Prasat Nong Bua Rai: Een verborgen Khmer-pareltje
Mijn oudste dochter, die net een jaar aan de Northwestern University in Xi’an achter de rug heeft, had het lumineuze idee om op de terugweg naar Vlaanderen even bij de papserd in Isaan binnen te springen. Ze is, net als haar verwekker, gebeten door de cultuurhistorische microbe en natuurlijk stonden er een paar Khmer-tempels op haar Thaise To Do-Lijstje.
Naast de alom bekende en drukbezochte sites had ik een paar veel minder betreden, om niet te zeggen volslagen onbekende sites geselecteerd. Eén van deze ruïnes is Prasat Nong Bua Rai. Deze nauwelijks bij het grote publiek bekende tempelruïne ligt ietwat verscholen langs de weg die de veel beroemdere Prasat Hin Phanom Rung verbindt met Prasat Muang Tam aan de voet van de oude vulkaan waarop Phanom Rung werd gebouwd.
Deze tempel werd op het einde van de 12e of het begin van de 13e eeuw gebouwd op bevel van de Khmervorst Jayavarnam VII. Deze vorst, die een Boeddhist was, regeerde van 1181 tot 1219. Prasat Nong Bua Rai is één van de 102 Arogyasala of Kuti Rishi – hospitaalkapellen -die door deze vorst werden opgetrokken op de route tussen Angkor Wat en Phimai. Ze vormen het zoveelste bewijs van de hoge graad van organisatorische perfectie die in het Khmerrijk was bereikt.
Ooit lagen er rond deze tempeltjes houten gebouwen, vaak bamboehutten waarin zieken en gewonden werden verpleegd. In sommige van deze complexen werden bijvoorbeeld ook lepralijders in afzondering gehouden. Vermoedelijk werden in dergelijke hospitalen ook preventief zieke reizigers waarvan men meende dat ze een besmettelijke ziekte onder de leden hadden in quarantaine gehouden. De onverbiddelijke tand des tijds heeft deze hospitaalinfrastructuur echter niet gespaard waardoor enkel de uit laterietsteen opgetrokken tempels hebben overleefd.
De Prang of tempeltoren die het centrum van dit schrijn vormt is nog in uitstekende staat. Men kan in het grondplan nog de omtrekken van de laterieten omheiningsmuur onderscheiden maar deze is zelf grotendeels verdwenen. De enige toegangspoort of Gopura heeft een kruisvormig grondplan en ligt in het oosten, de plaats waar de zon opgaat. De traditionele oriëntering voor een Khmer-toegangspoort. In tegenstelling tot de grotere tempels in de directe omgeving zijn hier niet vier waterbassins – symbolisch voor de vier grote rivieren van het Indische subcontinent – maar slechts één te vinden. Het van een laterieten trap voorziene reservoir ligt rechts van de ingang en wordt blijkbaar veelvuldig gebruikt als drenkplaats voor de lokale veestapel. Op nog geen driehonderd meter van deze site ligt trouwens, net als bij Prasat Muang Tam, een gigantisch waterreservoir of Baray dat door de Khmer werd gegraven. Dit bassin dat ruwweg geschat 1.000 m op 300 m is, symboliseerde niet alleen de oceaan die de mythische Berg Meru, het centrum van de Hindoe-kosmos omringde maar voorzag vooral de omwonenden van drinkwater.
Aan de rand van de iets minder imponerende waterpartij bij de tempel liggen op een vrij ordeloze hoop een aantal sluitstenen, stukken van pilasters, decoratieve stenen die wellicht ooit ramen hebben omlijst en zelfs een intacte Yori, een altaar voor een Lingamsteen, onmisbare attributen van de vruchtbaarheidscultus rond Shiva. Het zijn wellicht ongebruikte restanten van de summiere restauratie die in de jaren tachtig van de vorige eeuw op deze site werden uitgevoerd door het Thaise Departement of Fine Arts.
Mocht u ooit op de weg naar of van Phanom Rung zijn, aarzel dan niet om ook even dit bescheiden maar indertijd belangrijke tempeltje te bezoeken. U zal het zich niet berouwen… let wel op want deze locatie is nauwelijks bewegwijzerd en ik heb moeten ondervinden dat ook een aantal van de buurtbewoners blijkbaar niet weten dat er in hun achtertuin een Khmerruïne ligt…
Leuk is dat, dat je door het hele telkens weer iets kunt tegenkomen waar men eigenlijk geen weet van heeft.
Zo ontdek ook telkens weer nieuwe ruines rondom Ayutthaya, waar geen mens komt.
Citaat:
‘Ooit lagen er rond deze tempeltjes houten gebouwen, vaak bamboehutten waarin zieken en gewonden werden verpleegd. In sommige van deze complexen werden bijvoorbeeld ook lepralijders in afzondering gehouden. Vermoedelijk werden in dergelijke hospitalen ook preventief zieke reizigers waarvan men meende dat ze een besmettelijke ziekte onder de leden hadden in quarantaine gehouden. De onverbiddelijke tand des tijds heeft deze hospitaalinfrastructuur echter niet gespaard waardoor enkel de uit laterietsteen opgetrokken tempels hebben overleefd.’
Interessant, Lung Jan. Die medische achtergrond kende ik niet. Heb je daar een bron van? Dat zou ik erg op prijs stellen.
Ik woonde lange tijd in het noordoosten van Phayao, dicht bij Chiang Kham. In een paar van onze landerijen waren zeer oude met klimop begroeide chedi’s te zien, men zei uit de 14e eeuw.
In veel historische plekken in Thailand, zoals Sukhotai, vroeg ik waar de bevolking nou eigenlijk woonde? Veel tempels en een enkel paleis. Niemand wist dat en niemand vond dat een interessante vraag.
Beste Tino,
Ik hoorde voor het eerst over deze ‘hospitaalkapellen’ en hun functie tijdens een colloquium dat een tiental jaren geleden plaatsvond in Siem Reap. Op deze tweedaagse – die volgens mij mede door Unesco was georganiseerd – discussieerden academici en andere geïnteresseerden over de zogenaamde Dharmasalla-route, de weg(en) tussen Angkor en Phimai.
Over de Arogyasallas en hun ‘medische invulling’ geraakte men he snel eens maar over de taakomschrijving van de mysterieuze 102 Vahni-Grishas of ‘huizen met vuur’ werd behoorlijk wat gedebatteerd. Uiteindelijk was een meerderheid het erover eens dat deze laatste véél meer waren dan logiesplaatsen voor reizigers en dat er bv. ook Brahamanistische vuurrituelen werden uitgevoerd. In de vakliteratuur werd nadien een paar keer stilgestaan bij de taalomschrijving van de hospitaalkapellen maar ik kan niet één, twee, drie een studie aanhalen. Ik weet wel dat er indertijd werd geopperd dat uitgerekend dit schrijn bij één van de grotere hospitalen stond omdat het vlakbij het druk bezochte Phanom Rung stond.
In december 2010 heb ik de ruïne van deze tempel bezocht. Inderdaad heel moeilijk te vinden. Onder een klein afdakje ligt ook een soort gastenboek, waarin men zoals ik wat in geschreven heb.
Ik wilde eens in m’ n leven alleen en in stilte van de sfeer van zo’n tempel genieten. Dat lukte me, motor gehuurd en in alle vroegte er heen. De foto’s herken ik.
Leuk te zien en te lezen Jan,
Berthy, Chiang Mai.
Welke reisorganisatie heeft een toer op het programma langs alle Khmer-monumenten op de Dharmassla-route in de Thaise provincies Buriram en Nakhon Ratchasima?