Nieuwjaarstraditie: Oliebollen en vuurwerk (2)
Ging het gisteren nog over oliebollen vandaag nemen we de vuurwerktraditie eens onder de loep. Een behoorlijk controversieel onderwerp want er zijn mensen die het prachtig vinden maar anderen haten het (vooral het geknal).
Hoewel oliebollen lastig te vinden zijn in Thailand is het met vuurwerk wel anders, er zijn regelmatig grote vuurwerkshows te bewonderen, zoals op het strand bij Pattaya. De jaarwisseling in Bangkok gaat meestal ook gepaard met een immens vuurwerk, maar dit jaar zijn er festiviteiten afgelast i.v.m de gezondheidstoestand van de prinses. Of er wel vuurwerk te zien zal zijn is niet duidelijk. De gedachte achter de knallen zijn dat vuurwerk de boze geesten voor het nieuwe jaar moet verdrijven. In Thailand wordt knalvuurwerk ook wel gebruikt tijdens een crematie, ook weer om boze geesten te verjagen.
Hoewel je zou denken dat de Chinezen de eerste waren die vuurwerk gebruikte is dat niet juist. Het eerste vuurwerk is zeer waarschijnlijk gemaakt door de Bengalen (inwoners van het huidige Bangladesh). De theorie over het ontstaan van vuurwerk heeft te maken met zout. Het belangrijkste ingrediënt van vuurwerk, namelijk salpeter (kaliumnitraat) werd door de Bengalen gebruikt als zout. De gedachte is dat er ooit wat gemorst salpeter tijdens het koken in de vlam terecht kwam, dat begon flink te knetteren en zo werd de werking ervan ontdekt.
Door de uitvinding van het buskruit in de dertiende eeuw werd er steeds meer geëxperimenteerd met vuurwerk. Buskruit bestaat uit salpeter, houtskool en zwavel en zorgt voor de knallen zoals we die nu vooral kennen bij vuurwerk.
Europa
In de Lage Landen is vuurwerk pas vanaf de Middeleeuwen bekend. In die tijd werd het vooral bij oorlogvoering gebruikt: bommen vol kruit waarmee kasteelmuren kapotgeschoten werden en vuurpijlen die de vijand doodsbang moesten maken. ‘Vuurwerkmaker’ was destijds een belangrijk en geheimzinnig beroep. Er werd overigens maar wat aangerommeld en er zijn dan ook heel wat vuurwerkmakers zelf met kruit en al de lucht in gevlogen! Zo’n 200 jaar geleden werd scheikunde een echte wetenschap en toen ging het maken van vuurwerk met sprongen vooruit.
Germaanse traditie
In de 18e eeuw werd de jaarwisseling wel gevierd, maar de gebruiken waren nogal anders dan nu. In elk geval werd er veel lawaai gemaakt. Dat was nodig om de kwade geesten weg te jagen die tussen Kerstmis en nieuwjaar volop in de lucht zweefden, volgens de Germaanse traditie tenminste. Hoe harder het lawaai, hoe beter. Daarom werd er veel met vuurwapens in de lucht geschoten. Later is deze traditie vervangen door het afsteken van vuurwerk.
In Nederland is vuurwerk rond 1965 populair geworden. Pas toen kwamen rotjes, zevenklappers, vuurpijlen en gillende keukenmeiden in trek. Het afsteken van kanonslagen was voor die tijd meer iets voor een jongeren die stoer wilden doen. Veel Nederlanders in die tijd beschouwden het als uitsloverij en vonden de oliebollen en appelflappen veel interessanter.
Nongnut Moijanghan / Shutterstock.com
Carbidschieten populair in Nederland en België
Wie op het platteland woont kent het wel: Carbidschieten. In België kent men het ook en daar heet het carbuurschieten. Het vindt gewoonlijk plaats op of rond oudjaar alhoewel het in het zuiden van Nederland traditioneel ook bij de avond van de ondertrouw veel gedaan wordt. In België is er sinds enkele jaren weer een heropleving van het carbuurschieten met oudjaar, en ook bij bruiloften.
Carbid wordt in een melkbus gedaan en nat gemaakt. De melkbus wordt afgesloten met een deksel of voetbal. Door de combinatie van carbid en water ontstaat er ethyn, een explosief gas. In de bodem van de melkbus zit een klein gaatje daar wordt het gas aangestoken en een enorme zware dreun volgt. Het geluid kan zelfs wel 110 dB bedragen en is in de wijde omgeving te horen.
De oorsprong van dit gebruik komt waarschijnlijk nog uit de tijd van de Germanen met hun joelfeesten, hoewel er toen natuurlijk nog geen carbid verkrijgbaar was. Carbid werd voor de Tweede Wereldoorlog gebruikt voor fietsverlichting. Ook werd het – toen er nog geen flessen met acetyleengas te krijgen waren – door de meeste dorpssmeden gebruikt om te lassen. Er was dus eenvoudig aan te komen. Melkbussen waren op het platteland ook ruim voorhanden.
Het Carbidschieten is in 2014 als vijftigste traditie geplaatst op de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed in Nederland.
Barnaby Chambers / Shutterstock.co
Chinezen
De Chinezen hebben wel gezorgd voor de verspreiding van vuurwerk, zij waren immers grootverbruikers. De productie van vuurwerk zou ten tijde van de Tang-dynastie zijn begonnen. Rond het begin van onze jaartelling gebruikten de Chinezen vuurwerk bij religieuze gebeurtenissen om kwade geesten te verdrijven. Het ritueel van vuurwerk afsteken vormt daarmee een vast onderdeel van de Chinese cultuur. China is nog steeds de belangrijkste producent van vuurwerk.
Op een van mijn reizen door voormalig Joegoslavië raakte door de slechte weg de knalpijp beschadigd.
In een dorpje werd door de plaatselijke dorpssmid deze gerepareerd door lassen met carbid! (1965)
Geboren ben ik in een klein dorpje in de Gelderse Achterhoek, en in de jaren ’50 van de vorige eeuw gingen wij als dorpsjongetjes naar de lokale aannemer bij wie we voor een stuiver wat carbid meekregen.
Een oude verfbus van 1 liter inhoud, gaatje in de bodem met een oude spijker, carbid erin, wat spuug erbij, bus onder de voet, even wachten, lucifer bij het gaatje, en een knal……. de deksel schoot ettelijke meters door de straat. We waren met velen, en joelend en juichend ging dat zo een middagje door.
Met het verdwijnen van de carbid ging ook deze traditie teloor.
Frits, hoe vaak heb jij je duim en/of vinger verbrand, omdat er geen knal kwam maar een steelvlam(metje) uit het gaatje. Ik meermalen bij het gebruik van lucifers, later gebruikte ik een fakkel gemaakt van een opgerolde krant.
Ik ben geboren in zo Drenthe en daar liep liep als kind van een jaar of 6 al rond met een carbid bus, meestal een verfblik, nadat mijn moeder mij had geleerd hoe er mee om te gaan.
Correctie: liep ik………
ik ben geen vuurwerkfan meer, ook nooit echt geweest. Laat anderen er maar geld aan uitgeven en de risico´s lopen. En al dat lawaai en rookoverlast zint me ook niet. De kleuren zijn prachtig.
Jaren geleden was ik in Edinburgh, waar het jaarlijkse cultuurfestival in augustus wordt afgesloten met een vuurwerk afgeschoten van het kasteel op een heuvel in het centrum. Prachtig om te zien vanuit het park in het dal, waar zich duizenden mensen hadden verzameld om er van te genieten. De wind stond echter verkeerd, vanaf het kasteel recht op het park. Binnen een kwartier rende iedereen weg, de ademwegen verstikt door de enorme rookontwikkeling, de kleren, lucht, haren en huid vervuild door de halfverbrande verpakkingsresten. De show heeft een uur geduurd, zoals gepland, het publiek was gevlucht naar veiliger oorden, weg van de overlast.
Men realiseert zich niet hoe slecht het afsteken van vuurwerk is voor het milieu. Daarbij het aantal (on)schuldige slachtoffers opgeteld. Voor mij hoeft het niet meer.
Het moet toch mogelijk zijn met de stand van de huidige techniek om een lichtshow te maken met hetzelfde effect. Dat de kick van het zelf nemen van het risico zichzelf en anderen te verwonden of doden daarmee verdwijnt, so what. Te hard rijden met een vervoermiddel geeft ook zo´n kick, waarop fikse straffen staan.
Heel interessant stuk over carbidschieten en met name voor de doe-het-zelfer in Thailand.
Zijn er mensen die dit hier in Thailand al hebben uitgeprobeerd?
Succes bij de lokale bevolking gegarandeerd lijkt me.
https://youtu.be/Zad8RuKCl0s
Niet ongevaarlijk, was erbij als toeschouwer met lief,……wel op veilige afstand natuurlijk!
Veel kijk plezier, en alvast een gezond 2020 gewenst aan allen op het blog en daarbuiten, vanuit een zonnig Isaan.
In Suriname is vuurwerk ook traditie. Wij hadden ook zoiets als carbidschieten, maar dan met bambie en spiritus. Een dikke bamboe van drie segmenten waarvan twee afccheidingen werden verwijderd en de laatste intact gelaten. Helemaal achterin net zoals bij een echt kanon werd er een gat geboord. en je had een kanon. Dit werd schuin op een affuit geplaatst en er werd brandspiritus in gegoten. Blazen in het gat en vervolgens een brandende fakkel of iets dergelijks bij het gat houden en de spiritusdamp omtvlamde met een knal. Eerst een zachte knal. maar naarmate de temp. in de buis steeg, werden de knallen steeds harder.
Na de 60er jaren raakte dit in ongebruik.
Kwam als jongetje van 8 jaar in Den Haag wonen met mijn ouders dat was in 1958
Wij kwamen uit een toen klein dorp Schagen.
Mijn vader had een huis gekocht in Spoorwijk Guido Gezellestraat.
Ik groeide daarop ook wij deden aan carbidschieten naar maten ik ouder werd werden de bussen voor het
carbid ook groter, melkbus de deksel vast gebonden met een staalkabel aan de bus.
Nu vragen de lezers zich misschien af waar het carbid vandaan kwam.
Je had vroeger een fabriek net over de brug komende van de Oudemanstraat Leegwaterplein Van Verhijst
daar laste ze radiateuren voor verwarming in elkaar.
Daar werd carbidgas voor gebruikt en daar kwam ons carbid ook vandaan