Opmerkelijke Oud en Nieuw tradities
Nieuwjaarsduik bij Scheveningen (Anastasiia-S / Shutterstock.com)
Nog even even en wij begroeten het nieuwe jaar. Velen zijn blij dat we dit 2022 achter ons kunnen laten, een jaar dat vooral in het tekenstond van de verschrikkelijke oorlog in de Oekraïne, maar ook hoge energierekeningen, inflatie en de nasleep van corona.
Het oude jaar moet daarvoor eerst in stijl worden afgesloten en dat doen we vooral door terug te kijken. De jaarwisseling, Oud en Nieuw, is er dan ook een van tradities. Vuurwerk en oliebollen zijn al besproken op Thailandblog maar er is meer. Normaal gesproken hebben we de Nieuwjaarsduik en Nieuwjaarsvuren in Nederland (maar nu even niet). In België is het voor kinderen de gewoonte om op 1 januari een nieuwjaarsbrief met nieuwjaarswensen voor te lezen aan de ouders en aan de doopmeter en dooppeter.
In Thailand wordt het nieuwe jaar op 13 april gevierd met een groot waterfeest. De traditie van Songkran komt oorspronkelijk van de oude brahmanen uit India. Huizen worden schoongemaakt, de Boeddhabeelden worden gewassen en rituelen worden uitgevoerd. Tijdens Songkran worden ouders en grootouders bedankt door hun kinderen door water over de handen te sprenkelen. Het water symboliseert geluk en vernieuwing.
Nederland
De laatste dagen van het oudejaar worden gebruikt om terug te kijken. Welke BN-ers zijn overleden, welke sportprestaties waren er en wat was er opvallend in het nieuws? Op oudejaarsavond zijn er veel feestelijkheden met muziekoptredens in de plaatselijke uitgaansgelegenheden. Op TV is er traditioneel de oudejaarsconference, dit jaar met Youp van het Hek. Spanning is er ook onder de bezitters van een oudejaarslot die azen op de hoofdprijs van 30 miljoen euro. Wie gaat er als multimiljonair het nieuwe jaar in? De afgelopen week kwamen de krantenbezorgers aan de deur met ‘de beste wensen voor het nieuwe jaar’ in de hoop een leuke fooi te krijgen. Wie vergeten was een kerstkaart te versturen koopt nog snel een kaart met ‘Gelukkig 2021’ er op. Dan dan het aftellen naar het nieuwe jaar. De champagneflessen worden met een knal ontkurkt en we wensen onze geliefden en famille een gezond en gelukkig nieuwjaar met een dikke zoen. en normaal gesproken de jas aan en naar buiten om het vuurwerk te bekijken, maar nu even niet.
Op Nieuwjaarsdag slapen we onze roes uit. De echte ‘diehards’ gaan normaal gesproken naar Scheveningen voor de Nieuwjaarsduik, maar dat is ook afgelast. Ook vindt op 1 januari het traditionele Nieuwjaarsconcert van de Wiener Philharmoniker plaats in het concertgebouw van Wenen. Tevens is er een wedstrijd van het schansspringen in Garmisch-Partenkirchen, Innsbruck en Bischofshofen. Sinds 1 januari 1923 vindt bijna jaarlijks op nieuwjaarsdag een Nieuwjaarswedstrijd plaats tussen Koninklijke HFC en Nederlandse ex-internationals.
De nieuwjaarsvuren zijn terug te vinden in de traditionele kerstboomverbrandingen die in sommige plaatsen nog steeds worden georganiseerd. Ook dit jaar geen vreugdevuur op het Noorderstrand van Scheveningen.
België
In België is het voor kinderen de gewoonte om op 1 januari een nieuwjaarsbrief met nieuwjaarswensen voor te lezen aan de ouders en aan de doopmeter en dooppeter. Meestal zijn doopmeter en dooppeter nabije familie en is dit gebeuren een echt familiefeest, in aanwezigheid van grootouders en ooms en tantes. De nieuwjaarswensen zelf worden meestal in rijm of versvorm geschreven. Na het voorlezen van de nieuwjaarsbrief krijgen de kinderen speelgoed of een nuttig geschenk. Het krijgen van geschenken met Nieuwjaar is in België even belangrijk als met Sinterklaas.
Wereldwijd
In veel landen zijn er opmerkelijke Nieuwjaarstradities die verder gaan dan oliebollen eten en vuurwerk afsteken. Zo springt men in Rusland met een kerstboom in de hand in een ijskoude rivier. De Grieken hangen een ui aan de deur en in Denemarken gooien ze servies kapot bij de voordeur van de buren. Op het platteland van Roemenië verkleedt de bevolking zich in berenkostuums en gaan ze zo dansend de huizen langs om het kwaad te verjagen. En in Turkije brengt het geluk om rond middernacht wat zout voor je voordeur te strooien. In Singapore schrijven mensen hun wensen op opblaasbare witte ballen die ze laten drijven op de Singapore River. In Nieuw-Zeeland gebruiken ze keukengerei om het begin van het jaar te vieren. Potten en pannen worden tegen tegen elkaar geslagen om zo de boze geesten weg te jagen. In Spanje is het gebruikelijk om bij middennacht op elke klokslag een druif te eten.
Weet jij nog nog opvallende Nieuwjaarstradities uit andere landen? Reageer dan.
Rio de Janeiro: duizenden mensen in het wit gekleed aan de Copa Cabana. Men neemt bloemen mee (bijna zoiets als Loey Kratong in Thailand.
’s Avonds wordt gedineerd met vrienden of en familie en kort voor middernacht trekt iedereen in het wit gekleed naar het strand. De bloemen worden aan een zeegodin geofferd. Dit is nog een gebruik uit de slaventijd van de mensen die uit Afrika kwamen.
Om middernacht wordt er op zee een groots vuurwerk opgestoken dat wel een half uur duurt.
Ik heb het één keer meegemaakt en het was een van de mooiste belevenissen die ik tijdens oud op nieuw heb mogen ervaren. Dit ondanks dat Rio als “gevaarlijke” stad geldt.
De sfeer was rustig en relaxed en bovenal gezellig. Om half één gingen we weer terug naar ons appartement, anderen gingen door met feesten…
Als Belg en Mechelaar is het misschien eens leuk om te lezen hoe het in mijn geboortestad werd gevierd.
Mechelen: Van Oudjaar naar Nieuwjaar in vervlogen tijden.
Door Erwin Horckmans – Mysterieus Mechelen.
Oudjaar.
Het spreekt eigenlijk vanzelf dat de Mechelaars ook in een ver verleden Oudjaar vierden. Maar hoe deden ze dat? Was dat hetzelfde als nu of bestonden er andere, nu vergeten, gebruiken in die tijdspanne?
De vieringen op Oudjaar en Nieuwjaar stammen uit voorchristelijke tijden. De Romeinen verplaatsten hun nieuwjaarsdag van 1 maart naar 1 januari in het jaar 153 voor onze jaartelling. Van Oudjaar naar Nieuwjaar stond in het teken van de god Janus en daardoor heet tot op heden de eerste maand van het jaar januari. Naar Janus de god van symbolische poorten en overgangen, zoals de overgang van oud naar nieuw. Heel wat van de gebruiken van toen overleefden tot voor kort of zelfs tot heden. De Romeinen hadden de gewoonte geschenken uit te wisselen op Nieuwjaar en ze sierden hun huizen met groenblijvende takken. De Germanen vierden dan weer hun midwinterfeesten ruwweg tussen 24 december en 6 januari. De Germanen aten dan zwijn, ontstoken vuren en feestten er op los. Ook hielden zij al ommegangen van deur tot deur om geluk te wensen.
Silvesterdag.
Oudjaar, 31 december, heet ook wel Silvesterdag naar de sterfdatum van de Heilige Silvester. In Mechelen was het dan de gewoonte langslapers ‘te eren’. Wie het langst sliep werd tot de ‘luiaard van het jaar’ uitgeroepen. Deze langslapers kregen dan bijnamen zoals; beddejak, kermispop, luilak of slaapzak. Omdat ‘Silvester’ de laatste dag van het jaar was, was hij de patroon van langslapers, telaatkomers en luiaards. Telaatkomers op school moesten die dag een grote hoed opzetten waarop geschreven stond: Sint Silvester.
In herbergen, restaurants en uiteraard ook gewoon thuis at men er duchtig op los. Dat is tot op heden nog niet anders. Maar men at destijds iets andere zaken. In Mechelen at men bijvoorbeeld vooral mosselen, kop in ’t zuur, konijn of haas op Oudejaar. Vaak werd er ook een hele varkenskop op tafel gezet. De herbergiers trakteerden hun vaste gasten op lekkers en drank. En nadien was het de gewoonte dat de vaste klanten de waard trakteerden. De traditionele dranken op Oudejaar of Nieuwjaar waren chocolademelk, anijsmelk, saliemelk, bisschopswijn, champagne, een Elixir de Malines of Cognac en natuurlijk bieren en jenever. Men dronk er lustig op los op mekaars gezondheid!
Zingen van Oudjaar naar Nieuwjaar.
Traditioneel werden er ook ommegangen gehouden door zowel volwassenen als kinderen. Men liep dan van deur tot deur om geluk te wensen in het nieuwe jaar en zong daarbij een liedje. Na afloop van het lied ontvingen de zangers een geschenkje. Wat snoep voor de kinderen en een drankje voor de volwassenen. Het bekendste lied dat te Mechelen gezongen werd is natuurlijk ‘Nieuwjaarke Zoete.’
“Nieve jarke zoete ’t veirke hei vier poete
Vier poete en ne sjeit is dan da veirke niske weit?
“Nieve jarke zoete ’t veirke hei vier poete.
Vier poete en ne sjeit is da giene ponkoek weit?
Nieve jarke zoete ’t veirke hei vier poete, ha hei zoe lank oep stal gestaan, jan koekenbak hei ’t doed gedaan. Geft me dan oek ne koek.
De koeke zen ni gebakken, geft dan ma wa in ons zakke.
Oemdat ‘t Nieuwjaar is oemdat ‘t Nieuwjaar is.
Niewe jarke zoete zee d’iens na men voete ‘k hem m’n vader zen schoene aan oem vandaag rond te gaan.
Nieuwe jarke, ik sta hier boôte ‘k hem een keurfke en ’t wil ni sloote
’k Hem een mêske en ’t wilt ni snauje. ‘k hem boter en die wilt ni brâje.
‘k Zeen een koeksken en kan ’t ni koepe. Geft maa dan da koekske en leut mau loepe.”
We staan hier in de kaâ, we schudde en we beve.
Ons heiteke da brekt van raâ, wie wilt derons wa geve? Goe beer of brandewaun?
En zo gaat het nog een aantal strofen door om te eindigen met:
“Aat jaâr, nief jaâr. Twie koeke en ê paar ‘k wensch a â zalig nievejaar!”
Het waren typische ommegangen zoals we die ook op Sint Maarten en Driekoningen kennen. Liedjes zingen van deur tot deur om een gift te krijgen. Dat het rond Nieuwjaar over een varken of zwijn gaat valt te verklaren door het feit dat onze verre voorouders, ‘zwijn’ aten tijdens hun midwinterfeesten.
Volwassen kregen, zoals ik al aanhaalde een borrel na het zingen. Kinderen kregen allerlei soorten lekkers typisch voor die tijd. Bijvoorbeeld ‘affeirkens’, dat waren zwarte siroop stokken. Of ‘Mechelse nopjes’ en ‘Mariekenskoeken’ en natuurlijk ‘kalissenstokken’, dat was zoethout.
Pas op niet alleen de zangertjes van deur tot deur kwamen Nieuwjaar wensen. Maar ook bijvoorbeeld de mannen die de lantaarns moesten ontsteken in het stad. Of de ‘gazettenmannen, nachtwakers, briefdragers enz… Op tweede Nieuwjaarsdag werd er ook nergens gewerkt. Toen ging men overal ‘Nieuwjaar wensen’ en natuurlijk ‘Nieuwjaar zoenen’. Overal te Mechelen weerklonk: “Ne gelukkige zenne’, “Al wat ik u wensen kan” of “Zalig en gelukkig Nieuwjaar”. Tabakshandelaars deelden sigaren uit aan hun goede klanten, suikerbakkers gaven suikerkoeken aan trouwe klanten en in de kruidenierswinkels schonk men vaste klanten peperkoek. En natuurlijk gaven de snoepwinkeltjes op hun beurt snoep aan de kinderen.
Nieuwjaarsbrieven.
Over kinderen gesproken. Een ondertussen tanende traditie is die van het voorlezen van Nieuwjaarsbrieven. Vroeger waren dat zeer kleurrijke brieven die voorgelezen werden door doopkinderen aan hun meters en peters. Op de brieven stonden dan afbeeldingen typisch voor de eindejaarstijd: Hulst, sneeuwmannen, roodborstjes, maretak, kerstbomen, harten, sneeuwlandschappen en natuurlijk Maria en ’t kindje Jezus.
Na het voorlezen van de brief waren de peters en meters een geschenk verschuldigd. Meestal snoep, nieuwe kleding of een centje.
Besluit
Er werd duidelijk veel gewenst oudtijds. Wie denkt dat onze voorouders niet konden vieren denkt fout. De eindejaarsfeesten duurden destijds zelfs langer dan nu. Minstens tot Driekoningen. Heil en gelukwensen weerklonken overal door de straten van Mechelen.
https://www.facebook.com/notes/mysterieus-mechelen/mechelen-van-oudjaar-naar-nieuwjaar-in-vervlogen-tijden/416244026185945/
Beste Ronny,
mijn dank voor de versie van ‘Nievejourke zoete’ (geschreven in ons dialect). Is de eerste maal dat ik de echte tekst lees.
Ik kende enkel een afgeleide versie:
Nievejourke zoete
me vader is nen troete
me moeder es e wiljdkonoun
tsa meire keiremis zoun.
Hoewel onze geboortestaden niet ver uit elkaar liggen, kan ook nooit ‘ver’ zijn in het kleine Belgenland, was er toch een verschil in de nieuwjaarsbelevenissen.
Zo ging het bij ons, voor de kinderen, in de streek van Ninove:
in de ochtend van de laatste dag van het jaar, gingen. de kinderen, ook ik samen met mijn twee zusjes, op ommegang in het dorp. We belden of klopten aan. Werd er opengemaakt dan riepen we “GOESJDEEL” (Godsdeel). We kregen dan een paar centjes of snoep wat we bewaarden in een ‘beursje wat vaak een ‘washandje’ was. De kinderen verwittigden elkaar naargelang er gegeven werd of niet: daar moet je zeker gaan, die geven 2 frank en niet een of een halve frank….. daar moet je niet gaan, die geven niets…… In het dorp Denderwindeke werd geen ‘Goesjdeel’ geroepen maar “Lieve koekenbak’.
Om 12 uur was het afgelopen en kwamen de kinderen samen om hun ‘buit’ te tellen en werd er naar een buurtwinkeltje gegaan om snoep, met het verzamelde geld, te kopen. Of dit nu nog bestaat weet ik niet daar ik nu spreek van 60 jaar geleden.
Verder ging het ook, bij ons, zoals door jou beschreven.