed op gang was gekomen. We zien ook de grote verschillen tussen de regio’s Centraal en Zuid met een redelijk percentage geletterdheid en de regio’s Noord en Noordoost met veel lagere cijfers. Verschillen die, hoewel in mindere mate, tot op de dag van vandaag zijn blijven bestaan.

Tabel 1

Percentages die konden lezen en schrijven, per regio, voor alle inwoners en apart voor kinderen, 1930-31

(Ter vergelijking. In 1930 was Indonesië nog een kolonie van een land dat had gezworen de plaatselijke bevolking aldaar te ontwikkelen, de Ethische Politiek. In 1930 konden van de plaatselijke bevolking 10 procent van de mannen en 2 procent van de vrouwen lezen en schrijven.)

Het is interessant om eens te kijken naar het percentage geletterdheid bij mensen ouder dan 65 jaar,  de verschillen tussen mannen en vrouwen en het verloop in de tijd, in meer recente jaren.

Tabel 2

Geletterdheid bij mensen ouder dan 65 jaar, mannen en vrouwen, van 1980 tot 2015, in procenten:

Deze vooruitgang in alfabetisme, bij iedereen maar vooral bij de vrouwen, is vooral te danken aan een wet uit 1921 ‘De Verplichte Lager Onderwijs Wet’. Alle kinderen, en meisjes werden met name genoemd, moesten 6 jaar lager onderwijs gaan volgen. Het duurde enige jaren voordat het plan was gerealiseerd maar het resultaat was goed zoals de bovenstaande cijfers laten zien.

Ik moet een beetje gokken maar het lijkt mij waarschijnlijk dat het alfabetisme bij vrouwen vóór 1920-30 erg laag was, misschien 10-20 procent en bij mannen hoger 30-50 procent. Dat zijn voor die tijd goede waarden.

Het onderwijs in de tempel, vóór 1900

In die tijden waren er enige scholen in de grote steden maar eigenlijk alleen voor een klein groepje uitverkorenen. Op het platteland waren tempels de scholen.

Tempels en monniken stonden in die tijd nog midden in de gemeenschap waar ze volop aan meededen. Monniken organiseerden feesten en bijeenkomsten. Zij waren geneesheren en raadgevers. Zij lazen en schreven op verzoek brieven. En zij waren ook leraren.

Bijna alle jonge mannen brachten een zekere tijd door in een tempel, als noviet of als volwaardige monnik. Sommigen voor 3 maanden tijdens de drie maanmaanden durende regen retraite maar anderen een aantal jaren. Ze verzamelden zo meer verdienste, kregen gratis onderdak en eten en onderwijs van een monnik. De inhoud van dat onderwijs zal wel veel moraal, goed gedrag en boeddhisme hebben bevat maar velen leerden er ook lezen en schrijven.

Nadat vanaf 1921 het lager onderwijs verplicht werd, ook voor meisjes, werden er nieuwe scholen gebouwd, vaak op tempelland en in het begin bemand door monniken.

Ho Trai In Wat Phra Sing, de tempelbibliotheek (Chuchawan / Shutterstock.com)

De tempel bibliotheken

Veel tempels in het oude Siam hadden een bibliotheek, een gebouw waar manuscripten werden bewaard. In het Thais heet dat een หอ ไตร hoh trai (stijgende, midden toon). Hoh is een gebouw, toren of kasteel, trai betekent natuurlijk ‘drie’, maar ook ‘groots, voortreffelijk’. Het zijn de kleinere gebouwtjes, vaak hoog op palen gebouwd in een vijver of omgeven met een slootje water om witte termieten te weren. Vaak echt heel mooie gebouwtjes.

De manuscripten bestonden uit beschreven palmbladeren, gebundeld, gewikkeld in katoenen doeken en opgeborgen in mooi bewerkte kasten. Die bladeren vergaan na een paar honderd jaar, en moesten dus steeds worden herschreven waardoor het lastig is de ouderdom te bepalen. Een aantal zijn zeker 5-600 jaar oud.

De grote meerderheid van de manuscripten, misschien rond de 90 procent, waren boeddhistisch van aard, geschreven in het Pali of in een plaatselijke Thaise taal met het lokale schrift.

In Noord-Thailand, is een groot project gaande om alle manuscripten te catalogiseren en goed te bewaren (zie onderstaande link voor meer informatie). Tot nu toe zijn zo’n 4.000 manuscripten bekeken. Naast boeddhistische geschriften, waaronder de Jataka verhalen, zijn er kronieken over historische gebeurtenissen, teksten over sociale relaties, recht, astrologie, magie, mythologie, rituelen, grammatica, poëzie, volksverhalen en romantische zaken.

In 1776 plunderde en verwoestte een leger uit Birma de hoofdstad Ayutthaya. Tijdgenoten jammerden vooral over alle literatuur die toen verloren ging.

Kwam u wel eens een bibliotheekboek tegen in uw boekenkast die u jaren geleden vergeten was weer in te leveren? Dat overkwam de abten ook waardoor velen weigerden de manuscripten uit te lenen.

Ik heb vroeger wel eens horen beweren dat de pen zo weinig werd gehanteerd in het oude Siam (hier inclusief Lan Na). Alles wat hier geschreven wordt weerspreekt deze opmerking. http://lannamanuscripts.net/en

Oud Thaise boek genaamd “Bai Lan”. Traditionele Thaise taal gegraveerd op palmbladeren. De evolutie van het onderwijs en Thais van vroeger tot nu.(Kittima05 / Shutterstock.com)

 Een bibliofiele monnik

Dit is het korte verhaal van Khrubaa Kanchana. (Khrubaa betekent ‘Geëerde Leraar’ en Kanchana is ‘Goud’) Hij was zo rond 1830 abt van de bekende Wat Phra Sing in Chiang Mai. Hij overtuigde de koning van Lan Na daar een nieuwe bibliotheek te bouwen om geschriften op te bergen. Hij verzamelde vervolgens vele nieuwe manuscripten. Na zekere tijd kreeg hij onduidelijke meningsverschillen met de koning en zijn collega monniken en hij verplaatste zijn activiteiten naar een nieuwe tempel.

Hij werd abt van de Wat Sung Men, net ten zuiden van Phrae. Hij kreeg de heersers van Phrae en Nan zo ver dat zij het kopiëren van manuscripten sponsorden. In 1837 kreeg de tempel ook een nieuwe bibliotheek. In de bibliotheek aldaar zijn nu 1.700 manuscripten gedigitaliseerd. Ook daar had hij wat problemen.

Khrubaa verhuisde tenslotte naar een tempel dicht bij de oude stad Tak waar nu nog een bibliotheek vol staat met nog nooit geopende manuscripten die hij verzamelde.

Het is echt niet alleen de invloed van het Westen die Siamezen in die oude tijd liefde voor het geschreven woord bijbrachten.

Bron

Het laatste stukje over de bibliofiele monnik komt uit het boekje:

David K. Wyatt, Siam in Mind, Silkworm Books, 2002