Kennismaken met prehistorisch Thailand…

Ban Chiang national museum

Nee, beste lezer, laat u niet misleiden door de titel van dit stukje. Dit artikel gaat niet over de merkwaardige politieke zeden en gewoonten in dit land maar wel over de voorgeschiedenis van het gebied dat we vandaag als Thailand kennen. Dit is immers één van de oudst bewoonde regio’s in Zuidoost-Azië.

Academici gaan er van uit dat wellicht al 60.000 jaar voor onze jaartelling hier jagers-verzamelaars rondtrokken en woonden. De Lampang Man, de gefossiliseerde resten van een Homo erectus-schedel die in 1999 in Ko Kha bij het Noord-Thaise Lampang werden gevonden zouden zelfs tussen de 500.000 en 1.000.000 jaar oud zijn… Alhoewel sommige academici het nodige voorbehoud maken bij deze vondst.

Decennialang was het ‘bon ton’ in archeologische middens om dit gebied als ‘cultureel achtergesteld’ en weinig interessant te beschouwen. Daar kwam echter verandering toen in het noordoosten van Thailand enkele van de oudste sporen van landbouw en metaalbewerking in Azië werden gevonden. Dat het zolang geduurd heeft voor men ten volle besefte welke archeologisch potentieel met betrekking tot de vroegste geschiedenis terug te vinden is in de Thaise bodem, ligt voor een flink deel bij de Thai zélf. Thaise archeologen, historici en kunstwetenschappers waren, toen de historiserende wetenschappelijke disciplines nog in de kinderschoenen stonden, vooral begaan met het reconstrueren van het grootse Siamese verleden, dat nog zo tastbaar aanwezig was op sites als Sukhothai, Ayutthaya, Lop Buri of Kamphaeng Phet. Geschiedschrijving was toen en zelfs nog nu in dit land een discipline die het identitaire discours van de machthebbers en elite diende te onderbouwen. Schamel geklede en in holen levende jagers-verzamelaars uit de Steentijd beantwoordden in de ogen van deze laatsten niet aan het ideaalbeeld dat ze hadden van Thailand als een geciviliseerde natie….

Ban Kao aardewerk

De eerste gerichte opgravingscampagnes op potentieel interessante prehistorische sites zijn dan ook een vrij recent verschijnsel. Pas in de jaren zestig van de vorige eeuw werd hier voor het eerst werk van gemaakt. Weinig sites werden echter volledig onderzocht en nog minder werd gedocumenteerd door publicaties. Het waren vooral buitenlandse archeologen die zich de laatste decennia hebben gefocust op de Thaise prehistorie en hebben gewezen op het belang van de vondsten.

Zaden en zaadhulsels die in grotten in Noord-Thailand werden gevonden zouden rechtstreeks verband houden met de ontwikkeling van de landbouw die zich hier wellicht al zo vroeg als 9.000 jaar voor onze jaartelling begon te ontwikkelen. Met de ontwikkeling van de landbouw kwamen ook de eerste nederzettingen. Deze ontstonden niet toevallig rond de grote rivieren, de belangrijkste wijze van transport in de prehistorie. Met name in de stroomgebieden van de Mekong en de Ping vinden we de eerste sporen van menselijke nederzettingen. Via de Mun – die bijzonder rijk aan fossiele vondsten blijkt te zijn – werden het huidige Isaan met het Khorat-plateau bewoond en werd wellicht ook de Thaise Laagvlakte ontsloten. Deze nederzettingen evolueerden tot wat men het best kan vergelijken met de West-Europese ringforten uit de Bronstijd: een concentratie van wooneenheden die werden beschermd door wallen en/of grachten. Alleen al in de valleien van de Mun en Chi werden meer dan 200 van deze nederzettingen, die bestonden tussen 1.000 voor onze jaartelling en de 7^e eeuw, geïdentificeerd en gelokaliseerd.

Interessante IJzertijd-nederzettingen werden kriskras over het land verspreid gevonden. Van Non Nok Tha in de provincie Khon Kaen, een site die bewoond was van 1420 tot 50 voor onze jaartelling tot Ban Don Ta Phet in de provincie Kanchanaburi waar vele artefacten uit een begraafplaats die uit 400 voor onze jaartelling dateerde wezen op handelsrelaties met Vietnam, India en de Filipijnen.

Dr. H.R.  van Heekeren

De vondsten die in Ban Kao werden gedaan waren puur toeval. De Nederlandse archeoloog Dr. H.R.  van Heekeren was tijdens de Tweede Wereldoorlog één van die duizenden krijgsgevangenen die door de Japanners in  de Thaise jungle werden ingezet bij de aanleg van de Birma-spoorweg, de infame ‘Spoorweg van de Dood’. Tijdens de graafwerken begon hij in 1943 stenen te verzamelen die volgens hem best wel eens neolithische werktuigen konden zijn. Hij meende zelfs enkele vuistbijlen te hebben gevonden. Van Heekeren en zijn artefacten overleefden de oorlog en hij bracht alles netjes naar de Verenigde Staten voor verder onderzoek en analyse. Van Heekeren bleek het bij het rechte eind te hebben gehad. De werktuigen dateerden uit de Late Steentijd. Dit resulteerde in een archeologisch vooronderzoek waaraan van Heekeren in 1956 zelf deelnam en dat werd gevolgd door een Deens-Thaise expeditie tussen 1960-1962. Het opgravingsteam vond in deze periode vele artefacten langs de oevers van de Khwae Noi in de omgeving van het station van Ban Kao en bij Sai-Yok. De gevonden werktuigen bleken 4.000 jaar voor onze jaartelling te zijn gefabriceerd. Sterker nog, ze vertoonden een opvallende gelijkenis met neolitische vondsten uit het Chinese Lung Shan… Van Heekeren publiceerde in 1962 hierover A brief survey of the Sai-Yok Excavations. 1961-1961 Season of the Thai-Danish Prehistoric Expedition. In 1967 publiceerde deze Nederlandse pionier samen met graaf Eigil Knuth in 1967 het referentiewerk Archeological Excavations in Thailand.

De provincie Kanchanaburi bleek een schatkamer aan prehistorische artefacten te verbergen. In de volgende jaren werden er door het Thaise Fine Arts departement en de faculteit Archeologie van de Silapakorn University onder meer in Bo Phloi, Phanom Thuan, Sai Yok, Don Ta Phet en Si Sawat Tha Maka, vondsten gedaan.  Tussen 1977 en 1979 werden tijdens opgravingen in de grotten van Khao Thalu, een berg bij Ban Kao, artefacten uit de Hoabinhian-Periode gevonden. Deze naam refereert naar de provincie Hoa Binh in Vietnam waar gelijksoortig aardewerk voor het eerst werd ontdekt. In 1985 werd tijdens een opgraving bij de 13^e eeuwse Prasat Mueang Sing in Sai Yok – ooit de meest westelijke punt van het Khmer-rijk – een belangrijk  prehistorisch grafveld ontdekt.

Van uitzonderlijk belang is de site van Ban Chiang in de provincie Udon Thani. Ze werd in 1966, opnieuw door puur toeval ontdekt door een Amerikaanse socioloog die er letterlijk uit over de grond stekend prehistorisch aardewerk struikelde. De vondsten die hier werden gedaan bewezen niet alleen dat het keramiek dat hier werd gevonden en dat een tijdspanne van bijna 3 millennia omvat van een uitzonderlijk technisch en artistiek hoog niveau was maar dat deze regio ook één van de vroegste centra van bronsproductie ter wereld was. Men heeft echter – net zoals dit bij de meeste vroege volkeren in Zuidoost-Azië het geval is – tot op de dag van vandaag geen flauw idee van de etnische oorsprong van de bewoners van Ban Chiang.

Ban Chiang aardewerk

Ondanks het feit dat er nu al meer dan een halve eeuw onderzoek wordt gedaan naar de fascinerende prehistorie van deze contreien is het duidelijk dat dit onderzoek nog steeds in haar kinderschoenen staat. Er is slechts een fractie van wat de Thaise bodem nog geheimhoudt ontdekt. Alleen een doorgedreven en systematisch onderzoek van potentiële sites kan dit verhelpen maar het ontbreekt Thailand aan financiën, middelen en mankracht om deze klus alleen te klaren. We kunnen alleen maar hopen dat daar, eerder vroeg dan laat, verandering in komt…

Bij wijze van afsluiter geef ik u graag nog een paar van de belangrijkste sites met betrekking tot de vroegste geschiedenis van Thailand mee. Laat ons beginnen met de prehistorische collectie van het Nationaal Museum (Na Phra That Road 1) in Bangkok. Deze museale instelling die werd uitgebouwd rond het 18^e eeuwse Wang Na-paleis en het Budhaisawan-schrijn is een must voor al wie geïnteresseerd is in de geschiedenis, kunst en cultuur van Zuidoost Azië in het algemeen en van Thailand in het bijzonder. De prehistorische collectie is relatief klein maar biedt een compact en compleet verhaal met enkele van de mooiste archeologische relicten die in Thailand werden opgegraven.

Het Nationaal Museum aan de rand van Ban Chiang geeft een goed beeld van de vondsten die hier werden gedaan. Op loopafstand van het Museum zijn twee overdekte vindplaatsen te bezichtigen waarin zich originele grafkuilen met skeletresten en aardewerk bevinden. Ze verschaften nieuwe inzichten over de prehistorische begrafenisrituelen in deze regio. Vooral de verfijnde bronzen sieraden en het fraai bewerkte aardewerk met geometrische patronen maken een bezoek aan het museum de moeite waard. Uit de teruggevonden kleien mallen, die onder meer gebruikt werden voor het gieten van bijlen, blijkt overigens dat het hier om oorspronkelijk brons gietwerk gaat en niet over geïmporteerde artefacten wat deze site nog interessanter maakt.

Nationaal Museum Bangkok

In het Ban Kao National Museum bij het gelijknamige dorp in de provincie Kanchanaburi kan u niet alleen de artefacten bewonderen die in de omgeving van Ban Kao werden gevonden, maar uit heel de provincie. Onder meer uit de valleien van de Khwae Yai en Kwhae Noi en van de opgravingen in de grotten van Khao Thalu. Erg bijzonder vond ik de tentoongestelde prehistorische lijkkisten die waren vervaardigd uit uitgeholde boomstammen en die werden getopt door gestileerde mensen- of dierenhoofden.

Het Historisch Park Phu Phrabat in Udon Thani is niet alleen een vreemde en bevreemdende plek om in rond te lopen maar herbergt ook twee van de oudst bewoonde sites in het Mekong -dal. In dit park, dat vooral bekend staat omwille van de met talrijke legenden omgeven grillige zandsteenformaties, zijn twee natuurlijke grotten Tham Wua en Tham Khon ofwel de Ossengrot en de Mensengrot terug te vinden waarin men 6.000 jaar oude wanschilderingen kan aantreffen…