De geschiedenis van Zuidoost-Azië is onlosmakelijk verbonden met het Khmer-rijk, dat vanaf de 9e eeuw de dominante kracht was in de regio. De invloed van dit rijk reikte tot diep in het gebied dat wij nu kennen als Thailand. Zowel de culturele als politieke, taalkundige en religieuze sporen van de Khmer zijn vandaag de dag nog duidelijk zichtbaar. Dit artikel verkent de complexe dynamiek tussen het machtige Angkor-rijk en de Thaise gebieden, en analyseert de blijvende invloed op de hedendaagse Thaise samenleving.
De opkomst van het Khmer-rijk en expansie naar Thailand
Het Khmer-rijk, met Angkor (bij het huidige Siem Reap in Cambodja) als hoofdstad, kende zijn bloeitijd tussen de 9e en de 13e eeuw. Onder koningen als Jayavarman II, Suryavarman II en Jayavarman VII werd het rijk uitgebreid tot delen van Laos, Vietnam en grote gebieden in het huidige Thailand. Met name het Khorat-plateau en de centrale laagvlakten van Thailand kwamen onder Khmer-invloed te staan.
Belangrijke steden zoals Lopburi (historisch bekend als Lavo) en Phimai fungeerden als militaire en administratieve steunpunten van het Khmer-rijk. Lopburi ontwikkelde zich onder invloed van Angkor tot een belangrijke provinciehoofdstad. Phimai diende als een strategisch centrum dat direct verbonden was met Angkor via de beroemde “Royal Road”, een netwerk van geplaveide wegen met rustplaatsen en hospitalen, zoals vermeld in de inscripties van Jayavarman VII.
De pre-Angkoriaanse periode en vroege contacten (tot 802 CE)
Al vóór de officiële stichting van het Khmer-rijk onder Jayavarman II (802 CE) waren er contacten tussen de pre-Angkoriaanse cultuurcentra in het Mekongbekken en de Dvaravati-beschaving in Centraal-Thailand. Uit archeologische vondsten blijkt dat de Funan- en Chenla-rijken, voorlopers van Angkor, al handels- en religieuze netwerken onderhielden met de regio rond Lopburi (Lavo) en U Thong (Suphanburi).
Bronnen zoals Higham (2001) tonen aan dat deze vroege interacties via het Chao Phraya-bekken verliepen, waarlangs Khmer-architectuur en religieuze symboliek reeds in de 7e eeuw doordrongen.
De Angkoriaanse periode (9e – 15e eeuw): militaire en culturele expansie
Onder Suryavarman I en Jayavarman VII breidde het rijk zich uit tot diep in het huidige Thailand. De regio’s Nakhon Ratchasima (Phimai), Buriram (Phanom Rung), Lopburi en delen van het Khorat-plateau werden opgenomen in het rijk. Angkor legde een administratief netwerk aan dat werd ondersteund door infrastructuur, zoals de ‘Royal Roads’, waarvan de route van Angkor naar Phimai (ca. 225 km) een van de bekendste is.
Jayavarman VII (1181-1218) versterkte het boeddhisme als staatsreligie, bouwde hospitalen (arokaya sala) en tempels, waaronder Prasat Hin Phimai in het huidige Thailand. Deze tempel fungeerde als noordelijk religieus centrum binnen het Angkoriaanse gebied en illustreert de architectonische continuïteit met Angkor Thom.
De Khmer in de regio Isaan
De regio Isaan, met name de provincies Nakhon Ratchasima, Surin, Buriram en Sisaket, is het best bewaarde voorbeeld van langdurige Khmer-invloed. Hier zijn tal van stenen tempels te vinden, gebouwd in de karakteristieke Angkor-stijl, met gebruik van latereit en zandsteen en versierd met bas-reliëfs die hindoeïstische en boeddhistische motieven uitbeelden.
De Khmer vestigden hier, naast religieuze, ook administratieve centra. Hun tempels en heiligdommen functioneerden als een combinatie van religieuze site, regionaal bestuurscentrum en symbool van keizerlijke macht.
Belangrijkste Khmer-tempels en overblijfselen in Thailand
- Prasat Hin Phimai (Nakhon Ratchasima): Een van de grootste Khmer-tempels buiten Cambodja. De architectuur toont duidelijke overeenkomsten met Angkor Wat. Phimai werd waarschijnlijk gebouwd onder Suryavarman I in de late 11e eeuw en functioneerde als belangrijk boeddhistisch centrum.
- Prasat Phanom Rung (Buriram): Gelegen op een uitgedoofde vulkaan, is dit heiligdom gewijd aan Shiva en gebouwd tussen de 10e en 13e eeuw. Het complex is een indrukwekkend voorbeeld van de klassieke Khmer-architectuur en diende waarschijnlijk als regionaal machtscentrum.
- Prasat Muang Tam (Buriram): Een tempelcomplex uit de 10e eeuw, met karakteristieke vierkante waterbassins en symmetrische lay-out. Muang Tam vervulde een belangrijke rituele functie en laat de overgang van hindoeïstische naar boeddhistische dominantie zien.
- Prasat Sa Kamphaeng Yai (Sisaket): Een groot en minder toeristisch tempelcomplex, oorspronkelijk gewijd aan Vishnoe, dat later werd herbestemd voor het boeddhisme tijdens de regeerperiode van Jayavarman VII.
Architectonische en religieuze invloeden
De tempels zijn gebouwd in de typische Khmer-stijl, gekenmerkt door het gebruik van corbel arches, torens (prasats) en ingewikkeld gesneden lintels die mythische taferelen uitbeelden zoals de Churning of the Ocean of Milk. Het religieuze systeem was initieel hindoeïstisch (vooral Shaivisme), maar evolueerde richting het Mahayana-boeddhisme onder Jayavarman VII.
Deze religieuze transities beïnvloedden ook de Thaise vorstendommen, zoals Sukhothai en later Ayutthaya, die verschillende rituelen, tempelarchitectuur en staatsconcepten overnamen.
Taal en bestuurscultuur
De Thaise taal kent veel leenwoorden uit het Oud-Khmer, met name in de context van hofhouding, religie en bestuur. Het Oud-Khmer diende eeuwenlang als de taal van de administratie in de regio, ook nadat het Khmer-rijk zijn macht verloor.
Woorden zoals ‘ราชา’ (racha, koning), ‘วัง’ (wang, paleis) en ‘บัลลังก์’ (banlang, troon) zijn rechtstreeks terug te voeren op het Oud-Khmer. Zelfs de traditionele Thaise koninklijke rituelen hebben invloeden van het Khmer-hof geabsorbeerd, waaronder ceremoniële kleding, architecturale elementen zoals de ‘mondop’ en de hiërarchische structuur van het hof.
De neergang van het Khmer-rijk en opkomst van Thaise koninkrijken
Vanaf de 13e eeuw verschoof de macht geleidelijk richting Thaise koninkrijken zoals Sukhothai en later Ayutthaya. Deze rijken namen veel Khmer-praktijken over, maar pasten ze aan binnen hun boeddhistische wereldbeeld. Zo werd het goddelijke koningschap (devaraja-concept) omgevormd tot een meer boeddhistische invulling van monarchie en rechtspraak.
Toch bleven veel Khmer-elementen verankerd, vooral in de regio’s die direct onder Khmer-heerschappij stonden. Het netwerk van tempels bleef functioneren als lokale centra voor religie en handel.
Hedendaagse erfenis en regionale identiteit
De hedendaagse Khmer-gemeenschappen in Thailand, vooral de zogenaamde Khmer Surin, hebben hun taal en tradities grotendeels behouden. Het Noordelijk Khmer (Khmer Surin) wordt nog steeds gesproken, hoewel het onder druk staat van Thaise taalpolitiek en modernisering. Culturele expressies zoals kantrum-muziek en rituele dansen blijven populaire uitingen van deze unieke identiteit.
Tegelijkertijd dragen de Khmer-tempels bij aan het toerisme en het historisch bewustzijn in Thailand. De jaarlijkse festivals bij Phanom Rung en Phimai trekken duizenden bezoekers en herinneren aan het gedeelde verleden van Thailand en Cambodja.
Conclusie
De Khmer-invloed op Thailand is meer dan een historische voetnoot. Het is een levend en tastbaar element van de Thaise cultuur, zichtbaar in taal, architectuur, religie en regionale identiteit. Hoewel de politieke macht van het Khmer-rijk verdween, bleef de culturele erfenis diep verweven met het Thaise weefsel. De talrijke tempelcomplexen in Noordoost-Thailand vormen vandaag de dag niet alleen archeologische schatten, maar ook symbolen van een eeuwenlange wisselwerking tussen de grootmachten van het klassieke Zuidoost-Azië.
Bronnen
- Higham, C. (2001). The Civilization of Angkor. University of California Press.
- Vickery, M. (1998). Society, Economics, and Politics in Pre-Angkor Cambodia. Centre for East Asian Cultural Studies.
- Chandler, D. (2008). A History of Cambodia. Westview Press.
Een goed artikel weer! Ik vind het altijd fascinerend te zien hoe culturen elkaar beïnvloed hebben. Dat is ook waarom ik denk dat een ‘pure’ cultuur niet bestaat.
Citaat:
‘Woorden zoals ‘ราชา’ (racha, koning), ‘วัง’ (wang, paleis) en ‘บัลลังก์’ (banlang, troon) zijn rechtstreeks terug te voeren op het Oud-Khmer. ‘.
Dat is waar maar racha , ‘koning’ kwam het Khmer binnen vanuit het Sanskriet.
De invloed van India is overal te zien. Ons getal 0 (nul) komt uit het oude India en bereikte ons via Arabische rijken die zich vanaf de achtste eeuw uitstrekte van India tot Spanje. In het Arabisch betekent ‘nul’ ‘cifr’ en daar komt ons woord ‘cijfer’ vandaan.
Naast ราชา betekent ook กสัตว์ kasat (2 lage tonen) ‘koning’.
Tino, al die demonstraties met sarcastische woordspelingen zijn je denk ik naar het hoofd gestegen.
Het is namelijk กษัตริย์ (kà-sàt). 😉 En inderdaad, de centraal Thaise taal en cultuur, vooral op hoog niveau, zit vol Khmer invloeden.
Op de universiteit van Maha Sarakham, met de prachtige, nieuwe campus, worden enige colleges gegeven in het Khmer. Het Khmer is hier dus ook aanwezig in de moderne samenleving.