רעדע ימפּעדימענט אין טיילאַנד?

Toen ik als jongeman het ouderlijk huis verliet en bij de Marine kwam, ontmoette ik jongens uit alle windstreken van Nederland. Natuurlijk hadden de Amsterdammertjes de grootste mond en die verweten de Limburgers en de Groningers, dat zij door hun spraakgebrek niet te verstaan waren.

Ik, geboren in Twente, sprak ook een dialect en hoewel je wel probeerde “netjes” te praten, was het toch altijd duidelijk, dat ik een aparte tongval had. Dat is eigenlijk altijd zo gebleven, want veel later en soms nu nog, kan men mijn Twentse afkomst horen, hoewel ik al tientallen jaren niet meer in Tukkerland woon.

Het verschil tussen twee dialecten of twee talen zit vooral in de klanken, die gebruikt worden om iets te zeggen. Een Tukker gebruikt andere klanken dan bijvoorbeeld een Thai, streekgebonden of landeigen zeggen we dan, maar dat is niet helemaal waar. Ik kom daar op terug.

Het praten gaat de meeste mensen makkelijk af, maar je moet je wel bedenken, dat geen menselijke spierbeweging zo gecompliceerd en zo subtiel is als de tongverplaatsingen die nodig zijn om taalklanken te vormen. De coördinatie van spieren in tong, mondholte, longen en lippen die nodig is om te praten is een ingewikkeld proces.

Ook het omgekeerde — verstaan wat iemand anders tegen je zegt — is bijna te ingewikkeld voor woorden. Het is een wonder, dat je in staat bent zonder er bewust moeite voor te doen te verstaan wat iemand anders tegen je zegt. Hij beweegt zijn mond en er komt een stroom vervormingen in de lucht en jij begrijpt wat hij bedoelt te zeggen.

Hoe moeilijk dat eigenlijk te begrijpen eigenlijk is, wordt duidelijk als je een vreemde taal leert. Er komt dan onvermijdelijk een stadium waarin je vrij veel woorden kent en een geschreven of een langzaam voorgedragen tekst zonder grote problemen kunt volgen. Maar zodra ervaren sprekers van die taal tegen je beginnen te spreken, raak je in de problemen. Ze zeggen misschien alleen maar woorden die je wel kent, maar hun gepraat klinkt als een lange onontwarbare stroom van klanken. U kunt niet eens horen waar het ene woord begint en het andere ophoudt. Het lijkt alsof die buitenlanders alle woorden en zinnen aan elkaar vastplakken.

Spraakklanken maken en begrijpen is op de keper beschouwd een bijna onmenselijke taak. Een verstandig mens zou denken dat niemand het zijn kinderen aan kan doen om ze aan zo’n karwei te laten beginnen. En toch gebeurt dat elke dag. Alle volkeren, alle culturen ter wereld hebben te allen tijde een taal gebruikt en verwachten dat ook hun kinderen op jonge leeftijd die taal leren te verstaan en spreken.

Heel jonge kinderen kunnen de klanken van hun moedertaal herkennen en reproduceren. Zelfs pasgeboren baby’s blijken het verschil te horen tussen hun moedertaal en de klanken van een vreemde taal. Dat hebben ze spelenderwijs geleerd, zonder enig expliciet onderwijs, zonder examens en zonder trainingssessies onder professionele begeleiding. Waaraan mensen ook trauma’s overhouden uit hun jeugd, nooit klaagt iemand over de verschrikkelijke tijd die hij heeft moeten doormaken omdat hij tegen heug en meug zijn moedertaal moest leren van zijn ouders.

Want taal, elke taal, is onbeschrijflijk ingewikkeld niet zo zeer als het om het schrijven en de grammatica gaat, maar vooral om de klanken. Elk dialect of taal is voor volwassen buitenstaanders vaak ongelooflijk moeilijk om te leren: een autochtoon hoort altijd dat je geen echte geboren en getogen ingezetene bent aan de uitspraak. Maar, ik zeg het nog maar eens, een kind leert het systeem juist uiterst gemakkelijk, hoe hard school en ouders er ook tegen ageren.

De verklaring hiervoor, gegeven door de fonologische wetenschap, is dat een baby geboren wordt met een heleboel ideeën in zijn hoofd over hoe zijn moedertaal er mogelijkerwijs zou kunnen uitzien. Het belangrijkste deel van het mechanisme zit eigenlijk al in de jonge hersentjes. Er hoeven alleen nog een paar knopjes in de juiste stand te worden gezet. Dat omzetten van die knopjes kan alleen gemakkelijk gebeuren tot de puberteit, daarna is het voor altijd te laat. Die baby begint al op jonge leeftijd met het zetten van de knopjes. Er zijn zelfs aanwijzingen dat het leren van taal feitelijk al begint in de moederschoot. In ieder geval blijken pasgeboren baby’s al met redelijk succes de klanken van de eigen en die van vreemde talen van elkaar te kunnen onderscheiden. Lang voordat ze beginnen te praten, hebben ze dus al iets over hun moedertaal geleerd.

Ik zei eerder al, dat een taal of dialect vaak specifieke klanken kent, die je van jongsaf aan hebt aangeleerd. Specifiek wil niet zeggen uniek, want het is goed mogelijk, dat klanken uit een taal, ook in een andere taal voorkomen. Er zijn immers honderden, zo niet duizenden talen en dialecten op deze wereld. Een aardig voorbeeld daarvan is mijn familienaam Gringhuis. Een uit de keel geschraapte “gr” aan het begin en de lettercombinatie “ui”. Laat een buitenlander dat maar eens uitspreken en je krijgt de gekste varianten te horen. Toch is een taal, die die klanken wel beheerst, want in o.a. Saudi-Arabië werd mijn naam feilloos uitgesproken. Denk ook nog maar eens aan het woord Scheveningen, ook onuitspreekbaar voor menig buitenlander.

Wij, Nederlandstaligen, hebben ook moeite met bepaalde klanken in vreemde talen. Let maar eens op de simpele uitspraak van de “th” in de Engelse taal. Uitspreken met de tong tegen de tanden, maar meestal komt er een “d” of “s” voor in de plaats. “That” wordt dan “dat” of “sat”. Er zijn veel meer voorbeelden te geven, maar ik wil het over het “spraakgebrek” van טיילאַנד האָבן.

Het is natuurlijk geen spraakgebrek, maar Thais kunnen om eerdergenoemde redenen bepaalde klanken van lettercombinaties niet of nauwelijks uitspreken. De “th” en “sh” zijn onmogelijk voor hem, dus wordt een winkel “Theo’s Shoes” in het beste geval “T-O-Choo”. Enig idee wat een Thai bedoelt met “wonn-wor”? De V kent hij niet, dus dat wordt een W, een “l” als laatste letter van een lettergreep kent hij ook niet en wordt dan een “n”. Juist, hij bedoelt inderdaad een Volvo. Neem “Au bon pain” de Amerikaanse broodjeszaak, die je ook in Thailand aantreft. Nu heeft de Amerikaan zelf al moeite met deze Franse naam, maar de Thaise uitspraak komt niet verder dan “Oh-Pong-Beng”.

Iedereen, die met Thaise mensen omgaat, kent de kleine voorbeelden van onmogelijk uit te spreken woorden. House wordt hou, wife wordt wai, five wordt fai, als je witte wijn wilt drinken, vraagt een Thai om een wai wai, enz. Laat een Thai een desks zeggen of nog mooier vegatables, onmogelijk!

Andrew Biggs schreef over dat Thaise spraakgebrek een aardig artikel in de Bangkok Post, waar hij het hoofdzakelijk over een bezoek aan IKEA heeft. In Nederland zeggen wij “iekeeja”, een Engelsman zegt “aikieja” en een Zweed – het oorsprongsland van IKEA – noemt het “iekee-a”, laat daarbij die laatste a nauwelijks horen. Op een auto zag Andrew de naam in de Thaise taal en dat fonetisch terugvertaald in het Engels werd “Ickier”. De grap is, dat dit woord in het Engels “onaangenaam” of “ouderwets”betekent. “I” voor een naam betekent ook niet veel goeds in de Thaise taal, zodat IKEA iemand zou kunnen zijn, die KEA heet, maar een minder aangenaam persoon is.

Een lang verhaal is het geworden om uit te leggen, waarom een Thai in onze oren zo vaak “komische” uitspraken van de Engelse taal doet. Omgekeerd, ook een Thai kan wel eens lachen als iemand probeert een Thais woord goed uit te spreken. Lachen mag, als het maar met respect voor ieders tongval gebeurt en niet als spraakgebrek wordt betiteld.

Taal? Het blijft altijd boeien! Ik verbaas mij nog altijd als ik twee vreemde mensen bij elkaar zie, die allerlei geluiden naar elkaar uitbraken. De één praat en de ander luistert en oh wonder, hij verstaat het ook nog! Een regelrecht wonder!

N.B. Voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van tekstgedeeltes uit het boek “Tongval” van Marc van Oostendorp, te vinden op Internet en het artikel van Andrew Biggs in de Bangkok Post van 4 december 2011