‘Denken Thai anders over de dood dan wij Westerlingen?’
Met mijn Thaise vrouw Sue spreek ik zo nu en dan over de dood. Dit is op zichzelf al een weinig opgewekt gespreksonderwerp, maar in ons huishouden wordt het met een zekere luchtigheid benaderd. Waar ik geneigd ben de kwestie met een diepzinnige frons en een kop sterke koffie te overpeinzen, haalt zij eenvoudig haar schouders op en zegt: “Als je tijd gekomen is, dan ga je.” Alsof de dood een punctuele ambtenaar is die, na jaren van bureaucratische aarzeling, eindelijk je dossier heeft afgehandeld en nu vriendelijk doch beslist de deur op een kier zet.
Haar nuchterheid intrigeert me. Waar ik nog zoek naar metafysische achterdeuren, lijkt zij zich eenvoudigweg neer te leggen bij het onvermijdelijke. Geen strijd, geen verzet, hooguit een lichte verbazing als de tijd dan echt gekomen is. Dit inspireerde me tot een diepgravende studie, wat in mijn geval betekent dat ik enigszins vertwijfeld op het internet ging bladeren en me liet meevoeren door de eerste de beste filosofische beschouwing die me in de schoot geworpen werd.
En inderdaad, het boeddhisme, dat in Thailand zo diep geworteld is, biedt een fundamenteel andere kijk op de dood dan de westerse traditie. Waar wij de dood benaderen als een tragisch eindpunt, een onverbiddelijke cesuur in ons bestaan, zien de Thai hem als een overgang, een wisseling van decor. Niet het abrupte dichtslaan van een boek, maar eerder een bladzijde die moeiteloos wordt omgeslagen, om in een volgend hoofdstuk verder te lezen.
Bij ons heerst de neiging om de dood te beschouwen als een nederlaag, iets wat, indien mogelijk, met moderne medische technieken eindeloos moet worden uitgesteld. In Thailand lijkt men zich eerder te voegen in de stroom der dingen. Niet uit fatalisme, maar uit inzicht in de vergankelijkheid van alles. “Alles verandert, alles stroomt,” zou Heraclitus zeggen, ware hij niet al lang en breed gestorven en waarschijnlijk reïncarneert als een monnik in een Thaise tempel.
De rouw is er anders, de rituelen milder. Men verzamelt verdienste voor de overledene, schenkt aalmoezen aan monniken, verricht goede daden in zijn naam. De dode wordt niet slechts beweend, maar begeleid. De hele gemeenschap lijkt een rol te spelen in dit afscheid, alsof men samen helpt bij het inpakken voor een lange reis.
Dit alles zet me aan het denken. Misschien is het niet de dood zelf die ons zo beangstigt, maar de manier waarop we hem benaderen. Misschien is sterven geen catastrofe, maar een logische stap in een groter geheel. En misschien, heel misschien, zou ik me net als Sue minder zorgen moeten maken en gewoon de bladzijde omslaan, zodra het zover is.
Maar niet te vroeg. Er liggen nog een paar ongelezen hoofdstukken voor me. En bovendien wacht er een dampende kop koffie, die nog te veel belooft om nu al afscheid van te nemen…
Over deze blogger
-
Mijn leeftijd valt officieel onder de categorie ‘bejaard’. Ik woon al 28 jaar in Thailand – probeer dat maar eens na te doen. Nederland was ooit het paradijs, maar het raakte in verval. Dus ging ik op zoek naar een nieuw paradijs en vond Siam. Of was het andersom en vond Siam mij? Hoe dan ook, we waren elkaar goed gezind.
De ICT zorgde voor een regelmatig inkomen, iets wat jullie ‘werk’ noemen, maar voor mij was het vooral een tijdverdrijf. Schrijven, dat is de echte hobby. Voor Thailandblog pak ik die oude liefde weer op, want na 15 jaar zwoegen verdienen jullie wel wat leesvoer.
Ik begon op Phuket, verhuisde naar Ubon Ratchathani, en na een tussenstop in Pattaya woon ik nu ergens in het noorden, midden in de natuur. Rust roest niet, zeg ik altijd, en dat blijkt te kloppen. Hier, omgeven door het groen, lijkt de tijd stil te staan, maar dat doet het leven gelukkig niet.
Eten, vooral veel – dat is mijn passie. En wat maakt een avond compleet? Een goed glas whisky en een sigaar. Dan heb je het wel zo’n beetje, vind ik. Proost!
Foto’s, daar doe ik niet aan. Ik sta er altijd lelijk op, terwijl ik toch weet dat Brad Pitt erbij verbleekt. Het zal wel aan de fotograaf liggen, denk ik dan maar.
Interessant onderwerpje, deze ronde.
Denk ook wel dat de dood een doorgeefluik is naar de volgende fase oftewel de geest blijft, die krijgt alleen een ander lichaam, dat, dat dan een beter mens is, struikel ik net een beetje over, erger nog waarom zou het een mens zijn het kan ook zomaar een ander dier zijn, alles is onze schepper lief nietwaar, ook mestvarkens plofkippen en meer van dat soort dieren. Daarnaast ben ik als krap 70 en toch ligt aangeslagen met slijtage van het lichaam van mening dat ik niet één hoofdstuk nog te gaan, maar meerdere enigszins gebaseerd op de familie verleden. Zou dus bij een redelijk normale dood [geen lijdensweg] als de tijd daar is er geen problemen mee hebben [grotendeels] Maar ja, het laatste hoofdstuk accepteren ligt moeilijk ook bij veel Thailanders denk ik zo gauw het in de inner cirkel beland.
Ik denk dat dit meer afhangt van je ingesteldheid dan of je nu Thai of Westerling Jood of Moslim bent. Ook in het Westen zijn er nu eenmaal mensen die fatalistischer zijn ingesteld dan anderen. Mijn vrouw lijkt me alleszins minder fatalistisch dan ik. Ze is al in paniek wanneer ze twee muggenbeetjes heeft …..dan moeten er al drie dozen pillen en zalfjes worden gehaald.
‘leven is lijden’ zei Boeddha. Een nobele (echte) waarheid. Dus leef en (ver)draag het zoals het is. Met alles erop en eraan (dus ook eventueel een pijnlijk maar niet kunstmatig verlengd stervensproces). En dan komt er een wedergeboorte, steeds maar wederom. Dat lijkt ons misschien aanlokkelijk. Maar let op: dan begint het weer van voorafaan op basis van je verdiende kharma. En ja misschien word je dan wel een vrouw, hond, moviestar, gay, katooy of een mannelijke farang. Niet noodzakelijk in die volgorde van (on)belangrijkheid. Geboren worden is lijden, ouder worden is lijden, ziekte is lijden, gescheiden worden van wie en wat we liefhebben is lijden, niet krijgen wat je wilt ,verlangt en/of begeert is lijden’ Tot het stopt in Nirvana. Dat is het zo wat zeker? De dood is de enige waarheid ook in het Thaise paradijs op aarde. Sommigen zullen ook zeggen: ‘ook belastingen betalen is dat’. Maar hoe en voor wie precies in Thailand lijkt me desondanks de grote interesse en discussie erover (op TB bijvoorbeeld) toch ook niet direct waar te zijn….
Ja , leven is lijden zei de Boeddha. Misschien dat we in plaats van ‘lijden’ beter kunnen spreken van ‘de onvolmaaktheid van het bestaan’.
Maar het punt van het boeddhisme is nu juist dat er wél iets aan te doen is. Dat heet het ‘Achtvoudige Pad’.
In de eerste preek van de Boeddha:
De vier Edele Waarheden:
Boeddha laat je zien waarom mensen ongelukkig zijn, maar ook dat er een manier is om dat te stoppen.
1. Leven is lijden. Niemand kan altijd gelukkig, tevreden en gezond zijn. Het komt altijd wel een keer voor dat we verdrietig, boos of ziek zijn, of erg twijfelen.
2. We lijden omdat we altijd maar willen “hebben”.
3. Je kunt dit gevoel van “willen hebben” laten ophouden. Dat heet verlichting.
4. Er is een manier, een weg, die naar verlichting leidt, waar het “willen hebben” stopt. Deze weg noemde Boeddha het nobele 8-voudige pad.
En dat Achtvoudige Pad geeft verlichting van het lijden:
De juiste visie
De juiste intentie
Het juiste spreken
Het juiste handelen
De juiste wijze van levensonderhoud
De juiste inspanning
De juiste aandacht
De juiste concentratie
Het lijden is dus niet onvermijdelijk in de boeddhistische visie.
De enige zekerheid in ons leven! En daar gaat iedereen op zijn of haar manier mee om. Uiteraard ben ik ook bedroeft als ons n geliefd persoon of n zeer jong iemand ontvalt. Maar dat is eerder n uiting van medeleven met de achterblijvers.
Voor mij persoonlijk, mijn vrouw denkt daar anders over, hoeft er ook geen wake te zijn met 3 tot 9 monnikken en n hele toestand waarbij iedereen zijn zegje wenst te doen. NEE! Geen gehuichel: van het was zo’n aardige man. Zeg gewoon de waarheid, dat lucht op.
Zet een grote feesttent neer met voldoende eten en drinken. En luister naar mijn zo geliefde muziek. Stones, Doors, Bob Dylan, Nirvana, Janis, Grace Silk enz.
Dat is voor mij n waardig afscheid van familie, vrienden en kennissen.
Waarom over je dood heen bepalen hoe de anderen jou moeten gedenken? Het gaat om het afscheid door de nabestaanden van jou als persoon na jouw overlijden. Ik heb mijn vrouw gevraagd hoe zij dat wil. Ze zegt op Thai en bhoeddistische traditie, met tempel, monniken, familie, vrienden en kennissen. Als zij dat notie heeft om haar verdriet en rouw te verwerken, wie ben ik doos zijnde om dat tegen te houden? Wat Geertt beschrijft dat zou moeten, is van toepassing als je zelf nog leeft en familie en kennissen uitnodigt om alvast afscheid van je te nemen, met muziek, eten en drinken, en vooral tegen hem zeggen wat nog dwars zit.
Nou Geert,
Zet mij maar alvast op de gastenlijst, want van zo’n levensafscheids-feest wil ik wel deelgenoot zijn.
Ik zal op jouw heengaan toasten en voor jou genieten van de muziek.
Komen er tóch die 9 monniken, dan zal ik ze glimlachend bezien.
Ik lees over de dood als een overgang en niet zozeer een definitief einde. Maar het mooiste: De gemeenschap begeleid de gestorvene naar het volgende (leven). Zoveel beter en mooier dan wat ik gewend ben als het bittere einde. Acceptatie en elkaar bijstaan, begeleiden naar een volgend stadium, prachtig. Mooi geschreven!
In iedere cultuur zijn mensen die luchtiger over de dood denken, ik ben er zelf ook één.
Een fantastisch mooie een leerzame blog! De onderwerpen en zeker deze keer prikkelen en stemmen tot nadenken. Al enige tijd ben ik druk met een essay over de overeenkomsten tussen het boeddhisme en het christendom, waarover nogal wat literatuur bestaat. Sterven,dood en wat daarna zijn
daarin boeiende onderwerpen. Hoe komt het dat boeddhisme en christendom zoveel raakvlakken hebben?
Het verhaal gaat dat Jezus is mee getrokken met een karavaan naar India en zelfs Nepal. Aannames, het zou kunnen. Het blijft een mooi verhaal. Niet alles in dit leven hoef je te bewijzen.
“Als je tijd gekomen is, dan is je tijd gekomen” kan een opvatting zijn van een streng religieus iemand (dan is het de wil van hun god of goden), maar ook een opvatting van een bepaalde visie op het leven (bijvoorbeeld iemand die “cape diem, pluk de dag” als motto heeft).
Gezien reïncarnatie (en het ontsnappen daaraan via het bereiken van de staat van verlichting) onderdeel is van het boeddhisme, kun je een wat nuchtere blik op de dood verwachten (zal er persoon verschillen). <aar dat maakt dit ngo absoluut geen fatalistisch iets, zoals enkele reageerders eerder deze week schreven in een reactie onder een ander artikel. Wie geloof dat van te voren vast staat hoe en wanneer je komt te overlijden hoeft immers geen magische amuletten, zegeningen of andere beschermingen te regelen. Animisme is dus niet fatalistisch, en boeddhistische teksten heb ik ook nog nooit zien vermelden dat alles vooraf bepaald is. Zeker niet, juist door je acties kun je je karma positief of negatief beïnvloeden, en dat kan zowel het pad in je huidige leven als in een ander leven beïnvloeden.
Kortom, je gaat dood wanneer je dood gaat. Bij reïncarnatie krijg je eindeloze herkansingen in deze wereld, de hellen, of het (half)godenrijk, net zolang dat je uit deze cirkel weet de ontsnappen. En of reïncarnatie werkelijk kan, dat was niet van primair belang aldus de boeddha. Is de dood wel het definitieve einde, zal het vast lastiger zijn er heel luchtig mee om te gaan, maar zelfs dan gaan mensen op allerlei manieren mee om.
Fatalisme en determinisme wordt vaak verward. Het Boeddhisme is in (heel) sterke mate inderdaad deterministisch . Je beschikt niet over een vrije wil en alles wordt bepaald door de huidige omstandigheden waarbij Boeddha zegt dat alles met elkaar is verbonden. Dat determinisme heeft wel een sterke invloed op de Thai. Je kan er dus niets aan doen (ook aan de dood niet/rek het leven niet kunstmatig) , we gaan er dus niet over nadenken, het niet-weten wordt in hoge mate gecultiveerd. De Thaise t-shirts met opschrift ’50 procent I don’t care, 50 procent I don’t illustreren dat enigszins. Best moeilijk voor nadenkende farangs: hoe aanvaarden, er inzicht in krijgen en er context aan geven? Dit ‘dilemma’ is 1 van de grootste contradicties tussen de Westerse en Oosterse filosofie. Alhoewel Schopenhauer en Nietzsche geloofden ook niet in de vrije wil. In Thailand , het paradijs, denkt de farang veelal ook niet over dat. Bar, beer, beach ..is dan ook een vorm van determinisme. De wereld als wil en voorstelling (Schopenhauer). Die liet zich trouwens ook gedeeltelijk inspireren door het Boeddhisme: leven is lijden door onder meer de begeerte en verlangen dat telkens maar kort ingevuld wordt in een eeuwige cirkel waar het heel moeilijk (ook in volgende levens ) aan te ontsnappen is. Sommige monniken hebben dan misschien een stapje voor naar het Nirvana. Maar ook onder hen heerst ersteeds meer en meer geldzucht of het is ook enkel escapisme (niet te verwarren met onthechting). Zo de Thai , zo de monnik en omgekeerd
Er viel een woord weg uit mijn reactie: ’50 procent I don’t care, 50 procent I don’t KNOW’. Sorry
Ik weet niet wat er na mijn dood met mijn “ziel” gebeurt. Of ik opnieuw geboren word, hier op aarde of op een andere planeet, of dat ik weer deel uitmaak van een kosmische geest. Misschien zit ik als engeltje op een wolk harp te spelen… Ik zou het echt niet weten.
Soms denk ik: als je in iets gelooft, dan is dat misschien wat je te wachten staat. Misschien behouden we na onze dood toch een vorm van bewustzijn en kunnen we zelf bepalen wat we daarna doen.
Natuurlijk is er ook de mogelijkheid dat simpelweg het licht uitgaat en we ophouden te bestaan.
Wat dat betreft vind ik de manier waarop de Thais het boeddhisme beleven nog een van de meest menselijke levenswijzen.
Hoe dan ook, ik hecht weinig waarde aan religies, godsdiensten en dogma’s die een groot deel van de mensheid vormen. Ik vind dat iedereen moet geloven waar hij behoefte aan heeft, zolang niemand een ander leed aandoet omdat die niet hetzelfde gelooft.
Je kunt een goed mens zijn zonder een religie aan te hangen. Tegelijkertijd zijn er genoeg mensen die zichzelf “gelovig” noemen, maar in één adem een ander mens of dier veel leed kunnen aandoen.
Helemaal mee eens! En in het bijzonder die laatste zin.
Dat Thai anders denken over de dood dan Westerlingen behoeft geen vraagteken.
Maar vergeet niet dat tussen Thai onderling ook verschillend over de dood en ‘er na’ wordt gedacht.