Bij dageraad kleurt de Mekong goud, terwijl nevelslierten over het water dansen. Een vissersboot glijdt geruisloos voorbij, op zoek naar een vangst die elk jaar schaarser wordt. Langs de oevers groeit rijst op eeuwenoude slibafzettingen, maar stroomopwaarts houden dammen het water tegen. De Mekong is geen gewone rivier, ze is een grens, een levenslijn, een mythisch wezen in de volksverhalen van Thailand. Haar ritme bepaalt het lot van miljoenen, maar haar toekomst is onzeker. Wat gebeurt er met een rivier wanneer de mens haar wil temmen? Dit is het verhaal van een stroom die al eeuwen de tijd trotseert.
Een mythische stroom
Langs de oevers van de Mekong, waar monniken hun ochtendgebeden mompelen en vissersnetten rimpelingen in het water werpen, stroomt een rivier die al duizenden jaren het levensritme van Zuidoost-Azië bepaalt. Van de besneeuwde hoogvlaktes van Tibet tot de delta in Vietnam, slingert de Mekong zich over 4.350 kilometer door zes landen.
Voor de volkeren die langs haar oevers leven, is de rivier heilig. In het Boeddhistische geloof wordt ze vaak geassocieerd met de naga, een slangachtige watergeest die in de diepten van de Mekong huist. Elk jaar, tijdens de volle maan van oktober, verzamelen duizenden mensen zich in de Thaise provincie Nong Khai voor het mysterieuze Naga Vuurballen Festival. Uit de rivier stijgen dan lichtbollen op, een fenomeen dat nog altijd voer is voor discussie. Is het een wetenschappelijk verklaarbare gasontbranding, of is het de naga die zijn aanwezigheid toont?
De Mekong als motor van de economie
De Mekong is niet alleen een rivier van legendes, maar ook van levensonderhoud. Meer dan 60 miljoen mensen zijn afhankelijk van haar wateren voor landbouw, visserij en handel.
Thailand deelt een bijzondere band met de Mekong. Over een lengte van 850 kilometer vormt ze de grens met Laos. Ze stroomt het land binnen bij de Gouden Driehoek, waar Thailand, Myanmar en Laos samenkomen, ooit een smokkelroute voor opium, nu een trekpleister voor reizigers.
Voor boeren en vissers is de Mekong een levenslijn. Ongeveer 2,3 miljoen ton vis wordt jaarlijks uit de rivier gehaald, wat haar een van de productiefste zoetwatervisserijen ter wereld maakt. Ter vergelijking: de Mississippi telt slechts 260 vissoorten, terwijl de Mekong er meer dan 1.200 herbergt. Hier zwemt de zeldzame Mekongreuzengarnaal, een zoetwaterreus die tot 300 kilogram kan wegen.
Op markten in steden zoals Nong Khai en Mukdahan worden de vangsten verkocht: zoetwatergarnalen, slijkspringers en meervallen, gevangen door generaties vissersfamilies. Maar de visstanden lopen terug, en vissers als Somchai uit Nong Khai merken het aan hun netten. “Tien jaar geleden vingen we twee keer zoveel,” vertelt hij. “Nu moeten we verder de rivier op, en soms keren we met lege handen terug.”
Een bedreigde rivier
Zonder regen geen Mekong. Maar door klimaatverandering raakt het ritme van de rivier verstoord. Stijgende temperaturen en grillige moessons zorgen voor extreme schommelingen in het waterpeil. In droge seizoenen dalen de waterstanden tot recorddieptes, terwijl overstromingen in regenseizoenen juist hele dorpen wegvagen.
Nog zorgwekkender is de bouw van dammen. In China en Laos verrijzen steeds meer megadammen die de natuurlijke stroom van de Mekong blokkeren. Waterstanden fluctueren onvoorspelbaar, waardoor vispopulaties afnemen en boeren hun landbouwmethoden moeten aanpassen. De geplande Pak Beng-dam in Laos, een project dat direct impact zal hebben op Thailand, roept al veel protesten op.
Toekomst van de Mekong
Toch is de Mekong niet alleen een rivier van bedreigingen, maar ook van veerkracht. Langs haar oevers ontstaan duurzame initiatieven: drijvende rijstvelden, ecotoerisme en projecten die zich inzetten voor visserijbehoud. De Mekong River Commission brengt landen samen om afspraken te maken over waterbeheer, al blijft de uitvoering ervan uitdagend.
De Mekong is een rivier van verhalen, sommige eeuwenoud, andere nog in de maak. Welke toekomst schrijven wij voor deze levensader van Zuidoost-Azië?
Goed verhaal!
Nog even over de uitspraak en betekenis van de Mekong. In het Thais is het แม่โขง mae khoong, mae lange -ae- (als in -het- maar dan veel langer) en dalende toon, khoong lange -oo- en stijgende toon. Mae is natuurlijk ‘moeder’ maar in dit soort namen betekent het ‘Geëerde’ of ‘Grote’, zoals in veel plaatsnamen in Noord-Thailand zoals Mae Hong Son of Mae Sai. Vergelijk het maar met vadertje Drees of moeder Teresa.
Wéér wat opgestoken Tino.
Wanneer ik ‘n rondje ga fietsen vanuit Ubon R vertel ik m’n mobaan-genoten dat ik meestal naar de Mekong fiets. Kijken me niet begrijpend aan.
Met: “maenamkong” zie ik dat ze ‘t snappen.
Ja , je kunt nog duidelijker zeggen ‘mae nam mae khong’. ‘Mae nam’ (nam met lange -aa en hoge toon) betekent dus ook ‘het Geëerde Water’ en niet ‘moeder van het water’. De rivier de Mekong.
Nou nou Tino,
Wanneer ik díé woorden bezig in Ubon R, stijg ik in de pik-orde van m’n mobaan.
En ik wil m’n kop niet boven ‘t maaiveld uitsteken.
Maar tóch bedankt.
Ik zou in dit verband graag een leestip delen: The Last Days of the Mighty Mekong, door Brian Eyler (2019, Zed Books London). Dit boek, geschreven vanuit een passie voor de Mekong schetst op basis van vele bronnen wat er met de rivier allemaal aan de hand is. Een must-read voor iedereen die in dit onderwerp is geïnteresseerd.