Fryzyjski kaznodzieja i Budda

Joosta Halbertsmy

Nieco mniej niż dziewięćdziesiąt pięć procent populacji Tajlandii to buddyści w mniejszym lub większym stopniu. Buddyzm to religia/filozofia, która w ostatnich latach najszybciej zyskuje popularność w Holandii. Dwie obserwacje, które skłoniły mnie dzisiaj do zastanowienia się nad intrygującą postacią anabaptystycznego pastora Joosta Hiddesa Halbertsmy, który w 1843 r. opublikował pierwszy holenderski tekst o buddyzmie, intrygujący pod wieloma względami.

Ten tekst traktatu Buddyzm i jego założyciel pierwotnie nosił tytuł w 1843 r Szakja Sinha opublikowane w Overijssel Almanach dla starożytności i literatury. W lutym tego samego roku tekst zjechał również z drukarni w J. De Lange w Deventer w formie bardzo limitowanego nakładu pięćdziesięciu egzemplarzy, który został podpisany przez autora i rozprowadzony wśród przyjaciół i krewnych. Tekst ten został opublikowany w 2019 roku z inicjatywy Holenderskiego Archiwum Buddyjskiego pod tytułem Kaznodzieja i Budda, wraz z niezbędnymi wyjaśnieniami i uwagami ponownie wydany przez Noordboek. To wydanie, które przeczytałem za jednym posiedzeniem, zostało zredagowane przez naukowców Alpita De Jong, Barend J. Ter Haar i Tjalling HF Halbertsma. Ten ostatni jest nawiasem mówiąc potomkiem brata Joosta Halbertsmy, Tjallinga. W maju 2020 roku nastąpiło to w Asoka Pompeblêd i lotos – JH Halbertsma, Buddyzm i jego założyciel (1843) zredagowali go Henk B Reader, Marcel Poorthuis i Fred Gales.

Joast Hiddes Halbertsma był fascynującą postacią. Urodził się w 1789 roku we fryzyjskim mieście Grou, jako najstarszy z czworga dzieci. Został pastorem mennonickim, językoznawcą i leksykografem, podczas gdy jego bracia wybrali bardziej ziemskie zawody, takie jak lekarze czy kupcy. Pisał razem z braćmi Eeltje i Tjallingiem Rimen i Teljtjes, często wznawiana – do dziś – antologia fryzyjskich baśni i wierszy ludowych, zawierająca także fryzyjską pieśń ludową napisaną przez jego brata Eeltje Starzy Fryzowie ukazał się drukiem po raz pierwszy. Kierując się miłością do języka, Joast rozpoczął również pracę nad swoim słownikiem języka fryzyjskiego, het Leksykon Frisicum, który został sfinalizowany i opublikowany w 1872 roku, ponad trzy lata po jego śmierci, przez zaprzyjaźnionych z nim filologów i leksykografów.

Halbertsma był nie tylko podróżnikiem jak na swoje czasy, który odwiedził Irlandię, Szkocję, Anglię, Niemcy, Francję i Włochy, ale przede wszystkim człowiekiem oczytanym. Jego liczne publikacje i ożywiona korespondencja z pasjonatami języków i innymi naukowcami w kraju i za granicą pokazały, że ten pastor bardzo interesował się tym, co dzieje się w wielkim świecie poza Niderlandami nadmorskimi i że nie bał się o tym dowiedzieć nie tylko wyrobić sobie o tym zdanie, ale także dać upust w jakimś liście czy wykładzie. Zajmował się kalejdoskopem tematów, od przydatności kolei lub wprowadzenia szkół tkackich, przez zarazę ziemniaczaną i tradycyjne stroje Hindeloopen, po język chiński lub koreański. Z pewnością nie był to przypadek, że trzyletnia edycja Dr. Nagroda im. Joasta Halbertsmy w dziedzinie historii, języka i literatury oraz nauk społecznych został nazwany jego imieniem.

Dociekliwy pastor jako pierwszy w Holandii zaczął metodycznie szukać powiązań między językami wschodnimi i germańskimi. Był pod wpływem filologów, takich jak brytyjski dyplomata William Jones, który zwrócił uwagę na podobieństwa między sanskrytem a greką, czy korespondencyjny przyjaciel Halbertsmy, Jacob Grimm, który systematycznie porównując dźwięki i słowa w starych i nieco mniej starych językach germańskich, znalazł zmiany dźwiękowe, które sprawiły, że rozwój jednego języka stał się wiarygodny w drugim. Był tak urzeczony ideą, że kultura zachodnia wyłoniła się z kultury wschodniej i że (pierwotna) historia ludów skandynawskich i germańskich, do których zaliczał Fryzów, rozpoczęła się na Wschodzie. Jego traktat Buddyzm i jego założyciel zaczął tak:Nasze pochodzenie jest na Wschodzie. Oto złota kraina, z której wyszli nasi pierwsi ojcowie. Awangardę mieli Goci, Skandynawowie i Fryzowie; za nimi podążali Sasi i Frankowie; a Hoogdischerowie zamknęli armię plemion germańskich. Im dalej na zachód od Indusu, tym wcześniejszy postęp, tym starsi ludzie”.

Halbertsmy, który po lekturze mocno zainteresował się buddyzmem  Ilustracje literatury i religii buddystów (1841) Briana Houghtona Hodgsona – brytyjskiego dyplomaty mieszkającego w Nepalu z holenderskimi powiązaniami rodzinnymi – starał się w swoim traktacie oddać uczciwy obraz tego, co uważał za złożoną historię, o której na Zachodzie lub jak on umieść to. sam napisał:Również buddyzm nie jest prostą doktryną; jest to bogata, złożona całość i bardzo zaangażowana w swoje filozoficzne wyrafinowania, w których tylko dzięki długiej praktyce można wspiąć się na proste prymitywne zasady. Wreszcie dostęp jest jeszcze utrudniony przez podwójny sposób wyjaśniania doktryny. Ma głębokie (ezoteryczne) znaczenie dla wtajemniczonych; ma inny powierzchowny (egzoteryczny) sens, w jakim jest przedstawiany niecywilizowanym masom. Przedstawienia te uwikłane są w symbole, które często mylone są z rzeczą…”.

Jednak proboszcz nie tylko starał się zwrócić uwagę na merytoryczne, religijne zasady tej filozofii, ale jednocześnie nakreślić paralelę między Buddą i Chrystusem; i to było niezaprzeczalnie rewolucyjne. Nowe podejście, które wyznaczyło punkt zwrotny w sposobie, w jaki ludzie w północno-zachodniej Europie postrzegali buddyzm w tamtym czasie. Porównywał i łączył różne światy i symbole, o czym świadczy jego oryginalny pogląd na podobieństwo kwiatu lotosu do fryzyjskiego Pompebled napisał: "Używanie lotosu, jako symbolu stworzenia, w najstarszych przewodnikach Hindusów, by wymienić tylko kilka, jest dobrze znane. Kiedy Fryzowie wyruszyli z Asien i przybyli tutaj, nie widzieli, żeby lotos kwitł nigdzie w żadnej wodzie, ale przenieśli starożytną cześć na roślinę wodną, ​​która rośnie w naszych jeziorach o podobnych liściach i kwiatach, to znaczy pulchnych. Ludzie wciąż traktują ten holenderski lotos na bagnach Wanneperveen i Vriesland ze świętym strachem; tak, starożytni Freezes umieścili swoje ziemie pod osłoną tego znaku boga, umieszczając siedem liści śliwki w swoim herbie…”

Jego świeże i przede wszystkim bezstronne spojrzenie na buddyzm przyniosło mu zarówno pochwały, jak i krytykę. Z pewnością z perspektywy bardziej ortodoksyjnych w doktrynie lub bardziej ortodoksyjnych współwyznawców krytyka nie była delikatna. Mimo krytyki wielebny pozostał jednak zafascynowany buddyzmem do końca życia. Krótko przed śmiercią Halbertsma napisał: „Triumf Buddy jest jego kodeksem społecznym i moralnym, a nie jego metafizyczną teorią. Jego moralność jest najdoskonalsza, jaką świat widział…” Lub, jak podsumował jego biograf Alpita De Jong: „Joost Halbertsma, kaznodzieja czy raczej „nauczyciel” wśród anabaptystów, widział w podstawowych zasadach buddyzmu dokładnie te podstawowe zasady, które sam głosił przez całe życie…” Nie mogłem ująć tego bardziej trafnie….