Koning Taksin, een fascinerende figuur

Hoe een eenvoudig Chinees jongetje het tot generaal en daarna tot koning schopte.

Koning Taksin de Grote (geb. 1734, geëxecuteerd 1782) was een bijzondere man. Van zeer eenvoudige komaf werd hij een briljante generaal die Thailand van de Birmezen bevrijdde en het land weer tot een eenheid maakte. Hij kroonde zichzelf tot koning, herstelde de economie, bevorderde kunst en literatuur en hielp de armen. Hij was opvliegend van aard maar doelgericht en vasthoudend. Hij maakte ruzie met christenen en boeddhistische monniken en waande zich bijna een boeddha. Hij werd afgezet door een edelman waarop zijn oudste vriend en tevens schoonzoon, generaal Chao Phraya Chakri, van een veldtocht tegen Cambodja terugkeerde naar Thonburi, hem voor het gerecht sleepte en liet executeren.

Generaal Chao Phraya Chakri kroonde vervolgens zichzelf tot koning Rama I, de eerste telg van de nog steeds regerende Chakri dynastie, en stichtte de nieuwe hoofdstad Krungthep Mahanakhorn. Koning Taksin’s geschiedenis is in zekere zin exemplarisch voor de gebeurtenissen rond andere koningen en dynastieën in Thailand. 

Wat er aan vooraf ging

De Birmezen hebben in de loop der eeuwen diverse pogingen ondernomen delen van Thailand bij hun rijk in te lijven, zoals eind van de 16e eeuw toen Koning Naresuan de Birmezen eigenhandig versloeg, zittend op een olifant, zoals de kronieken melden.

In 1760 sloegen ze weer toe en de Birmezen slaagden er vrij gemakkelijk in een groot deel van Zuid-Thailand te veroveren. Daarna rukten ze via Petchaburi en Rachaburi op naar Ayutthaya. Bij die aanval werd de Birmese koning zwaar gewond en hij stierf niet lang daarna. Dat, en de daarop volgende problemen met de Birmese troonsopvolging, dwong de Birmese troepen tot een tijdelijke terugtrekking. In 1765 vielen ze weer aan onder koning Hsinbyushin, vanuit het zuiden maar ook vanuit het noorden waar het koninkrijk Lanna, en veel omgevende vorstendommen als Laos, al sinds 1558 een vazalstaten waren van de Birmezen. De Birmezen omsingelden Ayutthaya begin 1766, dat vervolgens ruim een jaar werd belegerd waarna Ayutthaya (letterlijk ‘De Onoverwinnelijke Stad’) op 7 april 1776 werd ingenomen en vrijwel volledig verwoest. Het grootste deel van het Birmese leger trok zich terug met een grote buit en veel krijgsgevangenen.

Troonopvolgingen in het rijk van Ayutthaya (ongeveer 1350-1776) waren vaak bloederige aangelegenheden. De koning stelde zijn opvolger aan, dat kon een boer zijn of een zoon. Maar vaak kwam het er niet van door een onverwachts overlijden, of bestreden diverse fractie elkaar na het overlijden van de koning. Vaders vermoordden hun zonen en omgekeerd, broers vermoordden elkaar.

Zo was het ook een beetje in Ayutthaya toen koning Boromakot (regeerde 1733-1758) overleed. In 1755 werd zijn zoon en de gedoodverfde opvolger, prins Thammathibet, een intelligente dichter, geëxecuteerd omdat hij amoureuze verhoudingen had aangeknoopt met vrouwen die al aan de koning waren toegewezen. Op zijn doodsbed benoemde Koning Boromakot zijn zoon Uthumpon als zijn opvolger, deze werd daarna gekroond en gezalfd. Maar zijn oudere broer Ekathat en zijn kliek accepteerden dit niet en kwamen in opstand. In dit geval werd binnen een paar maanden een compromis bereikt: Uthumpon trad af en werd monnik en Ekathat besteeg de troon. Hij zuiverde daarna het hof door aanhangers van Uthumpon te verwijderen. Later zou Uthumpon (en zijn fractie) zijn broer Ekathat nog enige tijd helpen voor hij definitief in een tempel verdween. Algemeen wordt aangenomen dat deze verwikkelingen Ayutthaya hebben verzwakt en haar weerstand tegen de Birmezen hebben ondermijnd.

Taksin’s jeugd en jonge jaren

Wie zegt dat er in die ver vervlogen tijd nog geen sociale mobiliteit was of dat immigranten geen waardevolle bijdrage kunnen leveren aan een land?

Taksin (ตากสิน, spreek uit :tàaksǐn) (noot 1) werd op 17 april 1734 geboren in Ayutthaya. Zijn vader, Yòng Sae Tâe, was een Teochew Chinese immigrant uit Guangdong en werkte als een belastinginner, een tollenaar. Zijn moeder heette Nók Iîang (naam van een soort zwaluw) en was puur Thais. Sin, zoals hij toen nog heette, werd geadopteerd door een edelman die onder de indruk was van zijn intellectuele gaven. Hij volgde onderwijs op een tempelschool, waar hij vloeiend Chinees, Annamnees en Pali leerde. Zijn stiefvader liet hem enige jaren als page werken aan het hof, een noodzakelijkheid om hogerop te komen. Hij sloot daar ook een vriendschap met Thong Duang, de latere generaal Chao Phraya Chakri, hij, die Taksin zou executeren en de troon zou bestijgen als Rama I.

In 1758, op 24-jarige leeftijd en vlak na de dood van koning Boromakot werd Taksin naar de kleine provinciale stad Tak gestuurd als hoge ambtenaar, later werd hij plaatsvervangend gouverneur en rond 1762 gouverneur (en voornaamste militaire bevelhebber aldaar).

Taksin in Ayutthaya

In 1764 werd Taksin als militaire officier met een aantal manschappen teruggeroepen naar Ayutthaya om bij de verdediging van de stad tegen de Birmezen te helpen. Hij bouwde daar een reputatie op als een dappere en bekwame soldaat hoewel wat impulsief. Zo schoot hij eens een kanon af op een Birmees doelwit zonder daarvoor de toestemming van het hof te vragen, wat hem op een koninklijk standje kwam te staan. In november 1776 leidde hij een uitval uit de stad en bleef vervolgens op een versterkte plaats buiten Ayutthaya gelegerd. In januari daarop, tijdens een grote brand in de stad, nam Taksin de benen met een duizend soldaten en een aantal officieren. Waarom hij dat deed is nooit komen vast te staan. Mogelijk zag hij de situatie somber is en verwachtte hij de val van Ayutthaya en dacht op een andere manier de Birmezen beter te kunnen bestrijden.

Op 17 april 1767 valt Ayutthaya. Ayutthaya wordt geplunderd, en verwoest. Een groot deel van de bevolking wordt als krijgsgevangenen afgevoerd naar Birma. Koning Ekathat raakt zwaargewond en overlijdt wat later. Niet lang daarna sterft ook zijn broer Uthumpon. Het koningsgeslacht van Ayutthaya is niet meer.

Veel edelen in secundaire steden als Phitsanulog en Nakhorn Si Thammaraat verklaren zich onafhankelijk.

Taksin bevrijdt na vele veldtochten Thailand van de Birmezen

Ik ga hier kort op in, zij die meer willen weten moeten de Wikipedia in de link hieronder maar raadplegen.

Na kort naar het noordoosten te zijn getrokken wendde Taksin zich naar het zuiden waar hij al snel de steden Chonburi, Rayong en Chantaburi onderwierp en een vloot liet bouwen. Hij vocht zich naar het centrum van Thailand waar hij in oktober 1767 de vesting Thonburi in handen kreeg en de door de Birmezen benoemde gouverneur liet onthoofden. In november van dat jaar, zeven maanden na de val, neemt Taksin Ayutthaya weer in dat slechts door een handjevol Birmezen wordt verdedigd. In de jaren daarna breidt Taksin zijn macht uit in veldtochten naar Laos, Cambodia, en in 1774 wordt ook Chiang Mai bevrijdt van de Birmezen. Een koning wordt daar als vazal van Taksin op de troon gezet.

Taksin als koning

Op 28 december 1767 liet Taksin zich tot koning kronen in Thonburi. Tussen alle veldtochten door werd de vesting Thonburi met behulp van veelal Chinese arbeiders uitgebreid en beveiligd. Hij bevorderde de handel en deelde rijst en kleding uit aan de hongerige en arme bevolking. Hij werd algemeen gezien als een ‘man van het volk’, streng (ik ben de tel kwijtgeraakt van het aantal onthoofdingen) maar rechtvaardig. Zo gaf hij tijdens alle veldtochten de soldaten opdracht om de bevolking niet te plunderen.

Hij zorgde voor een goede registratie van het gewone volk, de horigen en de slaven door te verplichten dat al deze mensen door een tatoeage op hun pols lieten zien waar zij woonden en wie hun meester (nai) was. Hij bevorderde kunst en literatuur. Zo verzorgde hij een nieuwe uitgaven van een beroemde Siamese tekst over de kosmologie: de Traiphumiphraruang. Hij organiseerde de crematie van Ekathat, de laatste koning van Ayutthaya.

Zijn voorkeur voor de Chinese gemeenschap gaf wel eens problemen, zoals met de van oorsprong Perzische familie Bunnag, die aan het hof van Ayutthaya en in het Zuiden van oudsher een belangrijke invloed hadden. Taksin haalde de banden aan met het Chinese Rijk, het Britse Rijk, de Portugezen in Goa en de Hollanders in Batavia.

Neergang, terechtstelling en executie van Taksin en de troonsbestijging van koning Rama I

In de latere jaren van Taksins’s bewind werd zijn gedrag steeds grilliger. Misschien dat hij door zijn lage afkomst meende zich te moeten bewijzen. Hij maakte ruzie met missionarissen maar wat erger was, ook met boeddhistische monniken. Monniken staan hoger in rang dan de koning, ook nu nog begroet de koning monniken met een wai en ze groeten niet terug. Monniken zitten hoger dan de koning. Maar Taksin eiste onderdanigheid van de monniken: ze moesten zich voor hem op de grond werpen en hem erkennen als een sodaban, een flinke stap in de richting van het boeddha schap. Hij zou aan godsdienstwaanzin hebben geleden. Zijn te rigoureuze onderdrukking van illegale handel (waardoor hij inkomsten misliep), en corruptie was ook aanleiding tot verzet.

Terwiel (pag. 79) zegt het zo: ‘Kwaliteiten, die deugden zijn voor een generaal die veldslagen moet winnen, worden een blok aan het been voor een zittend heerser….Hoewel Taksin als generaal zeer succesvol was kan dat niet gezegd worden van zijn koningschap’.

In maart 1782 kwam een edelman, Phraya San, in opstand en de rebellen marcheerden naar Taksin’s paleis dat verdedigd door christelijke bewakers. Onderhandelingen leidden er toe dat Taksin aftrad als koning en zich als monnik terugtrok in Wat Chaeng.

Zijn oude vriend Thong Duang, nu een generaal met de naam Chao Phraya Chakri en op veldtocht in Cambodja, haastte zich naar Thonburi toen hij het nieuws van het aftreden van Taksin vernam. Hij nam bezit van Thonburi, beval een zuivering, waar honderden ter dood werden veroordeeld waaronder ook een zoon van Taksin, Intharaphitak.

Taksin werd uit de tempel gehaald, voor een krijgsraad beschuldigd van on-boeddhistische activiteiten en executies zonder een eerlijk proces, werd schuldig bevonden en op 7 april 1782 onthoofd in het Fort Wichaiprasit. Hij was 47 jaar oud.

Chao Phraya Chakri, hoewel niet van koninklijke bloede, behoorde wel tot de oude adel van Ayutthaya. Hij trouwde met een dochter van Taksin en was zijn schoonzoon.

Chao Phraya Chakri kroonde zichzelf nog in hetzelfde jaar 1782 tot koning Rama I, de eerste van de nog steeds regerende Chakri dynastie, en verplaatste zijn hoofdstad naar Krungthep Mahanakhorn, de Stad der Engelen, de Grote Stad.

Echo’s uit het verleden: Taksin, Thaksin, legenden en ‘zwarte magie’

Rond al deze gebeurtenissen hebben zich vele legenden gevormd. Zij, die de nadruk leggen op de legitimiteit van Taksin als koning, beweren dat hij op een of andere manier toch afstamde van de koningen van Ayutthaya. Omdat het bloed van een koning niet vergoten mag worden zijn er sommige kronieken die zeggen dat Taksin in een fluwelen zak werd gestopt en met een stuk sandelhout werd doodgeknuppeld in de tempel waar hij verbleef. Ik hoorde ook het verhaal dat niet Táksin in de zak werd gestopt en doorgeslagen maar een ander, en dat Taksin de rest van zijn leven doorbracht als monnik in Nakhorn Si Thamaraat of Surat Thani.

Ik kocht een paar maanden geleden een boekje getiteld ‘Taksin is nog niet dood’. Ik zei tegen het winkelmeisje ‘Maar Taksin is toch al dood?’ ‘Nee, hoor’, zei ze, ’hij leeft voort in ons hart’. Het boekje verhaalt dat er in rond Nakhorn Si Thammarat nog afstammelingen van Taksin wonen.

In de eerste ruim honderd jaar van de Chakri dynastie, tot de revolutie van 1932, die de absolute monarchie omzetten in een constitutionele, werd Taksin vrijwel niet genoemd, waarschijnlijk uit angst voor een verlies van legitimiteit van de Chakri dynastie. Onder de eerste nationalistische leiders, als Phibun Songkraam, verschenen de eerste standbeelden en werd hij ‘Taksin de Grote’ genoemd.

Een ondertussen al opgedoekt tijdschrift van de roodhemden heette, misschien niet toevallig, ‘The Voice of Taksin’. Er zijn aanwijzingen dat de roodhemden Taksin vereerden, misschien zagen zij Thaksin wel als de reïncarnatie van Taksin, een bijzondere koning, niet van koninklijke bloede, en meer een man van het volk.

Voor de (zwarte) magie, waar alle Thaise leiders gek op zijn, verwijs ik naar de laatst genoemde link, een interessant verhaal maar te lang voor deze posting.

Noten

1 Soms word ik duizelig van de vele namen die Thais kunnen hebben. In het verleden kreeg iedereen een andere naam als ze de sociale ladder bestegen. Het komt nogal eens voor dat ik een naam niet kan thuisbrengen. Taksin had er wel een stuk of zes.

Taksin is een samenstelling van Tak (tàak), het stadje in midden-Thailand waar hij enige tijd gouverneur was en sin (sǐn) wat ‘geld, rijkdom, welvaart’ betekent.

Bronnen:

B.J.Terwiel, Thailand’s Political History, From the 13th century to recent times,River Books, 2011

Wikipedia: en.wikipedia.org/wiki/Taksin

Over (zwarte) magie in het Thaise politieke leven: black-magic-politics-bangkok-post-16309