Analyse – De Shinawatra dynastie: populisme, macht en controverse in Thailand

In Thailand is de naam Shinawatra zowel gevreesd als aanbeden. Deze steenrijke familie van Hakka-Chinese afkomst[1] heeft de afgelopen kwart eeuw de Thaise politiek gedomineerd en verdeeld. Sinds 2001 leverde de familie vier van de Thaise premiers, waaronder Thaksin Shinawatra en zijn zus Yingluck en wist ze bij elke vrije verkiezing een brede volksmeerderheid achter zich te krijgen[2]. Tegelijkertijd beschuldigt de traditionele elite rondom het leger en koningshuis de Shinawatra’s van corruptie, machtsmisbruik en bedreiging van de gevestigde orde[3].

Dit journalistieke achtergrondartikel belicht de politieke opkomst van de familie Shinawatra, hun populistische strategieën, de controversiële praktijken en beschuldigingen die hen blijven achtervolgen, evenals hun huidige rol in de Thaise politiek.

Van zakenimperium naar politieke opmars

Thaksin Shinawatra, oud-politieagent die een telecomimperium uitbouwde, betrad in 2001 als politieke outsider het toneel en wist met zijn nieuwe partij Thai Rak Thai een historische verkiezingsoverwinning te boeken. Als minister-president (2001–2006) voerde Thaksin een reeks populistische maatregelen in die vooral de arme plattelandsbevolking ten goede kwamen. Zo introduceerde hij een vrijwel gratis basisgezondheidszorg (het “30 baht”-zorgplan) en verstrekte hij microkredieten en subsidies aan dorpen en boeren. Voor de traditioneel achtergestelde bevolking van Noord- en Noordoost-Thailand waren dit ongekende verbeteringen, en Thaksin werd dan ook al snel razend populair onder de armere en landelijke kiezers[4].

Zijn beleid halveerde de armoede in enkele jaren en gaf voor het eerst een stem aan de “vergeten” plattelandsmeerderheid. Critici bestempelden Thaksins aanpak echter als populisme in de negatieve zin: hij zou kiezers “verslaafd maken aan handouts”[5], goedkope cadeautjes die economisch onhoudbaar zouden zijn. Desondanks had Thaksin in 2005 wederom een overweldigende verkiezingszege, gedreven door zijn pro-poor beleid en het geloof van miljoenen Thai dat hij hun belangen vertegenwoordigde[2].

Controverses: corruptie, nepotisme en harde hand

Aan Thaksins bewind kleefden van meet af aan beschuldigingen van corruptie en machtsmisbruik. Als zakenman-turned-premier werd hij ervan beticht overheidsmacht te gebruiken om zijn eigen bedrijven te bevoordelen. Zo kreeg zijn telecomconcern Shin Corporation onder zijn regering lucratieve staatscontracten en belastingvoordelen, tot ergernis van veel stedelijke middenklassers. In 2006 verkocht de familie Shinawatra hun meerderheidsbelang in Shin Corp aan een buitenlands staatsfonds voor bijna $2 miljard, zonder dat er enige vermogenswinstbelasting werd betaald, een transactie die tot woede leidde binnen Thailand[4]. Ook werd Thaksins regering gezien als een familiebedrijf: belangrijke posities gingen naar bondgenoten en familieleden (nepotisme). Zo benoemde hij bijvoorbeeld verwanten op invloedrijke posten binnen politie en leger, wat de verdenking voedde dat hij een persoonlijke machtsbasis opbouwde.

Daarnaast trad Thaksin berucht hardhandig op tegen criminaliteit en tegenstanders. In 2003 lanceerde hij een “oorlog tegen drugs” waarbij de politie carte blanche kreeg om vermeende drugsdealers aan te pakken. In drie maanden tijd kwamen daarbij meer dan 2.500 mensen om het leven onder verdachte omstandigheden, later bleek dat zeker de helft van de slachtoffers niets met de drugshandel te maken had, wat wijst op grootschalige buitengerechtelijke executies. Mensenrechtenorganisaties spraken schande van deze brute campagne, maar in eigen land was de harde aanpak destijds opmerkelijk populair bij een bevolking die genoeg had van drugscriminaliteit[6]. Ook in het overwegend islamitische zuiden van Thailand, waar een opstand woedde, koos Thaksin voor een keiharde lijn. Incidenten zoals het “Tak Bai”-drama in 2004 (toen 78 gearresteerde demonstranten door toedoen van het leger omkwamen) vergrootten Thaksins reputatie als autocratische leider die geweld niet schuwde.

Tegenstanders van Thaksin schilderden hem af als een autoritaire populist die democratische instituties ondermijnde. Zo zou hij de persvrijheid hebben ingeperkt door kritische media en stemmen te intimideren of op te kopen, en onafhankelijke instellingen te vullen met loyale figuren. Thaksin zelf wees die kritiek van de hand en benadrukte dat hij als eerste premier daadwerkelijk de meerderheid van de bevolking hielp. Niettemin groeide de onrust bij de traditionele machtselites in Bangkok over Thaksins groeiende invloed.

Machtsspel met leger en paleis

De successen van Thaksin brachten hem al snel op ramkoers met het Thaise establishment: de legerleiding, de oude bureaucratische elite en de koningsgezinde bovenlaag. Die conservatieve elite beschouwde de opkomst van de Shinawatra’s als een bedreiging voor de traditionele hiërarchie[3]. In september 2006 greep het Thaise leger in: terwijl Thaksin in het buitenland was, pleegden generaals een coup en maakten een einde aan zijn regering.

De coupleiders rechtvaardigden hun machtsovername met beschuldigingen dat Thaksin “grenzeloos corrupt” was en onvoldoende loyaal aan het koningshuis[7]. Het nieuwe militaire bewind liet Thai Rak Thai verbieden, en Thaksin en ruim honderd partijprominenten werden voor vijf jaar verbannen uit de politiek. Thaksin zelf week uit naar Londen en Dubai, waar hij in ballingschap zijn invloed op de Thaise politiek trachtte te behouden.

Toch bleek Thaksins politieke erfenis moeilijk uit te wissen. Telkens wanneer er nieuwe verkiezingen kwamen, won een partij gelieerd aan de Shinawatra’s opnieuw de meeste zetels, tot frustratie van de oude macht. In 2007 maakte de door Thaksin gesteunde People’s Power Party een comeback, met Thaksins politieke bondgenoot Samak Sundaravej als premier. Maar de anti-Thaksin krachten sloegen terug: in 2008 bezetten koningsgezinde protestgroepen (de “gele shirts”) overheidsgebouwen en zelfs de internationale luchthaven van Bangkok om de regering ten val te brengen[7].

Uiteindelijk greep het Constitutionele Hof in: Samak werd uit zijn ambt gezet (wegens iets futiels als het hosten van een kookprogramma op tv) en later dat jaar werd ook diens opvolger, Thaksins zwager Somchai Wongsawat, door justitie gedwongen af te treden na aantijgingen van verkiezingsfraude. Het patroon was gezet: elke keer dat de Shinawatra-familie of haar proxy’s via de stembus aan de macht kwamen, volgde al snel tegenwerking van straatprotesten, gerechtelijke uitspraken of directe militaire interventies om hen te verwijderen.

In 2011 keerde de dynastie terug aan de macht via Yingluck Shinawatra, Thaksins jongere zus. Als politieke nieuwkomer, maar met de bekende achternaam, won zij de verkiezingen dat jaar overtuigend op een campagne vol populistische beloften. Yingluck werd daarmee de eerste vrouwelijke premier van Thailand. Net als haar broer voerde zij beleid om de armere bevolking te ondersteunen, meest omstreden was een duur rijstsubsidieprogramma, waarbij haar regering rijst van boeren opkocht tegen prijzen tot wel 50% boven de marktprijs.

In het begin kregen miljoenen rijstboeren hierdoor een veel hoger inkomen, maar al snel leidde dit overschotbeleid tot enorme voorraden onverkoopbare rijst, een verstoring van de exportmarkt en een miljardenstrop voor de schatkist. Er ontstonden aanwijzingen van wijdverbreide corruptie binnen het programma, waar tussenhandelaren en politici zichzelf verrijkten terwijl de staat bleef zitten met een verlies dat uiteindelijk op zo’n €7 miljard werd geraamd[2].

Net als haar broer kreeg Yingluck al snel de wind van voren van de Bangkokse oppositie. Ze werd verweten slechts een marionet van Thaksin te zijn die achter de schermen de touwtjes in handen had[8]. Eind 2013 liep de spanning hoog op toen Yingluck’s partij een amnestiewet voorstelde die onder meer Thaksins veroordelingen zou kwijtschelden, een stap die massale anti-regeringsprotesten uitlokte in Bangkok[8]. Begin 2014 bezetten demonstranten onder leiding van voormalig oppositieleider Suthep Thaugsuban de hoofdwegen van de hoofdstad in een “Bangkok Shutdown” en eisten Yingluck’s aftreden.

In mei 2014 volgde opnieuw een juridische ingreep: het Constitutionele Hof onthief Yingluck van haar functie wegens machtsmisbruik (het onrechtmatig overplaatsen van een ambtenaar ten gunste van een familielid)[8]. Enkele weken later, nog voordat nieuwe verkiezingen konden worden gehouden, pleegde het leger onder leiding van generaal Prayuth Chan-ocha opnieuw een staatsgreep om “orde en democratie te herstellen”[2]. Yingluck werd door de junta afgezet en kort vastgezet, en Thailand kwam wederom onder direct militair bestuur.

De nasleep: veroordelingen en ballingschap

Na de coup van 2014 werden zowel Thaksin als Yingluck geconfronteerd met een spervuur aan juridische zaken die hun politieke einde leken te bezegelen. Thaksin was in 2008 al bij verstek veroordeeld tot twee jaar cel wegens belangenverstrengeling (hij had als premier land gekocht van de overheid op naam van zijn vrouw). In 2010 volgde een uitspraak van het Hooggerechtshof waarbij ongeveer $1,5 miljard van zijn bevroren vermogen werd geconfisqueerd, omdat de rechter oordeelde dat Thaksin zich als premier had verrijkt ten koste van de staat[7].

Yingluck werd in 2017 door het Thaise hooggerechtshof schuldig bevonden aan nalatigheid vanwege het mislukte rijstsubsidieprogramma en tot vijf jaar gevangenisstraf veroordeeld. Beiden ontkenden alle beschuldigingen, maar kozen er uiteindelijk voor om het land te ontvluchten in plaats van de straf te ondergaan. Thaksin leefde jarenlang in luxe ballingschap in Dubai en Londen; Yingluck voegde zich in 2017 bij hem kort voordat het vonnis tegen haar werd uitgesproken[2]. Vanuit het buitenland bleven ze invloed uitoefenen op hun partij Pheu Thai, zij het indirect.

Critici van de Shinawatra’s wijzen graag op deze veroordelingen als bewijs van corruptie. Thaksin en Yingluck zelf stellen daarentegen dat de rechtszaken politiek gemotiveerd waren. Feit is dat de Thaise justitie en coupplegers steevast corruptiebestrijding als voorwendsel gebruikten om gekozen regeringen van de Shinawatra’s af te zetten, terwijl aan de andere kant loyalisten van de oude macht zelden of nooit vervolgd werden. Dit selectieve karakter van de rechtspraak heeft de geloofwaardigheid van Thaise instituties ernstig aangetast, zo menen waarnemers. Ondertussen blijven aanhangers van de Shinawatra’s geloven dat de familie onschuldig is en enkel wordt geviseerd omdat ze de gevestigde belangen durfden te tarten.

De terugkeer en de huidige rol in de politiek

In 2019 werden er voor het eerst sinds de coup weer verkiezingen gehouden onder een door de junta opgestelde grondwet. Pheu Thai bleef daarin de grootste traditionele partij, maar het door generaals gemanipuleerde systeem, met een door het leger aangewezen Senaat die mocht meestemmen over de premier, zorgde ervoor dat coup-leider Prayuth aan de macht kon blijven. Pas na de volgende stembusgang in mei 2023 veranderde het speelveld: de hervormingsgezinde Move Forward partij won verrassend het meeste aantal zetels, maar werd door de Senaat geblokkeerd uit de regering. Uiteindelijk keerde Pheu Thai terug in de regering door een coalitie te smeden met oude rivalen uit het militaire kamp.

Dit controversiële akkoord viel samen met de terugkeer van Thaksin Shinawatra uit ballingschap in augustus 2023, een gebeurtenis die het land op zijn kop zette. De 74-jarige ex-premier landde onder grote media-aandacht in Bangkok en werd meteen gevangengenomen om een openstaande celstraf van acht jaar uit te zitten. Maar nog geen twee weken later verleende koning Rama X verrassend royal pardon: Thaksins straf werd kwijtgescholden en hij kwam begin 2024 vrij na slechts een nominale detentie in een ziekenhuis[4]. Deze opmerkelijke clementie voedde speculaties over een mogelijke deal achter de schermen, had Pheu Thai ingestemd met samenwerking met het leger in ruil voor Thaksins pardon? Bewijzen daarvoor ontbreken, maar de timing wekt voor veel Thai de schijn van een ruilhandel.

Kort na Thaksins terugkeer trad Pheu Thai-politicus Srettha Thavisin (een zakenman zonder familieband met de Shinawatra’s) aan als premier. Zijn ambtstermijn was echter van korte duur: eind 2024 dwong een rechtelijke uitspraak Srettha tot aftreden, wat de weg vrijmaakte voor Paetongtarn “Ung Ing” Shinawatra, Thaksins jongste dochter, om via het parlement tot premier gekozen te worden[4]. Met haar aantreden in 2024 zette de Shinawatra-dynastie een nieuwe generatie in het zadel. Paetongtarn, toen 37 jaar oud, volgde daarmee haar vader en tante in het hoogste ambt. Waarnemers merkten op dat zij nauwelijks politieke ervaring had en haar positie vooral te danken was aan haar achternaam, een kritiek die in Thailand breed weerklonk[9]. Niettemin gaf de terugkeer van een Shinawatra aan de top hun achterban nieuwe hoop.

De reality check liet echter niet lang op zich wachten. Paetongtarn raakte in 2025 verwikkeld in een schandaal rond een uitgelekte telefoongesprek met Cambodja’s ex-leider Hun Sen, een oude vriend van Thaksin. In dit gesprek, bedoeld om een grensruzie te sussen, sprak de jonge premier Hun Sen informeel aan als “oom” en uitte ze kritiek op een Thaise generaal[4]. Toen Hun Sen de opname publiek maakte, ontplofte de Thaise oppositie in verontwaardiging: Paetongtarn werd beschuldigd van oneerbiedig optreden en ondermijning van het leger. Conservatieve senatoren dienden een aanklacht in bij het Constitutionele Hof wegens schending van ethische normen[4]. Duizenden betogers trokken de straat op in Bangkok om haar aftreden te eisen. In juli 2025 besloot het Hof Paetongtarn voorlopig te schorsen als premier in afwachting van een onderzoek[4]. Daarmee belandde Thailand opnieuw in een politieke crisis, met de Shinawatra-clan wederom in het oog van de storm.

Conclusie: blijvende invloed en verdeelde erfenis

Ruim twintig jaar na Thaksins eerste verkiezingsoverwinning is de invloed van de familie Shinawatra op Thailand onmiskenbaar, zowel positief als negatief. Aan de ene kant brachten zij voorheen gemarginaliseerde bevolkingsgroepen politieke bewustwording en reële economische verbeteringen. Ze vestigden het idee dat verkiezingen ertoe doen in Thailand, en bouwden een trouwe achterban op die democratische macht van het getal vertegenwoordigt.

Aan de andere kant ging hun bewind gepaard met ernstige beschuldigingen van corruptie, machtsmisbruik en minachting voor checks and balances, wat de polariserende tegenreactie van het establishment uitlokte. Die machtsstrijd tussen de Shinawatra’s en de traditionele elite heeft de Thaise democratie diepgaand getekend: sinds 2006 zijn grondwetten herschreven, partijen verboden en meermaals coups gepleegd onder het mom van het “redden van het land”.

Vandaag de dag is de Shinawatra-dynastie op een keerpunt. Thaksin zelf is op gevorderde leeftijd terug op Thaise bodem onder voorwaarden van verzoening met het oude establishment. Zijn dochter Paetongtarn zag haar bliksemcarrière als premier al na een jaar gestuit door een schandaal. Sommige analisten menen dat de “Shinawatra-moeheid” onder zowel het volk als de machthebbers zo groot is dat het einde van hun dominantie nabij is[9]. Anderen wijzen erop dat deze familie vaker is afgeschreven, maar steeds weer een weg terugvond in de politiek[9].

Hoe het ook zij, de naam Shinawatra blijft voorlopig onlosmakelijk verbonden met de recente geschiedenis van Thailand, als symbool van zowel democratische hoop voor de een, als van ontwrichtende corruptie voor de ander. De toekomst zal uitwijzen of de dynastie definitief plaatsmaakt voor nieuwe krachten, of dat de Shinawatra’s opnieuw weten te herrijzen in hun voortdurend gevecht met Thailand’s traditionele machtsorde.

Bronnen:

1. Wikipedia (Engels) – “Shinawatra family”, geraadpleegd 5 augustus 2025.
2. Transparency International Nederland – “Oud-premier Thailand veroordeeld tot vijf jaar cel voor nalatigheid bij corruptie”, 28 september 2017.
3. Al Jazeera – “Thailand PM Paetongtarn Shinawatra, father Thaksin face legal peril”, 1 juli 2025.
4. ABC News – “Shinawatra dynasty dominated Thailand, but it may have run out of power”, 5 juli 2025.
5. Wikipedia (Engels) – “Thaksin Shinawatra”, geraadpleegd 5 augustus 2025.
6. The Guardian – “Rights groups fear wave of deaths as Thailand faces new drugs crackdown” (Tania Branigan), 10 juli 2011.
7. TIME Magazine – “Thailand’s Ousted Leader: A Billionaire No More” (Robert Horn), 26 februari 2010.
8. The Guardian – “Thai prime minister Yingluck Shinawatra forced to step down” (Kate Hodal), 8 mei 2014.
9. Council on Foreign Relations – “The Last Days of Thailand’s Shinawatra Dynasty” (Joshua Kurlantzick), 30 juni 2025.

Over deze blogger

Redactie

Dit artikel is geschreven en gecontroleerd door de redactie. De inhoud is gebaseerd op persoonlijke ervaringen, meningen en eigen onderzoek van de auteur. Waar relevant is er gebruikgemaakt van ChatGPT als hulpmiddel bij het schrijven en structureren van teksten. Hoewel er zorgvuldig wordt omgegaan met de inhoud, kan niet worden gegarandeerd dat alle informatie volledig, actueel of foutloos is.
De lezer is zelf verantwoordelijk voor het gebruik van de informatie op deze website. De auteur aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade of gevolgen die voortvloeien uit het gebruik van de geboden informatie.

Lees hier de laatste artikelen

Oudere postings van deze blogger

• Nieuws uit Thailand20 september 2025Thaise immigratiedienst ontkent betrokkenheid bij smokkel van slachtoffers naar oplichtingsbendes in Myanmar
• Bezienswaardigheden20 september 2025Wat Pariwat in Bangkok, de tempel waar Spiderman naast Boeddha staat
• Geld en financiën20 september 2025Bank of Thailand ziet geen ongewone speculatie met de baht
• Expats en pensionado20 september 2025Pensioen in Thailand: kiezen tussen Chiang Mai en Hua Hin