Princi Narisara Nuwattiwongse, ministër, gjeneral, admiral, akademik dhe promovues i arteve të bukura
Narisara Nuwattiwongse (foto: Wikipedia)
Princat… Nuk mund ta humbisni atë në historinë e pasur dhe ndonjëherë të trazuar të Tajlandës. Jo të gjithë doli të ishin princat proverbial të përrallave mbi elefantët e bardhë po aq proverbialë, por disa prej tyre arritën të lënë gjurmë në komb.
Merrni për shembull princin Narisara Nuwattiwongse. Ai lindi në Bangkok më 28 prill 1863 nga mbreti Mongkut dhe Phannarai, Princesha Chae Siriwond, një nga bashkëshortet e monarkut. Brenda gradës dinastike ai ishte 62e biri i mbretit dhe rrjedhimisht jo i vërtetë, si për shembull gjysmëvëllai i tij Chulalongkorn i destinuar për vepra të mëdha. Sidoqoftë, princi i ri doli të ishte një djalë i zgjuar dhe, falë mësuesve të tij perëndimorë, mori një edukim të gjerë shkencor. Veçanërisht arti, në kuptimin më të gjerë të fjalës, e ka magjepsur që në moshë fare të re dhe nuk e kishte të panjohur për ndonjë talent si vizatues dhe piktor.
Ishte ndoshta për shkak të këtij interesi të gjerë që në moshën 17-vjeçare ai u ngarkua me mbikëqyrjen e restaurimit të madh të Wat Phra Kaew, Tempulli i Budës Smerald, tempulli kryesor brenda Pallatit të Madh. Detyrë të cilën e ka kryer me zell, sepse pasi e ka kryer këtë punë zyrtarisht është emëruar drejtor i Departamentit jo krejt të parëndësishëm të Punëve Publike dhe Planifikimit Hapësinor në MPB. Do të pasonin shumë porosi të mëdha. Në vitin 1899, për shembull, ai vizatoi planet për Wat Benchamabophit Dusitvanaram-in impozant dhe shumë të bukur, i cili njihet gjerësisht si Tempulli i Mermerit për shkak të mermerit italian të përdorur shpesh. Ky tempull, në të cilin hiri i mbretit Chulalongkorn, i nderuar edhe sot e kësaj dite, u varros më vonë, ka qenë në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s që nga viti 2005. Ai gjithashtu luajti një rol vendimtar në planifikimin urban. Në vitin 1891, për shembull, ai ishte përgjegjës për ndërtimin e rrugës Yaowarat dhe shtatë rrugëve të tjera në rrethin Sampheng.
Wat benchamabophit
Princi Narisara Nuwattiwongse ishte i gjithanshëm në kuptimin më të gjerë të fjalës. Përveç punëve të lartpërmendura, ai ka mbajtur edhe poste të tjera të larta. Për shembull, nga viti 1892 deri në 1894 ai ishte Ministër i Financave dhe ishte i përfshirë nga afër në reformat administrative dhe fiskale që gjysmëvëllai i tij Chulalanongkorn po zbatonte me shpejtësi në përpjekjet e tij për të modernizuar Siamin. Në 1894 ai u largua nga Departamenti i Thesarit për t'u bërë Sekretar i Luftës. Ai ishte jo vetëm gjeneral i këmbësorisë, por edhe admiral dhe nga viti 1898 i kombinoi këto dy funksione me atë të komandantit të marinës siamez. Edhe këtu atij iu desh të modernizonte gjërat sepse forcat detare siameze kishin pësuar një humbje serioze të fytyrës gjatë të ashtuquajturit incidenti Paknam në Luftën e shkurtër Franko-Siameze të 1893, në të cilën luftanijet franceze jo vetëm që kishin bllokuar Chao Phraya, por edhe pa shumë probleme, kishte thyer mbrojtjen detare siameze. Sikur të mos mjaftonte kjo, ai ishte gjithashtu Shefi i Shtabit të Forcave të Armatosura Tajlandeze nga viti 1894 deri në 1899, duke e bërë atë ushtarakun më të lartë në mbretëri…
Me gjithë zhurmën e armëve dhe të tërheqjes së shpatës, arti dhe kultura ishin dhe mbetën pasioni i tij i madh. Shqetësimi i tij kryesor ishte krijimi i një 'Arti Kombëtar Siamez', i cili do të shërbente si një mjet për t'i dhënë Siamit modern identitetin e tij kulturor. Një detyrë që nuk ishte e sigurt, sepse deri atëherë Siam kishte qenë më tepër një lara-lara e mbretërive dhe shteteve gjysmë autonome dhe shpesh feudalisht të organizuara që kontrolloheshin me gjysmë zemre nga autoriteti qendror… 'Kultura e unitetit' e parashikuar nga princi nuk ishte vetëm synonte të dallonte Siamin nga – vendet fqinje të kolonizuara nga superfuqitë perëndimore – por edhe të formonte çimenton që e mbajti kombin të bashkuar. Prandaj ai luajti një rol kyç në këtë histori, duke përfshirë si këshilltar arti të emëruar nga qeveria për Institutin e njohur Mbretëror të Tajlandës. Ai jo vetëm që ia doli t'i shpëtonte nga harresa zanatet e vjetra të artit, por gjithashtu i stimuloi fort ato dhe punoi së bashku me artistë dhe arkitektë kryesisht italianë për të krijuar një 'koncept të artit kombëtar' krejt të ri. Për më tepër, ai e kuptoi më mirë se kushdo se ky koncept qëndroi ose ra me edukimin e shëndoshë të artit dhe bëri përpjekje shtesë për t'i dhënë formë edhe kësaj. Për shembull, ai ishte mentori i Phra Phromichit i cili themeloi kursin e arkitekturës në Universitetin Silpakorn. Një tjetër 'qëndrues' i dorës së tij janë logot e ndryshme që ai ka projektuar për ministritë dhe departamentet e 'stilit të ri', shumë prej të cilave përdoren edhe sot.
Phra kaew
Ndoshta nuk do t'ju habisë që princi ishte gjithashtu një autor dhe madje kompozoi një sërë pjesë muzikore... Për pak do të filloni të pyesni veten nëse njeriu i mirë dhe me sa duket me shumë talent ka pushuar ndonjëherë. Kushdo që mendoi se mund t'i kalonte ditët e tij të fundit në paqe dhe qetësi, është gjithashtu jashtë telasheve. Pas grushtit të shtetit paqësor të 24 qershorit 1932, monarkia absolute u shfuqizua dhe nipi i tij, Mbreti Prajadhipok, u mënjanua. Prandaj, ky i fundit zgjodhi të zhdukej në Angli ku u trajtua zyrtarisht për një kohë të gjatë për një gjendje të keqe të syrit. Në atë periudhë të trazuar, Princi Narisara Nuwattiwongse doli në pah edhe një herë. Ai zëvendësoi nipin e tij si regjent i mbretërisë midis 1932 dhe 1935. Pas abdikimit përfundimtar të Prajadhipok në 1935 dhe zgjedhjes së Ananda Mahidol 9-vjeçare si mbreti i ri, ai refuzoi kërkesën për të vazhduar si regjent për shkak të moshës së tij të shtyrë.
Ai vdiq më 10 mars 1947 në Bangkok pas një jete të gjatë në shërbim të kombit që që atëherë ishte riemërtuar Tajlandë.