Fa'afanua Siam - o le amataga o tuaoi ma le malo-malo faamaualuga

Saunia e Robert V.
Geplaatst i totonu tua, talafaasolopito
pine: ,
24 Setema 2022

Le itulagi ma ona vaega o le aafiaga i le 1750, a o lei oo mai le malo faaonaponei

Na faapefea ona maua e Taialani i aso nei lona foliga ma lona faasinomaga? O le fuafuaina po o ai ma po o le a tonu le mea e fai pe le auai i se atunuu e le o se mea na tupu. Taialani, sa avea muamua ma Siam, e leʻi na o se mea na tupu. I lalo ifo o le lua selau tausaga talu ai sa avea o se itulagi o malo e leai ni tuaoi moni ae o loʻo i ai (faʻapipiʻi) vaega o faatosinaga. Se'i o tatou va'ai pe na fa'apefea ona tupu mai le geo-body fa'aonaponei.

O se fa'asologa o setete "tuto'atasi" vassal 

I le taimi muamua, o Asia i Sautesasae o se vaega o pulega sili (o se faiga e taʻitaʻia ai le tele o nuʻu e se aliʻi) ma malo. I lenei sosaiete aʻo leʻi oʻo i le taimi nei, o sootaga faʻapolokiki sa faʻatulagaina. E iai le pule a se taʻitaʻi i le tele o taʻitaʻi laiti o nuu lata ane. Peita'i, o lenei pule na mulimuli ane gaua'i atu i se pule maualuga. O lenei pyramid faavasegaina na faaauau pea seia oo i le pule sili ona malosi i le eria. I se faapuupuuga, o se faiga o vassal states.

O le mea moni, o nei (aai) setete na vaʻaia o ni malo eseese, e taʻua foi muang (เมือง) i Thai. E ui lava sa faagaoioia i totonu o se fesoʻotaʻiga faʻapitoa, na vaʻaia e le tupu o le vassal state ia lava o se pule tutoʻatasi o lona lava malo. E le'i fa'alavelave le ta'ita'i maualuga i ta'ita'i i lalo ifo o ia. E tofu le setete ma lana lava pulega, lafoga, vaegaau ma le tulafono. O lea sa latou tuto'atasi pe itiiti ifo. Ae ina ua oo i ai, sa tatau ona gauai atu le setete i le pule maualuga. E mafai ona ia faauilavea pe a ia manatu ua tatau ai.

O nei sootaga malosi e lei mautu: afai e suia tulaga, e mafai foi ona suia le tulaga o malo i totonu o lenei faiga. E mafai ona suia i taimi uma sootaga malosi. E mafai ona foia le le mautonu i so'otaga fa'apulepulega i se auala mautu: taua. I taimi o taua, o aai i luma o tagata muamua na afaina. Sa faamalosia i latou e saunia meaʻai ma tagata po o se isi mea na faoa, faʻaumatia ma faʻaumatia tagata. O nisi taimi na ave ai le to'atele o tagata e fai ma vete o taua.

setete o vaitafe

O le mea lea na tatau ai i le vassal ona fa'aavanoaina tagata, 'au, oloa, tupe po'o isi oloa i le ali'i sili pe a mana'omia. I le taui, sa tatau i le pule sili ona puipuia. Mo se faʻataʻitaʻiga, sa tatau ona puipuia e Bangkok ona setete faʻatau mai Burma ma Vietnam.

O se malo sa i ai le tele o matafaioi, o le mea sili ona taua o le tu masani o le gauai ma le tautoga o le faamaoni. O tausaga ta'itasi uma, e lafo atu ai e se malo vassal meaalofa i le pule maualuga e toe fa'afouina sootaga. O tupe ma mea taua sa avea pea ma vaega o lena mea, ae o le mea e sili ona taua o le auina atu o laau ma lau siliva po o le auro. E lauiloa i le gagana Thai o le “tônmáai-ngeun tônmáai-thong” (ต้นไม้เงินต้นไม้ทอง) ma le Malay o le “bunga mas”. O le taui, na auina atu ai e le alii sili ni meaalofa e sili atu lona taua i lona malo.

O setete eseese i lalo o Siam sa nofo aitalafu i le tupu o Siam. Ua nofo aitalafu Siam ia Saina. O le mea moni, o lenei mea o loʻo faʻamatalaina e le tele o tagata atamamai Thai o se fuafuaga atamai e maua ai se tupe mama ae le o se faʻailoga o le tuʻuina atu. E mafua ona o le tele o oloa na auina atu e le emeperoa Saina i Siam nai lo le mea na avatu e Siam i le emeperoa. Ae ui i lea, o le faiga lava lea e tasi i le va o Siam ma le mataupu o loʻo faʻamatalaina o le gauaʻi, e ui lava e mafai e taʻitaʻi o na setete ona manatu lelei ua na o se faʻataʻitaʻiga faʻauo ia Siam ae leai se isi mea.

O se faafanua Farani o Siam i le 1869, i matu o le laina mumu le vassal states

E sili atu ma le toatasi le alii sili 

O setete vassal e masani ona sili atu ma le tasi le pule. O se fetuu lea ma o se faamanuiaga, e maua ai se puipuiga mai le sauaina mai le isi alii(s), ae o ni matafaioi e noatia. O se fuafuaga e ola ai ma ia tumau pea pe itiiti ifo le tutoatasi.

Malo e pei o Lanna, Luang Phrabang ma VienTiane sa i lalo o le tele o pule i le taimi e tasi. O lea sa i ai le tala e uiga i le ova i totonu o le malosiaga o Burma, Siam ma Vietnam. E to'alua ali'i na tautala e uiga i le sǒng fàai-fáa (สองฝ่ายฟ้า) ae e toatolu alii sili na tautala e uiga i le sǎam faai-fáa (สามฝ่ายฟ้า).

Ae e oo lava i malo tetele e mafai ona sili atu i le tasi le pule. Mo se faʻataʻitaʻiga, o Cambodia sa avea muamua ma emepaea malosi, ae mai le 14de senituri na leiloa ai le tele o aafiaga ma ua avea ma se setete o Ayutthaya (Siam). Mai le 17de seneturi na tuputupu ae Vietnam i le pule ma sa latou manaomia foi le gauai mai Cambodia. Na maua i le va o nei au taaalo malolosi e lua, na leai se filifiliga a Cambodia ae na o le gauai atu i le Siamese ma Vietnamese. Sa manatu Siam ma Viatename o Cambodia o lo latou vassal, ae o le tupu o Cambodia e vaai atu ia te ia lava e tutoatasi.

O le tulaʻi mai o tuaoi i le 19de seneturi

Seia oo i le ogatotonu o le 19de senituri, o tuaoi saʻo ma pulega faapitoa o se mea e leʻi masani ai le itulagi. A o Peretania i le amataga o le 19de seneturi na mananao e faafanua le itulagi, sa latou mananao foi e fuafua le tuaoi ma Siam. Ona o le faiga o vaega o faatosinaga, o le tali a le pulega a Siamese e faapea e leai se tuaoi moni i le va o Siam ma Burma. Sa i ai ni nai maila o vaomatua ma atumauga e le o se tagata. Ina ua fesiligia e Peretania e seti se tuaoi tonu, o le tali a Siamese e tatau i Peretania ona faia e i latou lava ma feutagai ma le faitau aofaʻi o tagata mo nisi faʻamatalaga. A uma mea uma, o Peretania o ni uo ma o lea na i ai i Bangkok le talitonuga uma o le a faia e Peretania le tonu ma le saʻo i le fuafuaina o le tuaoi. Na faavaeina tuaoi i se tusitusiga ma i le 1834 na sainia ai e Peretania ma Siamese se maliliega i lenei mea. E leai lava se tala e uiga i le faailogaina faaletino o tuaoi, e ui lava i talosaga faifaipea mai le Igilisi. Mai le 1847, na amata ai e Peretania ona faʻafanua ma fuaina le laufanua i auiliiliga ma faʻamaonia ai tuaoi manino.

O le fuafuaina tonu po'o le a le mea na fa'aitaina ai le au Siamese, o le fa'ailogaina i lenei auala na sili atu ona va'aia o se la'asaga aga'i atu i le feitaga'i. A uma mea uma, aisea e tausisi ai se uo lelei e seti se tapulaa faigata? E le gata i lea, sa masani le faitau aofaʻi e feoai saoloto, mo se faʻataʻitaʻiga e asiasi i aiga i le isi itu o le tuaoi. I Asia i Sautesasae masani, o se mataupu e masani ona noatia i se matai nai lo se setete. O tagata na nonofo i se vaipanoa patino e lē faapea e iai i le pule e tasi. Na matua faateia le au Siamese i le faia e Peretania o asiasiga masani o le tuaoi. Aʻo leʻi pulea e Peretania, e masani lava ona nonofo taʻitaʻi o le lotoifale i o latou taulaga ma naʻo le taimi lava na maua ai le avanoa, na latou faoa ai nuʻu Burmese ma toe ave faʻatasi ma i latou.

Fa'aliliuga o le teritori o Siamese i le 1909

Tuu Siam tumau i luga o le faafanua

Seia oo i le ogatotonu o le 19e senituri, e leai se mea e pei o Siam i lona tulaga o iai nei. I luga o faafanua, e aofia ai ma tagata Siamese i latou lava, na tamoe Siam i luga aʻe o Phichai, Phitsanulok, Sukothai, poʻo Kamphaengphet foi. I le itu i sasaʻe, o Taialani sa tuaoi ma le tuasivi mauga, i tua o Laos (Koraat plateau), ma Cambodia. O vaega o Laos, Meleisia ma Cambodia na pa'u i lalo o pulega fa'asoa ma eseese. O lea na nofoia e Siam, fai mai, le faatanoa o le Vaitafe o Chao Phraya. I le vaaiga a tagata Siamese lava latou, o Lan Na, Lao ma Cambodia e le o ni vaega o Siam. E leʻi oʻo i le 1866, ina ua taunuʻu Farani ma faʻafanua nofoaga i luga o le Mekhong, na iloa ai e le Tupu o Mongkut (Rama IV) e tatau ona faia e Siam le mea lava e tasi.

E faapena foi mai le afa lona lua o le 19de senituri na amata ai ona popole le mamalu o le au Siamese po o ai e ana fanua sa le'i popole i ai tupulaga ua mavae ma ua oo lava ina tuuina atu. O le mataupu o le pule silisili ese na suia ai aafiaga (nofoaga autu o malosiaga) mai aai na pulea moni ai se fasi fanua. Talu mai lena taimi na taua ai le malupuipuia o fasi fanua uma. O uiga faaalia o Siam i Peretania o se fefiloi o le fefe, faaaloalo, maofa, ma le manao mo se faigauo e ala i se ituaiga soofaatasi. E fa'afeagai lea ma le uiga aga'i i Falani, lea sa fai si fa'afeagai. Na amata lea i le ulua'i fete'ena'iga i le va o Falani ma Siamese i le 1888. Na fa'atupu vevesi ma fa'ai'u i le 1893, fa'atasi ai ma le 'au-fa'ailoga va'a a Farani ma le Taua Muamua a Falani-Siamese.

I so'o se mea, e tatau i 'au ona puipuia ma taofia se vaega. O le amataga o faafanua tetele ma le fuaina o fanua-e iloa ai tuaoi-na amata i lalo o le Tupu o Chulalongkorn (Rama V). E le gata ona o lona fiafia i le fa'afanua fa'aonaponei, ae fa'apea fo'i ma le pule fa'apitoa. O feagaiga ma faafanua na faavaeina i le vaitaimi o le 1893 ma le 1907 i le va o Siamese, Farani ma le Igilisi na matua suia ai le foliga mulimuli o Siam. Fa'atasi ai ma ata fa'aonaponei e leai se nofoaga mo tama'i tama'i malo.

O Siam e le o se tamai mamoe faanoanoa ae o se luko laitiiti 

O Siam e le o se tagata na afaina i le nofoia, o le au Siamese sa masani lelei i le vassalship ma mai le ogatotonu o le 19.de seneturi ma le vaaiga a Europa i faafanua faaupufai. Na iloa e Siam e le o ni malo moni ia Siam ma e tatau ona faʻapipiʻiina. Aemaise lava i le vaitaimi o le 1880-1900 sa i ai se tauiviga i le va o Siamese, Peretania ma Farani e fai ai vaega mo latou lava. Aemaise lava i le faatanoa o le Mekong (Laos). O lenei mea na faia ai ni tuaoi sili atu ona faigata, e aunoa ma ni vaega fa'apipi'i po'o ni vaega fa'aletonu ma fa'amaumau i luga o le fa'afanua. E ui lava ... e oo lava i aso nei, e leʻi faʻamaonia saʻo uma vaega o le tuaoi!

O se faiga faasolosolo malie le aumaia o nofoaga ma taʻitaʻi o le lotoifale i lalo o le pule a Bangkok ma (militeli) 'au faʻatauvaʻa, ma faʻapipiʻiina i latou i totonu o se faiga faʻaonaponei o pulega faʻapitoa. Saosaoa, auala, ma isi suiga i le itulagi, ae o le sini faaiu e tutusa: pulea o tupe maua, lafoga, paketi, aoaoga, faiga faaletulafono ma isi mataupu tau pulega e Bangkok e ala i tofiga. O le toʻatele o ē na tofia o ni uso o le tupu po o ni uō mamae. Sa tatau ona latou faia le vaavaaiga mai le pule o le lotoifale po o le pulea atoatoa. O lenei faiga fou e tele lava ina tutusa ma pulega i setete colonial. Na maua e taʻitaʻi Thai a latou faiga malo e tutusa lelei ma Europa ma matua atinaʻe (sivili). O le mafuaaga lena tatou te talanoa ai foi i le faagasologa o le 'faato'aga i totonu'.

O se filifiliga 'matou' ma 'latou'

I le 1887 na paʻu ai Luang Prabang i tagata faomea (le Lai ma Saina Ho), o Farani na latou aumaia le tupu o Luang Prabang i le saogalemu. I le tausaga mulimuli ane, na toe maua ai e le au Siamese Luang Prabang, ae na popole le Tupu o Chulalongkorn o le a filifilia e le au Laotian le Farani nai lo le Siamese. O le mea lea na fanau mai ai le fuafuaga o le faʻaalia o Farani o se tagata ese, o le tagata ese, ma faʻamamafaina o le Siamese ma Lao e tasi le tupuaga. Ae peitai, mo Lao, Lai, Theang, ma isi, o le Siamese e tutusa lava "latou" e pei o Farani ae le o se vaega o "matou".

O lenei ata filifilia o "matou" ma "latou" na amata mai i le amataga o le Taua Lona Lua a le Lalolagi, ina ua tatalaina e le malo Thai se faafanua e faaalia ai le leiloa o le malo mamalu o Siamese. O lenei mea na faʻaalia ai le faʻaogaina e Farani aemaise lava vaega tele o Siam. E lua ona i'uga: na fa'aalia ai se mea e le'i i ai lava fa'apea ma na liua ai le tiga i se mea sima, fuaina ma manino. O lenei faafanua e mafai lava ona maua i aso nei i le tele o atlases ma tusi aoga.

E fetaui lenei ma le ata filifilia o le tagata lava ia na nofo ai Thai i Saina ma na faamalosia e se taufaamatau mai fafo e siitia atu i saute, lea na latou faamoemoe e maua ai le folafolaga "Fanua Auro" (สุวรรณภูมิ, Sòewannáphoem), ua tele lava ina nofoia e le Khmer. Ma e ui lava i faigata ma pulega mai fafo, o Thai e masani lava ona i ai le tutoatasi ma le saolotoga ia i latou. Na latou tau mo lo latou lava fanua ma o lea na fanau ai le malo o Sukhothai. Mo le faitau selau o tausaga, o Thai sa i lalo o le taufaamatau mai malo i fafo, aemaise lava Burmese. O tupu toa Thai na fesoasoani i taimi uma i le manumalo Thai e toe faʻaleleia lo latou atunuu. O taimi uma e sili atu nai lo le taimi muamua. E ui lava i le taufaamatau mai fafo, ae na manuia Siam. O le Burmese, fai mai Thai, o le isi, faʻamalosi, faʻalautele, ma tau. O le Khmer sa pala'ai ae fa'atauva'a, osofa'ia Thai i taimi o fa'alavelave. O uiga o le Thai o le ata faʻata o lenei: Toʻafilemu, le faʻafefe, lototetele ma le saʻolotoga tagata. E pei lava ona ta'u mai e le vii o le atunuu i le taimi nei. O le fatuina o se ata o le "isi" e manaʻomia e faʻatulafonoina ai pulega faʻapolokiki ma agafesootai i luga o fili. O le Thai, o le Thai ma Thainess (ความเป็นไทย, sau pen Thai) e tu mo mea lelei uma, e ese mai i le isi, o tagata i fafo.

I se aotelega

I le sefulu tausaga mulimuli o le 19de senituri na muta ai le fa'aputuga o malo, na'o Siam ma ona tua'oi tetele na totoe, ma fa'avasega lelei. Ma mai le amataga o le 20au seneturi, na taʻu atu i tagata o loʻo nonofo ai o matou o ni tagata Thai sili ona mitamita ae e leai.

Mulimuli ane, o se faʻamatalaga patino: aisea e leʻi avea ai Siam/Thailand ma kolone? Mo vaega na aafia, o se Siam e le faaituau ma tutoatasi na sili atu ona lelei.

Punaoa ma isi mea:

10 tali i le "Siam faafanua - o le amataga o tuaoi ma le malo faamaualuga"

  1. Rob V. fai mai i luga

    E oo mai i le taimi nei e mafai ona tatou faitau i le tele o le eria na tatau ona "tuu" e Siam ma le manatu sese e faapea o le atunuu sa sili atu ona telē e ala i le fuafuaina o le atunuu-setete faaonaponei i le mea na i ai le aafiaga a Siamese. O teritori Siamese 'ua leiloa' i luga o se fa'afanua, va'ai:
    https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Siamese_territorial_concessions_(1867-1909)_with_flags.gif

  2. Erik fai mai i luga

    Rob V, faafetai mo se isi sao manaia.

  3. Ruud NK fai mai i luga

    Rob V, faafetai mo lenei tusiga. Ae tasi le mea ou te le malamalama lelei i ai. O le fuaiupu lea i lau tala.
    Mo se faʻataʻitaʻiga, sa tatau ona puipuia e Bangkok ona setete faʻatau mai Burma ma Vietnam. E le tatau ea lena o Ayuttaya, o le laumua i lena taimi?

    • Rob V. fai mai i luga

      Lau pele Ruud, e te faʻafeiloaʻi, e manaia pe a sili atu nai lo le 3-4 le au faitau e talisapaia vaega (ma faʻamoemoe e aʻoaʻo se mea mai ia i latou). Sa tatau foi ona ave e Ayyuthaya malo tuaoi, ae o iinei i lenei vaega ou te taulai atu i le vaitaimi 1800-1900, faatasi ai ma le tele o tausaga talu ai. Na pa'ū Ayutthaya i le 1767, na siitia / sosola le au maualuluga i Bangkok (Baan Kok, faaigoa i se ituaiga o laau olive), ma i ni nai tausaga mulimuli ane na siitia atu ai le tupu i le isi itu o le vaitafe ma fausia le maota o loo tatou vaaia pea i aso nei. O lea la i le 19 senituri tatou te talanoa ai e uiga ia Siam/Bangkok.

      • Ruud NK fai mai i luga

        Faafetai Rob. Ioe Bangkok sa ou taulai tele atu i le faafanua o loo aumai ai.

    • Alex Ouddeep fai mai i luga

      E na'o le mea e te ta'ua ioe: Sa puipuia e Bangkok ona setete fa'a-vassal e faasaga i Burma ma Vietnam. Na puipuia e Bankok o ia lava e ala i ona setete vassal. Atonu e sili ona fiafia le aufaipese i le lotoifale ia Bangkok, ae o le faitau aofaʻi o tagata e leʻi vaʻaia i taimi uma lona taua iina.

      • Alex Ouddeep fai mai i luga

        E mafai fo'i ona e talanoa e uiga i setete pa'u.

  4. Jahris fai mai i luga

    Faafetai Rob V mo lenei tala manaia. Sa ou nofouta i le i ai o uluai malo Thai faapea foi ma tauiviga mulimuli ane ma le Igilisi ma Farani i le itulagi. Ae ou te lei faitau muamua i nei talaaga. Manaia tele!

  5. Kevin Suauu fai mai i luga

    Fa'amatalaga vaega, fa'afetai.
    Ma o faafanua tuai e talia i taimi uma!

  6. Cornelis fai mai i luga

    Manaia le sao, Rob, ma faitau ma le fiafia tele. I aso ua tuana'i o lo'o taoto ai le taimi nei' e foliga mai e toe fa'aaogaina!


Tuua se faamatalaga

Thailandblog.nl fa'aoga kuki

O la matou upega tafa'ilagi e sili ona aoga ona o kuki. O le auala lea e mafai ai ona matou manatua au faʻatulagaga, faia oe o se ofo patino ma e fesoasoani ia i matou e faʻaleleia le tulaga lelei o le upega tafaʻilagi. faitau atili

Ioe, ou te manaʻo i se upega tafaʻilagi lelei