માકુટ ઓનરુદીની ટૂંકી વાર્તા 'સ્વર્ગ અને પૃથ્વી વચ્ચે વધુ છે' 

ફુયબાન સામ્યવાદીઓથી ડરે છે. પરંતુ આજે પણ તેનો ઉપયોગ થાઈ લોકોને ડરાવવા માટે કરવામાં આવે છે.

કમ્પન ગામમાંથી ગાયબ થઈ ગયો હતો. ઘણાએ વિચાર્યું કે કમ્પને પોતાને ભાડૂતી તરીકે કામે રાખ્યો છે અને તે ક્યાંક લડી રહ્યો છે. તેના ગુમ થયા પછી કમ્પનનો કોઈ પત્તો લાગ્યો ન હતો. તેની પત્ની અને બે અને ચાર વર્ષના બાળકો પણ એક પણ પ્રશ્નનો જવાબ આપી શક્યા ન હતા.

'જો તે ખરેખર જંગલમાં સૈનિક તરીકે કામ કરે તો તે થોડા પૈસા મોકલી શકે. તેઓ કહે છે કે અમેરિકનો સારી ચૂકવણી કરે છે,' અધિકારીએ કહ્યું, ફુયાબાને. "કદાચ તેની બીજી પત્ની છે," શ્રીમતી પિયાને રડ્યા. અથવા તે પહેલેથી જ મરી ગયો છે. જો તે હજી જીવતો હોત, તો તે તેની પત્ની અને બાળકોને ભૂલી ન હોત, શું તે?' જૂનો પન ઉમેર્યો.   

જેમ કે તેના લગ્ન પહેલા, કમ્પનની પત્નીએ તેની માતા પિએન સાથે રહેવાનું હતું. તેણીએ ક્યારેય એક પણ શબ્દ સાથે તેના પતિ વિશે બીભત્સ ટિપ્પણી કરી ન હતી. તેણીએ તેનું તમામ ધ્યાન તેના બાળકોના શિક્ષણમાં સમર્પિત કર્યું અને માતાને કામમાં મદદ કરી. પરિવાર પાસે જમીન ન હતી. તેઓ ચોખાની લણણીમાંથી એક વર્ષ સુધી સારી રીતે જીવી શકતા હતા, જો કે તેઓએ તેનો ભાગ પટેદારને આપવાનો હતો. પણ વેચવા જેવું કંઈ બચ્યું નહોતું.

કમ્પનને ગામ છોડ્યાને હવે એક વર્ષ થયું હતું. સૂર્યના પ્રથમ કિરણો ઝાડની ટોચ પર પડતાં જ તેણે ઘર છોડી દીધું. કમ્પન ગામની શાળામાં દરવાન હતો. તેમની એકમાત્ર ગાયને ગોચરમાં મૂક્યા પછી, તે સાયકલ ચલાવીને બે કિલોમીટર દૂર શાળાએ ગયો. પણ તે દિવસે કમ્પન હંમેશની જેમ વહેલો અને પગપાળા નીકળી ગયો. તેની પત્નીને તે દિવસ બરાબર યાદ હતો. 'પાછા જતી વખતે, તમારી સાથે ગોળીઓનો ડબ્બો લઈ જા; તેઓ ગયા છે' તેણીએ તેની પાછળ બોલાવ્યો.

મુખ્ય શિક્ષક તેને શોધવા માટે એક વખત કમ્પનના ઘરે ગયો, પરંતુ કમ્પન તેના ઘરેથી ગાયબ થઈ ગયો તેના કરતાં વધુ કોઈ કહી શક્યું નહીં. "તે ખૂબ જ નોંધપાત્ર છે," શિક્ષકે ફુયાબાને કહ્યું. 'સારું, વિચિત્ર છે કે નહીં, તે ગયો છે. તેની પાસેથી કોઈએ સાંભળ્યું નથી, તેની પોતાની પત્ની પણ નહીં.' 'પરંતુ હું તેની પત્ની રિએંગને તેના માટે શોક કરતી જોતી નથી. તેણી રડતી પણ ન હતી,' શિક્ષકે તેનું રિઝર્વેશન વ્યક્ત કર્યું.

અને અચાનક ત્યાં ફરી કમ્પન આવી ગયો

તે શાંતિથી પાછો ફર્યો. આ દિવસે તેની પત્ની માત્ર આંસુએ ભાંગી પડી હતી જ્યારે તેણે આ પહેલા એક પણ આંસુ વહાવ્યું ન હતું. તેણી કદાચ આનંદથી દૂર થઈ ગઈ હતી. બે બાળકો પણ ત્યાં હતા, પિતાના પગને વળગી રહ્યા હતા. તેની સાસુ તેને ભૂત જોતી હોય તેમ જોઈ રહી.

કંપન થાકીને જમીન પર બેસી ગયો. "ફુયાબાનને અહીં લઈ આવ," તેણે તેની પત્નીને આદેશ આપ્યો. "અને હજુ સુધી તેને કહો નહીં." શ્રીમતી રીએંગ ઉતાવળમાં આવી અને થોડી વાર પછી, અધિકારીને અનુસરીને શ્વાસ લીધા વિના પાછા આવ્યા.

'સારા ભગવાન!' જ્યારે તેણે કમ્પનને જોયો ત્યારે તેને નિચોવી નાખ્યો. "શુભ દિવસ, સાથી!" કંપને તેનું અભિવાદન કર્યું. "કહો, બાસ્ટર્ડ, હું તમારા પિતા સાથે સમાન ધોરણે હતો, પરંતુ તમારી સાથે ક્યારેય નહીં," ફુયાબાને ગુસ્સે થઈને કહ્યું. "પહેલા બેસો, ફુયાબાન," કમ્પને કહ્યું. 

કમ્પનની સામે બેઠેલા અધિકારીએ પૂછ્યું, 'આ બે વર્ષથી તમે ક્યાં હતા. "તે માત્ર એક વર્ષ છે," કેમ્પને તેને સુધાર્યો. 'હા, બરાબર, કોને બરાબર યાદ છે? પણ મને કહો, આટલો સમય તું ક્યાં હતો?' 'વિદેશ.'

'શું, તમે, વિદેશમાં? તે અસ્તિત્વમાં નથી, શું તે છે?' ફુયાબાને બૂમ પાડી. 'તેમને કહો કે તમે જેલમાં છો, હું તેના બદલે માનું છું. યાર, વિદેશમાં માત્ર શ્રીમંત અને પ્રતિષ્ઠિત લોકો જ આવે છે પણ તમારા જેવો એક પણ નથી. અથવા તમે નાવિક તરીકે સાઇન ઇન કર્યું?' "હું ખરેખર વિદેશમાં હતો, સાથી." 'તો ચાલ, મને કહો. હું તમને આજે બપોરે પાગલખાનામાં લઈ જઈશ.'

'સાવચેતી થી સાંભળો! હવે હું ગંભીર છું! હું મજાક નથી કરતો સાથી!' કંપને નિશ્ચયથી માણસ તરફ જોયું. બે બાળકો, કમ્પનની પત્ની અને સાસુએ મૌનથી સાંભળ્યું, સંપૂર્ણપણે આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા કારણ કે કમ્પન હવે સમાન માણસ ન હતો. તેમણે ક્યારેય ઉચ્ચ હોદ્દા ધરાવતા લોકો સાથે આટલા અહંકારથી વાત કરી ન હતી. 'બરાબર. હું સાંભળી રહ્યો છું' જ્યારે તેણે કમ્પનની ગંભીરતા જોઈ ત્યારે અધિકારીએ કહ્યું.

'હું હનોઈમાં હતો. તેનો રસ્તો લાઓસ અને કંબોડિયામાંથી પસાર થતો હતો. ચાર-પાંચ વર્ષ પહેલાં અમારું ગામ છોડી ગયેલા ઘણા સાથીઓ મેં જોયા છે. ત્યાં ઘણા થાઈ લોકો છે.' કંપને ખાતરીપૂર્વક કહ્યું. 'એ લોકો ત્યાં શું કરે છે? શું તેમની પાસે કંપની છે કે કંઈક?' ફુયાબાને આશ્ચર્યથી પૂછ્યું. તેને ખબર ન હતી કે હનોઈ ખરેખર ક્યાં છે.

'સાંભળો! મેં લાઓસમાં હથિયારો કેવી રીતે હેન્ડલ કરવા તે શીખ્યા. પછી મેં હનોઈમાં ચાર મહિનાની જાસૂસીની તાલીમ લીધી, પછી કંબોડિયામાં પ્રેક્ટિસ કરી અને પછી હનોઈના મનોવિજ્ઞાન અને ગેરિલા યુદ્ધની રણનીતિના વર્ગોમાં. ટૂંકમાં, અમને શાળામાં મોકલવામાં આવ્યા અને વાંચવા માટે પુસ્તકો આપવામાં આવ્યા.' 'તારી ઉંમરે હજુ શું શીખવાનું બાકી છે? શું દરવાન તરીકેનો તમારો વ્યવસાય પૂરતો સારો નથી?' સત્તાવાર કમ્પનને વિક્ષેપિત કર્યો.

‘દોસ્ત, સાંભળ. લોકમુક્તિની ચળવળનો ઉપદેશ મેં શીખ્યો. તેઓએ મને પીપલ્સ લિબરેશન આર્મીના ઓફિસરનો હોદ્દો આપ્યો. મારું મુખ્ય કાર્ય ભરતી અને પ્રચારનું હતું કારણ કે મને આ કામની અગાઉથી જાણકારી હતી. છેવટે, અહીં શાળામાં મેં જોયું કે કેવી રીતે ભરતી ઝુંબેશ શાળાના બાળકોને પુસ્તકમાં રસ કેળવવા માટે ચાલી હતી. 

મારે શસ્ત્રો સાથે બહુ લેવાદેવા નહોતી. પરંતુ બે મીટરના અંતરે મેં ખરેખર લક્ષ્યને હિટ કર્યું. મને થાઈલેન્ડમાં આર્મી ઓફિસર જેટલો ઊંચો પગાર પણ મળ્યો. હું તમને કહીશ, ફુયાબાન, મેં મારી પત્ની અને બાળકોને પૈસા કેમ મોકલ્યા નથી. 

મને લાગ્યું કે આ પૈસા ચળવળના કામ માટે વધુ સારી રીતે બલિદાન આપવામાં આવશે. તેથી મેં મારું વેતન સૈન્યને પાછું આપ્યું જેથી કરીને તે અન્ય હેતુઓ પર ખર્ચી શકાય. હવે તમે જંગલમાં શું ગાળવા માંગો છો? ખાવા માટે પુષ્કળ હતું અને સાંજે તમે સૂઈ જાઓ. અત્યારે પણ હું પીપલ્સ લિબરેશન આર્મીનો અધિકારી છું. મારું કામ અહીં, અમારા ગામમાં લોકોની ભરતી કરવાનું છે, તેમને હથિયારોની તાલીમ અને શિક્ષણ માટે વિદેશ મોકલવાનું છે. 

તેમને મજબૂત યુવાનોની જરૂર છે, ખાસ કરીને એવા છોકરાઓની જેમને ભરતીના કારણે સૈનિક બનવું પડે છે. જ્યારે તેઓ ગેરિલા આર્મીમાં જાય છે, ત્યારે તેઓ મારી જેમ જ વિદેશમાં સમાપ્ત થાય છે. હું પોતે ત્રણ નવા દેશોને જાણું છું. તે દેશો આપણાથી અલગ છે અને તે અહીં કરતાં ત્યાં વધુ સારા છે....”

"શું તે બેંગકોક જેટલું સુંદર છે, દોસ્ત?" શ્રીમતી રીએંગે તેના પતિને હિંમતથી પૂછ્યું. કમ્પન તેની યુવાન પત્ની તરફ જોઈને હસ્યો. 'મેં ક્યારેય બેંગકોક જોયું નથી. મારે તે કેવી રીતે જાણવું જોઈએ? કોઈ પણ સંજોગોમાં, તમે અમારા ગામ કરતાં ત્યાં વધુ સારી રીતે જીવી શકો છો. 

'સારું, ફુયાબાન, તમને શું લાગે છે? હું અમારા ગામના છોકરાઓને ત્યાં જવા માટે સમજાવવાનું શરૂ કરીશ. અને થોડા સમય પછી તેઓ બધા અહીં પાછા આવી ગયા.'

તો તમે સામ્યવાદી છો...

"જો હું બરાબર સમજું છું, તો તમે સામ્યવાદી છો," વૃદ્ધ માણસે ઉતાવળથી કહ્યું. "માત્ર વિશે. પરંતુ અમે અમારી જાતને પીપલ્સ લિબરેશન આર્મી કહીએ છીએ.' 'ના. હું તમને મનાઈ કરું છું, તમે તમારા દેશ સાથે દગો કરવાના નથી. તે એટલું ખરાબ છે કે તમે તમારી જાતને વેચી દીધી. હું હવે મારી બંદૂક લઈશ અને તમને સામ્યવાદી તરીકે ધરપકડ કરીશ.' ફુઆ ટ્રેક ઉભો થયો.

'અરે, આટલા ઉગ્ર સ્વભાવના ન બનો. શા માટે તમારી બંદૂક મેળવો? તમે સીડી પર પહોંચો તે પહેલાં હું તમને ગોળી મારી શકું છું. શું તમે નથી જાણતા કે મારી પાસે બંદૂક છે?' કમ્પન તેના કોટની નીચે હાથ ઘસે છે પણ કંઈ દેખાતું નથી. “હું મારું જીવન બલિદાન આપું છું. હું તને પિતૃભૂમિ સાથે દગો કરવા નહીં દઉં.'

'ફુયાબાન,' કમ્પન કહે છે, 'તે તમારા વતન પ્રત્યેના પ્રેમ વિશે છે. દેશને બલિદાન આપવા તૈયાર નાગરિકોની જરૂર છે. આજે આપણા દેશમાં અરાજકતા એટલા માટે છે કારણ કે આપણી પાસે ઘણા સ્વાર્થી નાગરિકો છે. તમારા જેવા લોકો, ઉદાહરણ તરીકે, જેઓ દેશ માટે કોઈ કામના નથી. તમે આખો દિવસ તમારી પીઠ પર સૂઈ જાઓ છો અને ખેડૂતો પાસેથી લણણીનો ભાગ એકત્રિત કરવા માટે લણણીના સમયની રાહ જુઓ છો. તમે બીજાના શ્રમના ભોગે જીવો છો. તે શોષણ છે.'

"સાથી, તું મારું અપમાન કરી રહ્યો છે," ફુયાબાને ગુસ્સાથી બૂમ પાડી પણ કમ્પન સામે કંઈ કરવાની હિંમત ન કરી. કારણ કે કમ્પન પાસે હથિયાર હતું અને તે ગોળી ચલાવ્યા વગર તેને મારી શકે છે. તેણે માત્ર બંદૂક લઈને તેના માથા પર મારવાનું છે. અધિકારી શરમાળ વ્યક્તિ ન હતો, પરંતુ તે જાણતો હતો કે ક્યારે હિંમત બતાવવી અને ક્યારે નહીં. 'ઓહ, તારે ઠપકો આપવાનો શું અર્થ છે? મેં હમણાં જ સાચું કહ્યું. અથવા તમને લાગે છે કે હું જૂઠું બોલી રહ્યો છું? તમે બધા સમયથી તમારા સાથી નાગરિકોના શ્રમનો દુરુપયોગ કરી રહ્યા છો. સ્કેમરની જેમ તમે લોકોને ફાડી નાખો છો. તેને ભ્રષ્ટાચાર કહેવાય. શું તમે આને નકારવા માંગો છો, કહો કે તે બરાબર નથી?' 

ફુઈબાને માથું હલાવીને છોડી દીધું. તેણે કંઈ કહ્યું નહીં કારણ કે કોઈએ કંઈ કહ્યું ન હોવા છતાં કેમ્પનની ઠપકો તેને ખૂબ જ પરિચિત લાગતી હતી. "જો તમે તમારું જીવન બદલશો તો હું તમને માફ કરીશ." 'તમારે મારી પાસે થી શું અપેક્ષા છે?' ફુયબાનને શરમાતા અને અણગમો સાથે પૂછે છે. તેના જીવન માટેનો આતંક એટલો જ મોટો હતો કે જેટલી નાની ટ્રક ખરીદવા માટે પૈસાની તેની ઈચ્છા હતી. તે ટેક્સી તરીકે સેવા આપવા માટે યોગ્ય હોવું જરૂરી હતું, કારણ કે જો તમારી પાસે કાર હોય, તો આવકના અન્ય સ્ત્રોતો આપોઆપ નજીક આવશે.

'તમારે અલગ રીતે કામ કરવાનું શરૂ કરવું પડશે અને તમારી પાસેથી લીઝ પર લીધેલા ખેડૂતો અને તમારી પાસેથી પૈસા ઉછીના લીધેલા ખેડૂતો સાથે છેતરપિંડી અને છેતરપિંડી કરવાનું બંધ કરવું પડશે. તમારે મારા જેવા લોકો સહિત દરેક સાથે ન્યાયી વર્તન કરવું જોઈએ!' 'જો તારે જોઈએ તો….' ફૂયબાને કહ્યું અને ઉઠવા માંગતો હતો પણ કમ્પને તેને પાછળ ધકેલી દીધો. 'તમે, રિએંગ, તેના ઘરે જાઓ અને પેન અને કાગળ લાવો. તેણે પોતાનું વચન કાગળ પર મૂકવું પડશે. બીજા કોઈને કહો નહીં, તમે પણ મૃત્યુનો સામનો કરો છો. મારી ગોળી કોઈથી ડરતી નથી.'

તેની પત્ની પેન અને કાગળ લઈને ઝડપથી પાછી આવી. કોઈએ તેના પર ધ્યાન આપ્યું ન હતું. કમ્પને ફૂયબાનું નિવેદન કરારના રૂપમાં લખી નાખ્યું. તેણે વૃદ્ધને તે વાંચીને સહી કરાવી. ફુયબાને ધ્રૂજતા હાથે આજ્ઞા પાળી. પછી કમ્પને પણ સહી કરી અને સાક્ષી તરીકે તેની પત્ની અને સાસુ.

પાછળથી

"હું બેંગકોક ગયો," કમ્પને તેના પરિવારને કહ્યું. વિચાર્યું કે તમે બેંગકોકમાં વધુ કમાણી કરી શકશો અને મારે કાયમ દરવાન તરીકે જીવવું પડશે નહીં. હું ફૂયબાન પાસેથી અમારું ઉછીનું ખેતર પાછું ખરીદવા માટે ત્યાં સારા પૈસા કમાવા માંગતો હતો. મેં દિવસ પછી સખત મહેનત કરી. પરંતુ હું વધુ પૈસા કમાવવાનું મેનેજ કરી શક્યો નહીં. મારા પર એક પૈસો પણ નથી.

'મેં ફુયબાનને જે કહ્યું તે શુદ્ધ બનાવટ છે. મેં આ પુસ્તકોમાંથી લીધું છે જે તમે બેંગકોકમાં ખરીદી શકો છો. અને હનોઈ? મને એ પણ ખબર નથી. પણ આપણા સાથી રહેવાસીઓને થોડો ન્યાય અપાવવો એ ખરાબ નથી?' કેમ્પન ગયા પછી વર્ષમાં પહેલી વાર તેમના ચહેરા પર આનંદ આવ્યો. 

સ્ત્રોત: Kurzgeschichten aus Thailand (1982). અનુવાદ અને સંપાદન એરિક કુઇજપર્સ. વાર્તા ટૂંકી કરવામાં આવી છે.

લેખક મકુટ ઓન્રુડી (1950), થાઈમાં มกุฎ อรฤดี.  થાઇલેન્ડના દક્ષિણમાં સામાજિક-સાંસ્કૃતિક રીતે વંચિત ગ્રામજનોની સમસ્યાઓ વિશે શિક્ષક અને લેખક.