Messen uit Aranyik

Thai traditional knife (Aranyik Knife)

Een mes is een scherp stuk gereedschap om mee te snijden. Anders gezegd; het is een wig die een object in tweeën splitst.

In de geschiedenis van de mens speelt het mes een belangrijke rol, hiermee waren wij in staat ons tegen de grotere roofdieren te beschermen en werden vele bewerkingen van huiden, dierkarkassen en houten voorwerpen mogelijk. Nu gebruiken we messen voor vele doeleinden, in de keuken, bij het eten, in de tuin, maar ook als wapen.

Denk je aan gewone messen, dan denk je aan Solingen in Duitsland of Sheffield in Engeland, met een beetje goede wil ook aan Zeist waar de Gero-fabriek haar oorsprong had. Zo heeft elk land wel een stad of dorp, die zich in de loop van de tijd heeft gespecialiseerd in messen.

Maar we beginnen bij de bron, de ijzermijnen. Rondom Pichai in de provincie Uttaradit waren vele ijzermijnen en men beschikte over de kennis van het smelten. De “high-heat” techniek die gebruikt werd in Phichai was een simpele; een bamboevuur dat voldoende hoge temperaturen bereikte om snel ijzer te smelten om daarna in blokken te worden gegoten voor verdere verwerking.

Die verwerking gebeurde dan in Aranyik, gelegen aan de oevers van de rivier de Pasak, ten noorden van Ayutthaya. De inwoners waren van Laotiaanse afkomst en werden beschouwd als de beste ijzersmeden in de regio. Eigenlijk maakten ze oorspronkelijk geen messen, maar waren vooral bedreven in het smeden van zwaarden. Het principe van een zwaard is natuurlijk hetzelfde als van een mes.

Aranyik Village, Ayutthaya (Kwanjitr / Shutterstock.com)

De zwaarden, die ze hier maakten verschilden enigszins van die in Laos of Birma, want de Thais hadden zo hun eigen voorkeuren. Het einde van het lemmet was niet gebogen zoals die soms te zien zijn in films. Ze waren recht, omdat de soldaten van die tijd de zwaarden in een schede op hun rug droegen tijdens een veldtocht en ze moesten in staat zijn om het zwaard snel uit de snede te trekken in de strijd.

Er was nog een ander soort zwaard, dat werd gebruikt voor executies. Het lemmet was lang en recht aan het eind in plaats van taps toelopend naar een punt. De lemmetrug was dik, omdat het zwaard zwaar moest zijn en het snijvlak was bijzonder scherp. Dit was omdat bij gebruik in executies het zwaard in staat moest zijn om het hoofd met één enkele slag van de romp te slaan.

Een oorlogvoering met zwaarden is natuurlijk verleden tijd, maar in het dorp Aranyik worden nog steeds messen gemaakt. Ook worden daar nu landbouwmachines van ijzer en staal geproduceerd.

De metalen die zij nu gebruiken komen ook niet meer uit de mijnen, maar men gebruikt vooral bladverenstaal vanwege de hardheid. Het is wel gevoelig voor roest, maar – zoals men in Thailand redeneert – als een mes maar vaak genoeg wordt gebruikt heeft roestvorming nauwelijk een kans.

De messen gemaakt in Aranyik kan men in twee soorten verdelen, die voor gebruik in huis en die voor buitengebruik zoals in de landbouw.

Een mes voor algemeen gebruik in de keuken voor het snijden en schillen is de “meed baang”, een breed lemmet met een rond of puntig eind. Ze zijn er in verschillende uitvoeringen en in veel huishoudens vind je er meerdere van dit soort. Vaak worden de messen in een houten messenplank gehouden aan de muur, gemakkelijk om de messen netjes op te bergen en gebruiksklaar te houden.

Een ander type mes, dat door huisvrouwen wordt gebruikt is een zeer klein, uiterst scherp, gebogen mes zonder punt aan het eind. Het wordt gebruikt om de betelnoot te te snijden. De Thaise naam voor dit mesje is “meed jian maak” geeft dit doel al aan. Ook wordt het gebruikt voor het schillen van kleine vruchten.

Messen en scherpe gereedschappen voor gebruik buiten het huis zijn er in vele soorten. De “meed” wordt gebruikt voor alle doeleinden zoals het hakken van brandhout, takken afhakken, grote vruchten zoals een kokosnoot snijden. De “meed” heeft een gebogen lemmet, breed aan het eind en een dikke lemmetrug. Het snijvlak (“meed khaw” in het Thais) is vaak enigszins gekarteld.

Er is nog een ander soort mes, de “meed phraa” of “meed nep”, dat mensen vroeger bij zich droegen voor allerlei doeleinden. Het is een gebogen mes, dikke lemmetrug en een scherpe punt. Het werd vaak in een schede van hout of riet gedragen door Siamezen, die door bossen en velden trokken. Het kon worden gebruikt om takken af te hakken snijden of om fruit of vlees te snijden. De scherpe punt maakte het mes ook geschikt voor de jacht of voor gebruik als steekwapen.

Tegenwoordig worden de meeste Thaise messen fabrieksmatig van roestvrijstaal geproduceerd. Het overgrote deel hiervan komt terecht in huishoudens of de horeca. Maar er zijn nog steeds veel Thais die liever messen met een handgemaakt lemmet van bladverenstaal hebben, gemaakt door ambachtslieden uit Aranyik. Met hun styling en geschiedenis zijn deze messen niet alleen instrumenten, maar ook kenmerkende uitingen van de culturele identiteit van Thailand.

Messen onthullen veel over de cultuur, er is een directe correlatie tussen de gebruikte messen van een volk en hun voedsel, levensstijl, milieu en van de strijdmethodes uit het verleden. Voor bezoekers zijn er in Aranyik meerdere OTOP winkels, waar o.a. replica’s van de klassieke zwaarden worden verkocht. Daarnaast worden ook veel andere (huishoud)artkelen in roestvrijstaal aangeboden. Ook kan het originele ambacht van de messenproductie worden bekeken.

Vrij naar een artikel uit de Bangkok Post