O le tala i tagata o Klity Creek (ห้วยคลิตี้) i le itumalo o Kanchanaburi na oona lona toto i se eli mata; le tala'aga o taumafaiga le manuia e fa'amama le 'ona ma fa'amama le alia, ma le finau a le nu'u mo le amiotonu.

O le umi lava na nonofo ai tagata i tafatafa o Klity Creek, o le alia na o le pau lea o le puna vai. Fai mai le faamatalaga a toeaina o le nuu: ‘Afai e iai le vai, e iai le ola. E leai se vai e leai se ola.' Sa fa’aaoga e tagata o lo’o nonofo ai le vai o le alia e le gata mo le inu ma kuka, ae fa’apea fo’i mo fa’atoaga ma le tausiga o le tagata lava ia. 

O meaola eseese o le alia, e aofia ai iʻa ma figota, sa fai ma a latou meaʻai. O se puna o faafiafiaga mo tamaiti. O le olaga i totonu o le nuu na matua pipii atu i le alia ma faigofie ai ona ta’ua le alia o le vai o le ola ma le agaga o le nuu.

O le maina ta'ita'i

Ae na avea lo latou puna vai ma mala mataʻutia. I le 1967 na amata ai e le Lead Concentrates Company Ltd se maina ta'i na'o le 12 kilomita i matu o le alia, ma lafo i totonu o le vai le otaota e aunoa ma se faamama po'o se togafiti. I le ita tele, na aufaatasi ai tagata o Klity Creek e tau faasaga i lenei faiga le tonu ma faaauau pea ona faia i aso nei.

O i'uga mata'utia o le 'ona o le ta'ita'i

I le 1972, na matauina e tagata o le vai o le alia o loʻo liua malie ma mumu; sa i ai foi se manogi leaga. O le mea foi na faateia ai, o le tele o i‘a mate na opeopea i luga ma e lei umi ae mama‘i tagata o loo nonofo ai. O le to'atele na o'o i le tiga o le ulu, niniva, tiga le manava, fa'ava ma fula i vae ma le vaivai.

Togafitiga i vailaʻau faʻaleaganuʻu sa leai se aoga ma na matua faʻalavelaveina le nuʻu. Mo nisi o le faama'i na oti. E sili atu le leaga ona o tamaiti na fananau i lena taimi na faʻaalia ni faʻalavelave e pei o le hydrocephalus, faʻalavelave vae, faʻafitauli o mata ma polydactyly (sili atu ma le lima tamatamailima poʻo tamatamaivae i luga o lima poʻo vae). Fa'ato'a fafano ma le oti i tamaiti laiti ua faateleina.

O se alii na maliu i le 2015 sa i ai se aofaiga o le 41 mg/dL o le tiuma na maua i lona toto; o se fa'atonuga fa'atele taimi e maualuga atu nai lo le aofa'i saogalemu.

Le aiga o Jo ma le 'ona o le ta'ita'i

O loo talanoaina auiliili e le mataupu le tulaga pagatia faafomai na oo i le fanau e toalua ma le tei o le uso a le tamaloa ua maliu. Na tonu e aua ne'i fa'aaofia lenei mea i lenei fa'atonuga.

O se tu masani o le olaga faʻalavelave

O le Klity community e aofia ai tagata Karen na nonofo mo augatupulaga i mauga o Thung Yai Naresuan i le itumalo o Kanchanaburi. E faalagolago lo latou olaga i mea ua ofoina mai e le natura mauoa ia i latou. E lei leva atu, e leai se uiga o tupe i le itulagi o Klity; pau lava le mea e mana'omia o se naifi, suō ma se suo.

O le faiga masani a Karen o le fesuiaʻiina o fualaʻau i fanua na faʻatagaina ai le faʻatoʻaina o araisa, fualaau faisua ma fualaau faisua. Sa ola faigofie tagata ma tuufaasolo atu a latou tu i tupulaga na sosoo ai ma sa faatumauina ai pea le nuu.

Ae na suia o latou olaga ina ua liua le vai e lanu mumu ma amata ona manogi. Ina ua leai se i'a e maua i le vai, sa faalagolago le nuu i le au faatauoloa mo meaai. Ina ua mama'i tagata ona o le 'ona, o le malaga i le falema'i a le setete na faamaonia le faigata ma faigata. E masani ona alu le aso atoa ona e leai ni taavale e sau. O tagata mamai e tatau ona malaga mo le lua itula i luga o se palau, sosoo ai ma le limasefulu kilomita i auala palapala ona sosoo ai lea ma le isi lua itula i luga o auala fola.

Manioka, manioka

O nei mea uma na mafua ai le manaʻomia o tupe e fefaʻatauaʻi ai. Mo meaai, felauaiga, tausiga faafomai. E to'atele tagata na fa'amalosi e lafoa'ia le fesuia'i o fua o fa'ato'aga ae sui i le 'monoculture' e pei o le fa'ato'aga o le sana ma le manioka (manioc).

Mai lea tausaga i lea tausaga, e faitau afe tone saga mai le itulagi o Klity na fa'atau atu mo le gaosiga o mea'ai mo puaa, moa ma i'a.

Oona i le filifili meaai

O se tagata faigaluega o le uelefea: 'O lea la o le eleele i le itulagi o Klity ua matua pisia i le pulu, o sana o loʻo ola iinei ma faʻaaogaina mo meaʻai manu e mautinoa lava o loʻo iai foʻi le lead. O lenei ta'ita'i e tupu i lalo ifo o le filifili meaai ma o le a taumafaina ma fa'atau atu i fale'aiga, maketi ma faleoloa. O le a sili atu le faʻalavelave pe a faʻaaogaina le vai o le vaitafe mo le faʻafefe."

'O le mea foi e popole ai o le a tafe atu le alia i totonu o le vaituloto o Srinagarin ma e iu lava ina iu le vai i le Vaitafe o Mae Klong ma le alavai o Maha Sawat ma o le vai e faʻaaogaina i Thonburi, o se vaega tele o tagata o Bangkok. Mulimuli ane, o le vai e tafe atu i le Fagaloa o Taialani, lea e faʻaaogaina e le atunuʻu atoa. O le mata'utia o le ta'ita'i e le gata ina a'afia ai Klity Creek ae o se vaega tele o le faitau aofa'i.'

O le faamasino

O le faaiuga a le Faamasinoga o Pulega ma le Faamasinoga o Tagata Lautele e faapea o le Malo ma kamupani taʻitaʻi e nafa ma le toe faaleleia o le alia ma nofoaga lata ane. Ae ua luasefulu tausaga ua mavae ae leai se gaioiga na faia. O le fesili e fesiligia pe le tutusa le faamasinoga tonu e te le mauaina ma le le tonu?

E matua popole tagata matutua mo a latou fanau. E o'o mai i le taimi nei, o le maualuga o le ta'ita'i i totonu o le toto o tamaiti e sili atu le maualuga nai lo le fa'amaoniaga fa'afoma'i ma ua fa'atupula'ia fuainumera mai lea tausaga i lea tausaga. E fia isi augatupulaga e tatau ona mafatia aʻo leʻi faia e tagata o loʻo i le pule le matafaioi ma aveese uma taʻitaʻi?

Punavai: https://you-me-we-us.com/story-view  Fa'aliliuga ma fa'asa'oga Erik Kuijpers. Ua matua faapuupuuina le tusitusiga. 

Mo ata o le siosiomaga o loʻo nonofo ai ma le tala o le aiga o Jo: https://you-me-we-us.com/story/living-with-lead-lower-klity-creek

Tusitala: Thamakrit Thongfa, o Pwo Karen e nofo i Kanchanaburi.

'Ou te tuuto atu i taimi uma i le siosiomaga ola mo tagata lautele iinei, mo tagata laiti ma le faitau aofaʻi o tagata. O laʻu miti o nei tagata uma, ma le paneta, e puipuia i tulafono saʻo ma taualumaga e faʻamalosia pe a manaʻomia ma e aunoa ma se faʻaituau aua ou te talitonu e tutusa tagata uma.

5 tali i “Oe-A’u-Tatou-Tatou: Oe-A’u-Tatou-Tatou: 'Olaga ma le oti e sosoo ma se maina ta'ita'i'”

  1. pete fai mai i luga

    E le mafai ona motusia upu, ua 50 tausaga o taumafai tagata.
    E tatau ona fai se gaioiga.
    Fofo Ia feula le maina ma taofi mai le toe tatalaina e ala i le liliu i se nofoaga puipuia.
    Measina Faaleaganuu.

  2. Tino Kuis fai mai i luga

    I le lalolagi atoa, e masani ona faʻamuamua pisinisi nai lo le soifua maloloina. I Taialani e matua ogaoga lenei i le tele o eria. E lē gata i lea, o loo sauaina, faafalepuipui ma fasiotia le ʻaufaigaluega tau le siosiomaga. Le itiiti ifo ma le luasefulu ma atonu e sili atu tagata faʻamalosi na fasiotia i le 20 tausaga talu ai. Fa'anoanoa.

    • Rob V. fai mai i luga

      O lea la, o Thailand ose atunuu sili ona fai pisinisi ma le le tutusa, lea e maualalo ai faamasino (tagata) i luga o le apefai. E leai ni tau fa'afuase'i e feso'ota'i ma le su'eina o mea mata ma le fa'aleagaina o le natura, afai lava e le'i fa'amauina ma fa'amauina e i latou o lo'o fa'afoeina ni a'afiaga moni, e le tele se a'afiaga i le fa'atupuina o suiga. O le toʻatele ma le vaega toʻaitiiti aemaise lava o loʻo selesele fua oona o lenei mea.

      O le faasologa o loʻo faʻaalia ai le tele o mea o loʻo tupu i Taialani, o le tala e le o se mea fou ae o le gauai e tatau ona tumau i se isi itu e mafai ona galo ia i tatou le avanoa mo suiga tetele mo le manuia o le faitau aofaʻi. Ae o le itu e tiga ai ona ua tele tausaga o fai nei faiga, e foliga mai o loo faaauau pea mo sina taimi ma ua toatele ai tagata ua aafia e oo mai i le asō ma taeao. Fa'anoanoa, fa'anoanoa tele.

  3. Eric Kuypers fai mai i luga

    O se tala mai le BKK Post e uiga i le 'fa'amamaina' o le vaitafe. O le faaiuga e le mafai ona faasaoina. E tatau ona e eli loloto, vaitafe ma eleele, ma o le a mama? Ave'ese le vaitafe, tapuni le nofoaga ma tu'u le natura e fai lana galuega? Ae o na tagata e tatau ona nonofo i se mea…. Ua toe malo tupe tetele, paga lea.

    https://www.bangkokpost.com/thailand/general/2079879/too-late-to-save-klity-creek

    • Rob V. fai mai i luga

      Ia, o loʻo faʻaletonu pea le tulafono ma e oʻo lava i le tulaga lamatia o loʻo tumau pea: afai e te taumafai e totogi le kamupani "uma" tau e uiga i taui, toe faaleleia, ma isi, e ono gau. Ona pasi atu ai lea o le pili i le tagata fai lafoga (tupe) ma tagata nofomau (faaletino). E sili le puipuia nai lo le togafitia, o le tipiina o nei ituaiga faiga i le fuga e fesoasoani tele. O lo'u fa'anaunau, ou te mana'o e fa'atonu fa'atonu ma le pulega o sea kamupani e nonofo, galulue ma nonofo i nofoaga o lo'o fa'aleagaina ina ia aua ne'i o'o i le tele o le lafoa'i o se tupe. E mafai ona a) le faatonutonuina e le tulafono e) e le o se tagata foi ma e feteenai ma le taua autu o tagata, manu, natura ma le siosiomaga e tatau ona tausia ma le tele e mafai ai ina ia mafai ai ona fiafia le olaga a taeao.

      Pe o se mataupu o le faatalitali mo se taimi umi lava, pe a eli e le tagata lona lava tuugamau ma fano, o le lalolagi ma isi mea uma e ola ai o le a maua se auala fou seia oo ina maua e lenei aniva lona taimi sili. Ae o se manatu fa'anoanoa tele, o mea e tatau ma e mafai ona ese, sa'o? O se susulu o le faʻamoemoe mo taimi sili atu ma aʻoaʻo mai a tatou mea sese?


Tuua se faamatalaga

Thailandblog.nl fa'aoga kuki

O la matou upega tafa'ilagi e sili ona aoga ona o kuki. O le auala lea e mafai ai ona matou manatua au faʻatulagaga, faia oe o se ofo patino ma e fesoasoani ia i matou e faʻaleleia le tulaga lelei o le upega tafaʻilagi. faitau atili

Ioe, ou te manaʻo i se upega tafaʻilagi lelei