‘Als zelfs bankiers alarm slaan is het tijd om wakker te worden’ (lezersinzending)

Er zijn altijd al onheilsprofeten geweest, maar de laatste tijd is het aantal daarvan toegenomen. En onder die onheilsprofeten zitten nu ook serieuze mensen die deskundig zijn en niet uit zijn op geld of aandacht.

En er zijn nu zelfs bankiers (Christian Lawrence en Michael Every), van de Rabobank nog wel, die de noodklok luiden:

“De wereldorde zoals die na de Tweede Wereldoorlog en tijdens de Koude Oorlog is opgebouwd, vertoont diepe scheuren. Systemische geopolitieke en geo-economische instabiliteit nemen toe, en ook de risico’s op geo-financiële ontwrichting groeien. Begrotingstekorten lopen op, staatsschulden stijgen, en de hoop op renteverlagingen botst met een hardnekkig hoge inflatie. Het huidige mondiale systeem is fundamenteel instabiel. Al jarenlang accepteren we enorme handelsonevenwichtigheden en structurele begrotingstekorten alsof ze houdbaar zijn, terwijl vrijwel niemand dat werkelijk gelooft. Toch slagen onze internationale instellingen er niet in om richting te geven—laat staan een realistisch pad uit te stippelen naar een gezonder economisch evenwicht. Van geopolitieke stabiliteit is al helemaal geen sprake.”

Maar ook deskundigen kunnen het verkeerd hebben, zeker als het de toekomst betreft. Maar ze hebben wel een punt, en dat is dat particulieren, ondernemers maar met name ook westerse landen diep in de schulden zitten. Te diep.

Er is dus reden tot zorg en in mijn ogen is het daarom verstandig om maatregelen te nemen om de gevolgen voor onszelf zoveel mogelijk binnen de perken te houden mocht het inderdaad fout lopen. Zie het als een soort brandverzekering waarvoor je premie betaalt, ook al verwacht je geen brand. Het lijkt nu de tijd om actie te ondernemen en niet te wachten tot een crisis inderdaad uitbreekt. Bovendien kan een mogelijke crisis zonder duidelijke waarschuwingen zich opeens voordoen.

Ik zal eerst uiteenzetten hoe ik de huidige situatie zie om daarna wat mogelijkheden aan te geven hoe we ons kunnen voorbereiden op een situatie waarbij het misloopt. Het zijn geen adviezen, daarvoor ontbreekt mij de nodige kennis. Bovendien is de situatie voor iedereen weer anders: iedereen moet voor zichzelf uitmaken of actie nodig is en hoe die eventuele actie eruit moet zien.

Ik kan natuurlijk onmogelijk aangeven of zo’n crisis zich zal voordoen, hoe die crisis eruit zal zien en nog minder wanneer het gaat gebeuren.

De huidige situatie

De volgende analyse is gebaseerd op wat feitelijke gegevens en op wat ik betrouwbare bronnen van informatie acht. In dat laatste kan ik mij natuurlijk vergist hebben. Corrigerende en/of aanvullende opmerkingen van lezers zijn natuurlijk welkom.

Bij de introductie van de euro werd in Maastricht afgesproken dat het begrotingstekort van alle eurolanden in slechte tijden (recessies) maximaal 3% mocht bedragen en de staatsschuld maximaal 60% van het bruto nationaal product. Die 3% was gebaseerd op de verwachting dat de economische groei van de eurolanden gemiddeld 3% zou bedragen. Inmiddels is duidelijk geworden dat 3% groei niet meer haalbaar is. Is daarom het maximum voor het begrotingstekort omlaag bijgesteld? Nee, want veel landen zitten nu al ruim boven die 3% en dat terwijl er voor het eurogebied als geheel (nog) geen sprake is van een recessie (verwachting: 0,8-0,9% groei voor 2025).

Het maximum voor de staatsschuld van 60% is bedoeld om ver te blijven van de kritische grens van 100%. Bij een schuld van meer dan 100% doen zich namelijk allerlei problemen voor.

Veel westerse landen zitten nu helaas boven de afgesproken grens van 60% en zelfs boven 100%. Een gevaarlijke situatie die uit de hand kan lopen en de stabiliteit van de eurozone als geheel bedreigt. Het zou zelfs het einde van de euro kunnen betekenen of bijvoorbeeld een opsplitsing in een neuro en een zeuro.

De financiële toestand van de Nederlandse staat is nu nog bevredigend, maar problemen in het eurogebied zullen ook voor Nederland (en België) grote gevolgen hebben.

Wat de gevolgen voor een land kunnen zijn, zal ik illustreren aan de hand van een voorbeeld, en wel wat er 50 jaar geleden in Engeland gebeurde toen Engeland niet genoeg geld meer kon lenen om het grote gat tussen uitgaven en inkomsten te dichten. Engeland moest een beroep doen op het IMF voor een lening en die lening kregen ze onder de voorwaarde dat er flink bezuinigd moest worden op de uitgaven, o.a. op uitgaven voor gezondheidszorg, onderwijs, huisvesting en sociale uitkeringen. De uitkeringen voor ouderen bijvoorbeeld werden bevroren terwijl de inflatie hoog was (25% in 1975). Schrijnende toestanden. Dit heeft bijvoorbeeld geleid tot een winteroversterfte van jaarlijks honderden tot duizenden mensen alleen al in Londen (geen geld voor verwarming).

Engeland is er relatief snel weer bovenop gekomen, maar dat kwam met name door de stroom oliedollars die in de daaropvolgende jaren de staatskas spekten toen de olieproductie op de Noordzee op gang kwam. Engeland heeft dus geluk gehad.

Kan het weer gebeuren dat Engeland een beroep op het IMF moet doen? Ja, er is weer een behoorlijk gat tussen staatinkomsten en -uitgaven. Zo is ook de rente op de 30-jarige staatslening in nog geen 4 jaar tijd opgelopen van 0,8% tot nu 5,5%. Dat komt niet door een grote vraag naar geld door het bedrijfsleven. Nee, het komt door wantrouwen van de beleggers in het Engelse pond en in het vermogen van de Engelse staat om die lening terug te betalen.

Een paar dagen geleden heeft een groep economen een open brief geschreven aan de Engelse minister van Financiën met de waarschuwing dat ongewijzigd beleid dit jaar al tot een hernieuwd verzoek aan het IMF kan leiden. Ook dat zal ongetwijfeld weer een groot effect hebben op de sociale voorzieningen, ook al heeft Engeland momenteel een linkse regering (net als 50 jaar geleden).

Maar ook in Frankrijk lijkt hulp van het IMF onvermijdbaar. Dat heeft de Franse minister van Financiën verklaard indien de begroting voor volgend jaar niet wordt goedgekeurd. Voorlopig is het alleen maar een dreigement, maar het zou inderdaad kunnen gebeuren. Ook in Frankrijk is de rente op de 30-jarige staatslening in nog geen 4 jaar tijd opgelopen van 0,7% tot nu 4,3% en dat met steun van de Europese Centrale Bank voor de Franse obligatiemarkt. Frankrijk heeft geen mogelijkheid om de inkomsten te verhogen, want nu al gaat meer dan 50% van het BNP naar de staat. Verlagen van de uitgaven zal alleen gebeuren onder dwang van buiten.

Hoe heeft het zover kunnen komen? Het is duidelijk incompetentie van de huidige generatie van westerse regeringsleiders:

• Het coronabeleid was onnodig funest voor de economie.

• Het klimaatbeleid was en is niet altijd goed doordacht en heeft in ieder geval enorm veel geld gekost. Ook is ons stroomnet niet voorbereid op een overgang naar een economie gebaseerd op elektriciteit, hetgeen de economische groei belemmert. Al die extra uitgaven voor het klimaat zijn natuurlijk slecht voor onze staatsschuld.

• Ook het immigratiebeleid van de EU is desastreus. Er zitten natuurlijk goede kanten aan maar er wordt nu en in de komende jaren wel een veel groter beroep gedaan op sociale voorzieningen. Bovendien komen veel immigranten in getto’s terecht (gelukkig nog niet in Nederland) en heeft een groot deel van de Europese bevolking nu racistische neigingen gekregen die overheden op allerlei manieren de kop proberen in te drukken. Tevergeefs natuurlijk als je de oorzaak niet aanpakt.

• Sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne in 2022 heeft alleen Nederland al ongeveer €10 miljard (ruim 500 euro per inwoner) aan steun toegezegd en geleverd aan Oekraïne. Maar ook via de EU, de Wereldbank en het IMF stroomt er geld naar Oekraïne en dat geld zien we nooit meer terug. De rekening daarvoor moet nog komen. En het is niet alleen verspild geld (aan een corrupte overheid) maar het heeft alleen maar geleid tot meer doden zowel aan Oekraïense als aan Russische zijde terwijl al jaren geleden duidelijk was dat Oekraïne niet kon winnen en zelfs niet kan standhouden (al deed het westen het voorkomen of Oekraïne kon winnen). Er was al een vredesovereenkomst tussen Oekraïne en Rusland (de Istanboel-overeenkomst) een paar maanden na het uitbreken van de oorlog maar die overeenkomst werd getorpedeerd door de westerse landen. Een nieuwe overeenkomst zal veel en veel slechter uitpakken voor Oekraïne. Het is echt allemaal te treurig voor woorden.

• De Europese landen hebben de handel met Rusland stilgelegd. Op zich is dat al slecht voor de economie maar nu moeten we duur Amerikaans gas kopen en olie van Rusland via Turkije en India hetgeen natuurlijk kostenverhogend werkt. Nu willen de Amerikanen en de Europeanen India verbieden om Russische olie aan andere landen te leveren wat natuurlijk tot een verdere kostenverhoging zal leiden. Met name de zware (energievretende) Duitse industrie heeft al het loodje gelegd en is verplaatst naar andere landen. Het doel van al die sancties was om de Russische economie ten gronde te richten. Dat doel is niet bereikt: de Russische economie groeit nog steeds, de roebel is sterk en de staatsschuld is minder dan 20%. Daar kunnen Europese landen alleen maar van dromen. Al die acties hebben negatief uitgepakt voor het westen en positief voor Rusland. Toch verzinnen de Europese landen nog steeds nieuwe pakketten aan sancties. Ongelooflijk.

• Het lijkt erop dat de USA erop uit is (samen met Israël en mogelijk met steun van Europese landen) om alsnog Iran op de knieën te krijgen. Het is heel goed mogelijk dat dit jaar nog Iran opnieuw aangevallen zal worden. De kans is dan groot dat Iran de straat van Ormoes afsluit waardoor de olieprijs flink boven de $100 zal komen. Met daardoor een grote kans op een recessie met nog minder staatsinkomsten en hogere staatsuitgaven in het westen. Dat levert een onhoudbare situatie op voor landen met nu al torenhoge schulden.

• Europa heeft zich gecommitteerd tot verhoging van de defensie-uitgaven (oorlogsuitgaven onder de noemer van een vrijheidsbijdrage) tot 5% van het BNP. Dat zal de staatsschulden nog aanzienlijk verder doen oplopen. Weliswaar is versterking nu wel nodig want veel van ons militaire materieel is in Oekraïne vernietigd. Zo heeft Engeland nog maar een schamele 25 operationele tanks. Ook de voorraden aan luchtafweer en munitie hebben bedenkelijke niveaus bereikt. Maar nee, dat is het argument niet. Het argument is dat er oorlog dreigt met Rusland. Dat het Russische leger zelfs tot Duitsland aan toe zal oprukken. Een absurd argument (zeg maar een directe leugen) want:

De NAVO (Rutte) beweert dat Russische soldaten massaal omkomen in de oorlog in Oekraïne (gelukkig is dat alleen maar NAVO-propaganda; wie wil er nu dat er veel doden vallen?). Maar als dat zo zou zijn, dan is het uiterst onwaarschijnlijk dat Rusland na Oekraïne ook nog eens Roemenië, Hongarije, Slowakije, Polen, Tsjechië, Oostenrijk en Duitsland aan zal vallen. Rusland kampt al met een tekort aan jongeren: in 2023 lag het vruchtbaarheidscijfer op 1,4 maar is nu wat opgelopen tot 1,8. Nog te weinig. Rusland kan het zich gewoon niet permitteren om jonge mannen massaal op te offeren in een aanval op Duitsland.

Poetin staat weliswaar bekend in het westen als een dictator, maar niettemin heeft ook hij te maken met de publieke opinie en met andere beleidsmakers. De opoffering die Russische moeders nu maken worden noodzakelijk geacht om de systematisch onderdrukte Russisch-georiënteerde bevolking in Oekraïne te helpen en om de NAVO ver van Rusland te houden (De NAVO heeft indertijd beloofd niet naar het oosten op te rukken; die belofte heeft de NAVO keer op keer geschonden). Die opoffering zullen de Russische moeders niet willen maken voor de verovering van West-Europa.

Rusland is het grootste land ter wereld en heeft veel natuurlijke rijkdommen. Er is geen noodzaak om West-Europa in te lijven. Rusland heeft eerder een tekort aan inwoners, niet aan land: slechts 144 miljoen, wat weinig is voor het grootste land ter wereld. West-Europa heeft 260 miljoen inwoners.

Een vredesbestand met Oekraïne zal slechts een klein deel van Oekraïne in Russische handen brengen. Rusland heeft geen plannen om heel Oekraïne in te lijven, alleen het deel met de Russischsprekende bevolking. Mocht Oekraïne tot het bittere einde blijven doorvechten, dan is het wel mogelijk dat heel Oekraïne Russisch zal worden. Maar Rusland zit niet verlegen om extra gebied met onwillige inwoners.

Starmer, Macron en de Duitse kanselier Merz en nog wat andere West-Europese leiders komen bijna wekelijks bijeen om zinloze gesprekken te voeren over nog meer steun aan Oekraïne. De belangen van hun bevolking hebben duidelijk een lagere prioriteit dan hun obsessie voor Poetin. Starmer ging een paar dagen geleden zelfs naar Parijs terwijl er sprake was van een kabinetscrisis in zijn eigen land. Hoe is het mogelijk?

De West-Europese leiders (en ook Biden tijdens zijn regeerperiode) hadden een verbod opgesteld op contact met Poetin of zelfs maar met Lavrov, zijn minister van Buitenlandse Zaken. Toen Orban toch naar Moskou ging, werd hij uitgemaakt voor alles wat mooi en lelijk is. Diplomatie is echter praten met je tegenstander, en luisteren naar je tegenstander. Maar diplomatie in Europa houdt alleen maar in: meer wapens naar Oekraïne.

Maar ik wil niet al te negatief eindigen; ik zie ook mogelijkheden voor Europa om zich in positieve zin verder te ontwikkelen:

Want juist nu we te maken hebben met incompetente leiders, is er reden voor optimisme. Waarschijnlijk gaat de huidige generatie van westerse regeringsleiders spoedig het veld ruimen: oppositiepartijen in Engeland, Frankrijk en Duitsland winnen steeds meer terrein. Dat zou betekenen dat gas en olie in de naaste toekomst weer betaalbaar worden door rechtstreekse importen uit Rusland. Ook de handel met Rusland zal de economie versterken. Rusland is de natuurlijke handelspartner van West-Europa.

En er is meer dat positief voor de economie en de staatsinkomsten kan uitpakken:

1. Kernfusie kan een goedkope energiebron worden.

2. Zonnecellen zullen nog goedkoper en effectiever worden. Het wachten is nu op een doorbraak om energie massaal op te kunnen slaan.

3. Kunstmatige intelligentie kan een grote positieve invloed op de wereldeconomie hebben.

Verder kunnen centrale banken geld printen om de tekorten van de overheden te dekken. Dat kan de inflatie aanwakkeren en in theorie zelfs tot hyperinflatie leiden. Honderd jaar geleden had Duitsland met hyperinflatie te maken en het werd zelfs zo erg, dat werknemers twee keer per dag hun loon uitgekeerd kregen en twee keer per dag kwamen hun echtgenotes dat loon ophalen om het zo snel mogelijk om te zetten in iets tastbaars. Er was totaal geen vertrouwen meer in de Deutsche Mark. Ik zie hyperinflatie nu niet meer gebeuren, omdat in Duitsland de inflatie aangewakkerd werd door het buitenland. Andere landen wilden geen Deutsche marken meer accepteren en daardoor was import onbetaalbaar geworden. Nu zitten alle westerse landen in hetzelfde schuitje: alle belangrijke munten worden gewantrouwd, maar dalen niet of weinig ten opzichte van elkaar maar alleen ten opzichte van goud. Maar een hoge inflatie in de westerse landen is natuurlijk wel een reële mogelijkheid bij massaal bijdrukken van geld. Een mogelijkheid maar geen zekerheid. De geldontwaarding neemt toe als dat extra geld ook uitgegeven wordt en daardoor de vraag naar goederen en diensten toeneemt. Als mensen dat niet doen, bijvoorbeeld door een dreigende recessie, dan komt er ook geen geldontwaarding (wel later als het geld alsnog uitgegeven wordt). Er komt ook geen geldontwaarding als dat extra geld gebruikt wordt om te investeren. Dat levert juist meer aanbod op en mogelijk zelfs deflatie.

Kortom, niet alles is verloren. Er is altijd hoop.

Mogelijke maatregelen die wij kunnen nemen

Zoals eerder gezegd zijn het geen adviezen/aanbevelingen, maar zaken die het overwegen waard zijn:

De dreiging van een monetaire crisis zou reden kunnen zijn om al je geld (of een groot deel ervan) van Nederlandse banken te halen en onder te brengen in Thaise banken. Hierbij de volgende overwegingen:

1. Kredietbureaus geven Nederland en Nederlandse banken een hogere rating dan Thailand en Thaise banken. Dat is natuurlijk een argument om geld op een Nederlandse bank te laten staan. Echter, ratingbureaus zijn niet onafhankelijk. Zo kreeg S&P prompt geen opdrachten meer van de Amerikaanse overheid nadat S&P de kredietwaardigheid van de USA had verlaagd. Het heeft 12 jaar geduurd voordat een tweede kredietbureau het aandurfde om die rating te verlagen. Verder vermoed ik dat ratingbureaus de risico’s van een monetaire crisis onderschatten. Zo’n crisis zal grotere gevolgen hebben voor de euro (en de dollar) dan voor de baht omdat de economie van Europa te veel verstrengeld is met die van o.a. de USA en Japan (twee zwakke broeders). Bovendien is er ruimte in Thailand om de belastingen te verhogen (nu slechts 15% van het BNP) en is de staatsschuld “slechts” 63%. Ook is Thailand nog geen lid maar wel al een partner van de BRICS. De BRICS-landen hebben de toekomst terwijl het westen het verleden heeft.  Trump ziet dat ook aankomen en probeert de BRICS-landen uiteen te drijven. Zo heeft hij Brazilië gedreigd met tarieven van 50% maar dat resulteerde alleen maar in een figuurlijke middelvinger van Lula, de Braziliaanse president, naar Trump. Dat zou een aantal jaren geleden ondenkbaar zijn geweest. Ook India kreeg met 50% tarieven te maken met een identieke reactie van Modi. Kort daarna ging Modi op bezoek bij zijn oude vijand Xi om daar vervolgens hartelijk ontvangen te worden. Het zijn duidelijke tekenen aan de wand.
2. Er bestaat in Nederland een garantie voor je banktegoed tot 100.000 euro. Echter, het garantiefonds heeft het geld voornamelijk belegd in langlopende staatsobligaties. Die obligaties hebben verliezen van tientallen procenten geleden. Bovendien was dat fonds nooit bedoeld om alle banken te beschermen terwijl bij een crisis je mag verwachten dat alle Nederlandse banken in de problemen zullen raken. Van een echte garantie is dus helaas geen sprake. In Thailand zijn je tegoeden “gegarandeerd” tot 1 miljoen baht.
3. Bij een monetaire crisis is het niet uitgesloten (maar gelukkig niet waarschijnlijk) dat je euros bij je Nederlandse bank gedeeltelijk geconfisqueerd worden of verplicht omgewisseld in een nieuwe valuta. Bijvoorbeeld 10 euro in 1 neuro. Een kat in het nauw maakt rare sprongen. Echt alles is mogelijk.
4. Een crisis zou ertoe kunnen leiden dat geld overboeken vanuit Nederland naar Thailand tijdelijk onmogelijk gemaakt wordt. Ongetwijfeld zullen er uitzonderingen gemaakt worden en één van die uitzonderingen zou overboeking van onze AOW door het SVB kunnen zijn. Dat geldt mogelijk ook voor pensioenfondsen. Dat is een argument om die uitkeringen rechtstreeks naar een Thaise bank te laten overboeken.
5. Ook het aankopen van goud is het overwegen waard. Niet als een belegging maar als een verzekering. Bij een eventuele monetaire crisis zal goud flink in waarde stijgen. Goud is al jaren aan het stijgen, mede omdat centrale banken hun tegoeden in dollars en euros inwisselen voor goud. Dat geeft natuurlijk ook aan dat veel centrale banken weinig vertrouwen meer hebben in dollars en euros. Het is een teken aan de wand. Goud is in Thailand overal te koop en kan weer verkocht worden – zelfs in het weekend – tegen een goede prijs: het verschil tussen aan- en verkoopprijs is zoiets van 3% voor beleggingsgoud en wat meer voor gouden sieraden. Goud wordt verkocht in veelvouden van 1 baht waarbij de baht een gewichtseenheid is van 15,2 gram. Muntjes worden vanaf 25 stang (=kwart baht) verkocht. Maar ook die kosten momenteel bijna 14.000 Thai baht per stuk. Voor het bewaren van goud kan een kluisje bij een bank gehuurd worden en ook bij goudwinkeltjes kun je je goud stallen. Maar ook kun je bij bijvoorbeeld de Kasikornbank een soort goudrekening openen. Inleg al vanaf 1.000 Thai baht.
6. Bitcoin? Ja, bij een eventuele monetaire crisis zal bitcoin in dollars en euros wel meer waard worden. Maar bestaat bitcoin over 1.000 jaar nog wel? Uitgesloten. De infrastructuur bestaat dan niet meer. Over 100 jaar? Ik acht ook die kans nihil. Over 10 jaar? Ik heb mijn twijfels. Daarnaast heeft bitcoin veel concurrentie, geeft het geen rente, is de praktische toepassing beperkt en kan de toegangscode in de toekomst gekraakt worden door een nieuwe generatie computers. Bovendien is de kans op verlies groot. Naar schatting is nu al 11 tot 37% van de bitcoins voor eeuwig onbereikbaar. Ik moet echter toegeven dat ik mij nooit echt in bitcoins verdiept heb. 
7. Maak je minder afhankelijk van anderen: zorg voor een goede gezondheid en conditie. Peter (van de redactie) heeft in het verleden al veel tips gegeven hoe je dat kan doen.
8. Zorg ervoor dat je op je omgeving terug kan vallen. In de eerste plaats is daar natuurlijk je vaste partner (als je die hebt), maar ook haar of zijn familie komt daarvoor in aanmerking. Nodig ze bijvoorbeeld af en toe uit voor een etentje bij je thuis of in een restaurant. Maaltijden vormen voor de Thai de hoogtepunten van de dag en je kan er verzekerd van zijn dat het zeer gewaardeerd wordt. Eventueel huur je ook een keer een minibus voor een dagtrip met je schoonfamilie. Veel Thai hebben erg weinig van hun eigen land gezien.
9. Maar ook buiten je eigen familiekring kan je natuurlijk een sociaal netwerk opbouwen. Zo was er een paar jaar geleden op Thailandblog een verhaal over een Zweed die mensen in zijn omgeving altijd financieel hielp wanneer dat nodig was. Hij vroeg zich af of hij ook op zijn Thaise omgeving kon terugvallen indien de nood aan de man kwam. En daarom deed hij net of hij geen geld meer uit Zweden ontving. En de mensen in zijn omgeving hielpen hem inderdaad en hij vond ook bijvoorbeeld biertjes in zijn koelkast. Het overtuigde hem in ieder geval dat hij op ze terug kon vallen. Maar je hoeft natuurlijk niet altijd met geld te strooien. Ik heb ook veel verhalen gelezen over mensen die zich op andere manieren verdienstelijk maakten voor hun naaste medemens, bijvoorbeeld door mee te helpen bij klusjes zoals het verzorgen van bermen, door te helpen op scholen, door kinderen Engels te leren en er zijn natuurlijk nog veel meer mogelijkheden. Als een persoonlijke noot zal ik aangeven hoe wij – mijn vrouw en ik – het doen:

Zo’n 20 jaar geleden hebben we land gekocht. Onvruchtbaar en verwaarloosd land en daarom kostte het ook maar 18.000 baht per rai. Erg goedkoop, maar wel met de voorwaarde dat we het op een productieve en agrarische manier zouden gebruiken. We kweken nu groente en hebben diverse fruitbomen. Zelfs rijst hebben we geplant en geoogst. Dat konden we niet alleen en daarom had mijn vrouw twee vrouwen ingehuurd die elke dag dat ze niet op hun eigen rijstveld nodig zijn bij haar komen werken. We eten daarom organische groente en fruit uit eigen tuin en ook verkopen we er wat van. Er moet natuurlijk geld bij maar het leven – althans zoals wij dat leiden – is hier erg goedkoop. Eén van die vrouwen heeft 2 studerende dochters die 13 jaar geleden wel wat bij wilden verdienen en daarom in de vakanties en in de weekenden bij ons kwamen. Nu zijn ze inmiddels allang afgestudeerd en beiden werkzaam in het onderwijs. Ze hebben echter nog steeds geen vast dienstverband alhoewel ze al begin dertig zijn en verdienen daarom slechts de helft van het minimumloon. En dat terwijl ze volwaardig ingezet worden.

Het gevolg is dat ze nog steeds in de weekenden en vakanties bij mijn vrouw komen werken. Eén van die dochters heeft inmiddels twee schattige kinderen die ze af en toe meeneemt en gelukkig ook een man die door 7 dagen in de week te werken het minimumloon verdient. Geen vetpot dus voor het gezin. Maar de dames komen niet alleen om te werken, maar ook om de gezamenlijke lunch te verzorgen. Nu zijn de meeste rijstboerinnen niet in staat tot het produceren van culinaire hooghoogstandjes,. omdat ze nooit toegang hadden tot voor hen dure ingrediënten. Bij ons hebben ze die toegang wel en onder leiding van mijn vrouw zijn hun culinaire prestaties ook duidelijk toegenomen. En daar profiteer ik ook van: dagelijks een gezellige en voortreffelijke lunch; gewoon leuk voor ons. Een win-win situatie.

Ik hoop niet dat ik lezers ongerust heb gemaakt. Dat was natuurlijk niet de bedoeling. Een eventueel uiteenvallen van de euro zou bijvoorbeeld ook goed kunnen uitpakken als we daarvoor in de plaats de neuro krijgen. Maar het is wel het overwegen waard om actie te ondernemen. We kunnen er niet zeker van zijn dat alles altijd bij het oude blijft. De dollar lijkt aan het einde van zijn glorietijd zoals daarvoor gebeurde met het Engelse pond, de Franse franc, de Nederlandse gulden, Spaanse peso en de Portugese Real. Alles heeft een tijd van komen en een tijd van gaan.

Over deze blogger

Hans Pronk

Geboren in 1950, in Thailand getrouwd in 1977, geëmigreerd in 2011. Twee geweldige kinderen en 5 lieve kleinkinderen. We wonen nu met z’n tweeën in de Isaan met de eerste buren op zo’n 250 m. Al 5 jaar zijn we zelfs de provincie Ubon niet uit geweest. Uitgaan: een paar keer per maand uit eten. Saai? Geïsoleerd? Nee. Op de foto is te zien hoe ik hier leef: buiten, omringd door natuur, luchtig gekleed, naar m’n zin en op z’n tijd bezoek, zoals van achterkleinkind Nalin. “Achter”, omdat haar moeder ons oma en opa noemt. Hobby: zoeken naar betrouwbare nieuwsbronnen.

Lees hier de laatste artikelen

Oudere postings van deze blogger

• Opinie11 september 2025‘Als zelfs bankiers alarm slaan is het tijd om wakker te worden’ (lezersinzending)
• Grensconflict Cambodja29 juli 2025De oorlog tussen Thailand en Cambodja
• Leven in Thailand16 april 2025Je maakt van alles mee in Thailand (149)
• Leven in Thailand20 februari 2025Je maakt van alles mee in Thailand (266)