Palota i Bangkok (2p2play / Shutterstock.com)

O Asia e fai mai le toʻatele o loʻo i ai tulaga faʻale-aganuʻu tulaga ese lea o le taʻitaʻiga pule o se vaega masani. Ae ui i lea, o le faatemokalasi e le o se mea na faʻafeiloaʻi i Taialani e Sisifo. Leai, o se taunuuga o se fesoʻotaʻiga lavelave o tu ma aga faʻapitonuʻu i totonu o nuʻu Thai faʻatasi ai ma aʻafiaga mai fafo. Se'i tatou va'ava'ai toto'a pe aisea e le fa'apitoa ai le fa'apapalagi o le temokalasi. 

Tulaga fa'aAsia?

O le aganuu tulaga ese a Thailand ma isi vaega o Asia o le a matua ese lava mai i sisifo. O se Asia e pule fa'alenatura ma o le mea lea e le mafai ai ona maua'a iina manatu papalagi e uiga i le faatemokalasi. O lea la, o le mea moni e faapea o ia tala o se "aganuʻu tulaga ese" o loʻo faʻasalalauina foi i totonu o Sisifo. Seʻi fai ma faataʻitaʻiga le Emepaea o Siamani i le tuai o le 19de, vave 20sau seneturi. O iina foi, o le finauga o le faatemokalasi o le itu i Sisifo ma o se mea e ese mai le aganuu a Siamani. O se fa'atusatusaga mautinoa na tusia i luga o le fa'avae o fa'amatalaga fa'atauva'a. Na latou tuu “tatou” faasaga ia “latou”. E pei o le aganuu o se fait accompli, o se mea e le mafai ona suia i soo se auala. Ae o nei faʻamatalaga e leai se mea e sili atu nai lo se taumafaiga e faʻafeagai le pule faʻasaga i tulafono faʻatemokalasi. E le sili atu ea le faʻamaonia o malo uma, tagata soifua uma, e manaʻo e fai se faʻamatalaga i le siosiomaga o loʻo ola ai? Afai e te tuʻuina atu i tagata le avanoa e faʻatalanoa ai, e mafai ona tulaʻi mai se faiga faʻapitoa o le auai, o se mea e mafai ona faʻaigoaina "temokalasi".

Taitaiga masani

Seʻi o tatou vaʻavaʻai pe na faʻapefea ona faʻatulagaina e Taialani feutagaiga ma taʻiala i taimi muamua. Sa i ai le tele o eseesega i le taitaiga i le aganuu Thai. I totonu o le laumua, sa i ai le talitonuga o se tupu e sili ona malosi, e lauiloa foi o le "pule o le atunuu" (พระเจ้าแผ่นดิน prá-tjâo phèn din) ma le "alii o le ola" (เจาาาาจาาาาาาาาาา âo chie-wít). O lona malosi na manatu e matua atoatoa ma pule, ae i le faatinoga e faatapulaaina e le mana o le Sangha (fono a le au monike), o perenise ma le mamalu. Mo se faʻataʻitaʻiga, i le 19de seneturi na faia ai e le aiga lauiloa o Bunnag ni faiva sili ona malolosi. I le faʻatinoga, o le mea lea, sa i ai se faʻalavelave faʻalavelave faʻapitoa lea e tatau ai i le taʻitaʻi paternalistic (le patron) ona amanaia ana uo (tagata faʻatau). Ona o lenei fesoʻotaʻiga, na i ai se aafiaga o le va i le pulega. O le pulega tautupu o se tauiviga faifai pea, ma e mafai ona tafe toto i nisi taimi: o le tasi vaetolu oi latou na fasiotia ona suia lea e, mo se faataitaiga, o se uso.

O le malosi o le maota ma le laumua na faalautele atu i na o eria tuaoi, lea e faigofie ai ona oo atu le faamasinoga ma faatino lana faatosinaga. I tua atu o lena o loʻo taoto ai itumalo o loʻo faʻatautaia ai tagata iloga o le lotoifale. O i latou nei na tofia aloaia e le tupu, ae i le faatinoga sa na ona ia iloaina o aiga malolosi i le lotoifale o ni taitai. O le mamao ese o le itumalo, o le sili atu ona saoloto ma sili atu le tutoatasi o pulega o le lotoifale. I le tele o itumalo e le taua tele le pule a le tupu. I le tulaga o le vassal states sa i ai moni lava na o aitalafu totogi i le malo maualuga, i lalo o le taufaamatau o taua. O lea na vaai ai nei tupu pule ia i latou lava o ni malo tutoʻatasi.

I le tulaga o le itumalo, na tofia ai e le au taʻutaʻua taʻitaʻi i fafo i se auala talitutusa: sili atu pe itiiti le taliaina moni o taʻitaʻi o le lotoifale e pei ona faia foi e le tupu i tagata iloga o le itumalo.

O nu'u i tua'oi e leai se mea e fai ma le laumua mamao, lea e tele naua le tuto'atasi. O le matai o le nu'u na filifilia fa'alilolilo mai i tagata matutua, ma o le mea lea e sili ai ona popoto ma poto masani, tama o le nu'u. O latou tausaga na latou maua ai le tulaga ma le mamafa i soalaupulega, fetuunaiga ma le faia o fuafuaga eseese. Fa'atalanoaga fa'atasi ma le 'auai sa mana'omia ma o lea fa'atemokalasi i se tulaga patino. O na fonotaga sa tatala atu i tagata uma e talanoaina ai mataupu e amata mai i le tufatufaina o fanua, sapalai o vai, ma le tausiga o le malumalu, i mataupu e pei o fefaatauaʻiga, aso faamanatu o loo loma, po o mataupu tau faamasinoga, ma le tele o isi mea. E mafai ona e mautinoa o tamaitai foi - o nisi taimi tuusao, o nisi taimi e le tuusao - na tutu mo latou fiafia. O le mea moni, i totonu o le aiga e masani lava o tamaitai e pulea mea tau tupe ma filifiliga eseese a le aiga. E leai se mea, e le o ta'ita'i pule silisili ese, ae o fa'atalanoaga fa'alilolilo fa'avasegaina nu'u.

Tete'e i le Malo – Fa'alogo i Tagata! – (Goldenhearty/Shutterstock.com)

Suiga ile tuai ole 19de seneturi

I le gasologa o le 19de seneturi, faʻateleina fesoʻotaʻiga ma fefaʻatauaʻiga ma sisifo. I le 1855 na faaiuina ai e Siam le Feagaiga o Bowring ma Egelani, e leʻi umi ae mulimuli mai isi atunuu Europa. Ona o le tuputupu aʻe o fefaʻatauaiga ma sisifo, na fesoʻotaʻi ai foʻi nuʻu ma maketi i taulaga ma le setete. O nei mea uma na aumaia ai foi manatu ma manatu fou ia Siam. Na asiasi atu le Tupu o Chulalongkorn i atunuu tuaoi o colonial e pei o Dutch East Indies ma sa matua musuia ai iina. O le faiga faakolone na avea ma faʻataʻitaʻiga mo le toe fuataʻiina ma le faʻafouina o le setete o Siamese. Ua sili atu le sa'o o le pule ma ua fa'atotonugalemu le pulega. Na matua tuputupu aʻe le ofisa pule: o tagata faigaluega lautele na tofia e totogi ma auauna i matagaluega i Bangkok nai lo le faʻatulagaina i le lotoifale. Na faasolosolo malie lava, na leiloa e taitai i le lotoifale le pule ma le faatosinaga. Na faia faiga palota aloa’ia, ae o taitai o nuu ua filifilia e tatau ona tali atili atu i le setete, e aunoa ma se totogi po o se suafa aloa’ia. O lena mea na mafua ai ona mumusu tagata e tuʻuina atu i latou lava mo le palota. Sa fa'aauau pea le fa'amuamua i ta'ita'i filifilia fa'alilolilo ma fa'alagolago ia i latou mo le ta'ita'iga i totonu o le nu'u. O lea na tupu a'e ai se va i le va o fa'alapotopotoga fa'atemokalasi ma fa'alapotopotoga aloa'ia a le setete (lea sa taula'i atu i le pule tutotonu) ma le ta'ita'iga fa'alilolilo i totonu o le nu'u (fa'atatau i mataupu a nu'u i aso uma).

Matou te taʻua foʻi lenei vaitau o le tuʻufaʻatasia poʻo le "nofoaga i totonu". Faʻafetai i le fausiaina o nofoaafi ma laina telefoni, na oʻo atu ai le setete i le loloto nai lo se isi lava taimi muamua. Faatasi ai ma le taunuu mai o se tagata faigaluega faʻaonaponei, leoleo ma le militeli ma le suitulaga o taʻitaʻi i le lotoifale, na latalata tele Bangkok i le faʻaalia o lona malosi. E leʻi fiafia tagata i taimi uma i nei suiga mamao ma le faʻalavelave a le setete tutotonu. Pe tusa o le 1900, sa iai ni fouvalega eseese, e pei o le “fouvalega a Shan” i le itu i mātū ma le fouvalega a “tagata agavaa” (ผู้มีบุญ, phôe mie boen) i le itu i matu sasaʻe.

Le Fouvalega o le 1932

I le 1932 na fa'ato'ilaloina ai le pulega fa'ale-malo ma fa'atūina ai se palemene. Taialani na avea aloaia ma malo faatemokalasi ma se pulega faʻavae. Na tofia le Palemene e afa ma le afa na filifilia. O taʻitaʻi fou, aʻoaʻoga i Sisifo na tatala i le auai faʻatemokalasi, ae e leʻi talitonuina ua lava le aʻoaʻoina o tagatanuu e auai lelei i le faiga faatemokalasi. I se taimi puupuu mulimuli ane, na faʻasaina ai vaega faʻapolokiki, faʻamutaina se faʻatalanoaga faatemokalasi ma le faʻatulagaina o le auai i le va o le tagatanuu ma faʻalapotopotoga fou mo le taimi nei. E ala i fesoʻotaʻiga faʻapitonuʻu o taʻutaʻua itumalo, na taumafai le setete e faʻamalosia atili lona malosi. Faatasi ai ma le tofiaina o le General Phibun Songkraam (แปลก พิบูลสงคราม) i le 1938, o le sa avea ma se tagata faamemelo tele ia Adolf Hitler ma Benito Mussolini, o na uiga pule na atili faatupulaia. I le taimi o le Taua Lona Lua a le Lalolagi, sa i ai le tautalaga e uiga i se pulega faʻatonu lea na faʻatulagaina ai e le taʻitaʻi militeri pulega pito i lalo.

I le fa'ai'uga o le taua, na fa'amavae ai Phibun mai ona tiute ma ua matua'i suia mea mai le fa'a-Iapani i le fa'a-Sisifo. Ina ua uma le taua, na toe faatagaina vaega faapolokiki, sosoo ai ma faiga faatosina malolosi ma le tele o vaega faaupufai nai lo se isi lava taimi muamua. O nusipepa ma pati, e oo lava i se vaega faa-Komunisi, sa auai malosi. Sa faatuina foi iuni a tagata faigaluega. O le Pridi Banomyong (ปรีดี พนมยงค์) sa faigofie ona manumalo i le palota i le 1946. Ae ona o le maliu faafuasei o le Tupu o Ananda, sa i ai Pridi i se tulaga pagatia. Na tuuaia o ia e ona fili i lona aafia i le maliu o le Tupu o Ananda ma i le 1947 na sosoo ai ma se osofaiga a le militeri. Na toe faasā vaega faaupufai ma iuni a tagata faipisinisi. Na toe foi mai le General Field Marshal Phibun ma o le atinae faatemokalasi o Thailand na le mafai mo le tele o tausaga.

I le 1957 na fa'afuase'i lava ona filifili Phibun e fai se kosi fa'atemokalasi, o lea na ia fiafia ai i se ituaiga o felafolafoaiga fa'alaua'itele e pei o Hyde Park. E faitau sefulu afe tagatānuu na potopoto e faalogologo i felafolafoaiga aasa, e masani ona taulaʻi atu i le vasega maualalo. O le General Sarit (สฤษดิ์ ธนะรัชต์) na faʻaaogaina foi lenei mea, ma manumalo ai i le taʻutaʻua tele ma le lagolago i upu faʻatemokalasi manaia ma faitioga malosi a le Palemia Phibun. O le Sarit lava lea e tasi na ia faia se osofaʻiga ma ina ua maeʻa se vaitaimi puupuu ma le afa-faatemokalasi, na ia toe faʻavaeina foi le pule. O Sarit o se taʻitaʻi pule malosi, e le gata i vaega faaupufai ae o le palemene atoa na soloia. Na ia faasilisilia o ia lava o se “tamā taʻitaʻi” ma o le māfuaaga lea ua tatou iloa ai foʻi le taimi lenei o le “faatamaʻitaʻi sauā”: O le tamā, o lē e sauāina le fanau lē usiusitaʻi, ae i se faanaunauga lelei. Faatasi ai ma le lagolago a Amerika, na vave ona tuputupu ae le au Thai ma na mafai ai e Sarit ona tuuina atu lona malosi sauā i luga o le atunuu atoa. Na fa'aalia e Bangkok ia lava i totonu o nu'u: o le i'uga o le ali'i filifilia o le nu'u, ua tofia fo'i i latou mai Bangkok.

Ina ua mavae le maliu o Sarit, na suitulaga ai General Thanom (ถนอมกิตติขจร) e avea ma palemia. I lalo o lana taʻitaʻiga, na toe faʻatagaina ai vaega faaupufai ma palota i le 1968. Ae o nei faiga-palota e le'i fetaui, o lea na ia manumalo ai i le faiga-palota ma i totonu o le lua tausaga na toe faaleagaina ai atinae faatemokarasi. O lenei vaitaimi puupuu o le faamoemoe faatemokalasi na faataatia ai faavae mo le fouvale toto o le 1973. O le vaitaimi puupuu mulimuli o le saolotoga ma le faatemokalasi, e oo mai i le taimi nei e leʻi faʻalogoina, na oʻo mai i le faʻamaʻi toto i le 1976 i le fasiotia o tamaiti aʻoga i le Iunivesite o Thammasat. O le fefe i faiga faa-Komunisi o se 'alofaga taua e toe fasiotia ai le faatemokalasi ma le saolotoga. I tausaga na sosoo ai, sa tumau pea le mamao o faiga faapolotiki mai so o se mea e oo lava i le itu tauagavale, ma na faatupulaia le va i le va o le mauoa ma le mativa. Na mafai e le au ta'uta'ua o le itumalo ona fa'ateleina a latou fa'ailoga e ala i faiga fa'aalatua ma sauaga.

I le tele o tausaga mulimuli ane, na fouvale tagata Thai i le tele o taimi e valaau mo le faatemokalasi. O le mamanu e faigofie ona mateina: o tagatanuu e o mai faatasi ma talosagaina le saolotoga ma le faatemokalasi, o le vaegaau ma leoleo e faʻalavelave ma o se osofaʻiga ma taʻitaʻi faʻamalosi e mafai ona mulimulitaʻi e toe faʻaleleia le faʻatonuga… Ae e manaʻomia le palota e faʻatulafonoina lena pule, pe a fai e palota tagatanuu mo tagata 'saʻo'. O lenei le talitonuina na atagia foi i le 1997 "faʻavae taʻutaʻua": o le ulufale atu i le palemene poʻo le senate, o se tipiloma maualuga o aʻoaʻoga o se tulaga muamua. Ma sa faapea ona vavaeeseina toetoe lava o tagata uma mai nuu i tua muamua. O tagata o le vasega sili atu e le o faʻatali mo le auai moni mai le tagatanuu faigofie.

Temokalasi i lalo o le mataʻituina o le militeli (People Image Studio / Shutterstock.com)

Le vasega ogatotonu faatemokalasi?

Na fausia ai se ata o se vaega fa’atemokarasi ma le mafaufau o le vasega ogatotonu e palota mo se pati e iai se polokalame ma se va’aiga, ae o le vasega maualalo i nu’u i tua e faavalea i latou lava ma fa’atau atu a latou palota i le aufaitau maualuga. Ae o le fa'atauina o palota e le'o taua tele e pei ona foliga mai! O le tufaina atu o tupe o se vaega o le le vaaia o se faipule mata’utia, ae e le o iai sona sao taua i le manumalo i faiga palota. I le fa'ata'ita'iga, e palota fo'i le vasega i lalo i mea e maua mai ai mea moni ma suiga aogā. O feso'ota'iga fa'avae i le va o le patron ma le tagata o tausia e mautinoa lava e iai sona sao i lenei mea. Ua mafai e sui o le Palemene ma le mamalu o le atunuu ona faia ni mea mautu ma maua ai le lagolago ma sina talitonuga mai le tagata palota. Mafaufau i le fausiaina o mea tetele: o se auala fou, alalaupapa ma isi. O le palota la e le o i ai e tufa atu le tele o tupe i le taimi o le taamilosaga o le palota, ae o ai lava e foliga mai o loo faia mea. Ae ui i lea, o loʻo i ai se eseesega manino i le va o mea e fiafia i ai le lotoifale ma i latou o Bangkok. Latou te le tutusa ma o lea e palota ai tagata mo se tasi e (fai mai) tu atu mo latou lava fiafia.

O lena mea, i le isi itu, e faʻafefe ai le vasega ogatotonu i Bangkok. O mea e fiafia i ai le au faigaluega paʻepaʻe e le tutusa ma le fiafia o tagata faifaatoaga poʻo tagata faigaluega faigofie. O le vasega ogatotonu o Bangkok na auai i le tetee ma vaega faʻamalosi i le tele o taimi e faʻaalia ai o latou lava leo faʻatemokalasi, ae o se vaega o lenei vaega na latou uia se ala faʻatemokalasi ina ua faʻalogoina foi e le vasega lalo ifo o le faitau aofaʻi o latou leo. O se taunuuga, o le manatu o "tagata le lava aʻoaʻoga" o loʻo tumau pea, ae o le aganuu a nuʻu i tua o loʻo i ai se tu masani umi o faʻatalanoaga faʻa-temokalasi.

Fa'ai'uga

O le auala sili e faʻamalosia ai tulaga faʻa-temokalasi ma tulaga taua o le tuʻuina atu foi lea o avanoa i leo mai lalo, ina ia le gata o faʻalapotopotoga ma sili atu 'sisifo' fausaga faʻatemokalasi e tuʻuina mai luga, ae faʻapea foi aganuu masani e mafai ona tupu ma faʻaola mai lalo. I lenei auala e te fausia ai se faavae mautu lea o feutagaiga ma feutagaiga a ma tagatanuu uma o le masani. O le mea e mautinoa e le fesoasoani o le faʻalavelave a le militeri, o ia, i lalo o le 'alofaga o le "tausia o le faʻatonuga" poʻo le "faʻamutaina o faiga piʻopiʻo", vave ona taofia soʻo se atinaʻe faatemokalasi ma le matua mai lalo.

Punaoa autu:

  • “Making Democracy: Leadership, Class, Gender, and Political Participation in Thailand” saunia e James Ockey. Tusi Anufe Silika, 2005. ISBN 9789749575956.
  • 'Whatever Happened to “Asian Values”?', tala a Mark Thompson i The Journal of Democracy, 2004.
  • O le fa'atauga palota e leai se mea na'o le fa'alavelave mata'utia. Pasuk Phongpaichit & Chris Baker, Bangkok Post 2013. https://www.bangkokpost.com/opinion/opinion/383418/vote-buying-claims-nothing-but-dangerous-nonsense
  • Faafetai ia Tino Kuis

5 Tali i le “Thai Democracy: Mai Tu ma Aganu'u Fa'asolopito i se Fa'ata'ita'iga Fa'aTailani-Sisifo"

  1. Johnny B.G fai mai i luga

    O le vasega ogatotonu o loʻo iai nei i Bangkok e masani ona iai matua mai nofoaga matitiva. Ma o nei tagata e ese le palota mai o latou matua, o loʻo faʻaalia ai latou te le o faʻatali e tuʻuina atu le paoa i e leʻo aʻoaʻoina aua o loʻo toʻatele i latou i le numera. E tele naua le faatemokalasi, ae o le mana'o o le tagata lava ia e sili atu lona sao i totonu o se atunuu e le o faʻafefeina tagata i ituaiga uma o faʻamanuiaga.
    E mafai ona talitonu se tasi i tala fagogo ae e tasi lava le mea e taua ma o le mauaina lea o se tupe maua. O ta’aloga malosi o se tupe tele ma e ui lava i le tele o fa’alavelave, ae o le to’atele o le faitau aofa’i o le atunu’u e le o fa’alavelave i ia mataupu ma ua matua’i mau’oa lava i le taimi nei.
    I pisinisi, o le leo o le ave ta'avale tiliva e la'ititi fo'i nai lo le Ofisa Sili o Pulega, ae e le fa'apea e otometi lava le fa'aleagaina.

  2. Marcel fai mai i luga

    Faatasi ai ma le faʻaaloalo tatau mo suʻesuʻega uma na tuʻuina atu e le tusitala i lana tala - o le anotusi e mafai foi ona faʻatatau i le fesili pe o le a le tele o tulaga taua a Europa na taʻitaʻia ai Farani poʻo Siamani faatemokalasi i se itu patino? E tusa o le 1789, ua lava le faitau aofaʻi o Farani i le au faipule uma. O Thailand e mamao lava mai lena i le 2022. O Siamani sa i ai le taʻitaʻiga sili ona pule e oʻo atu i le Taua Lona Lua a le Lalolagi. Sa mana'omia se vaevaega e aumai ai le faitau aofa'i o tagata Siamani i le salamo. O le faaiuga a le tusitala o se faitotoa tatala. O le faʻavaeina o se faʻatemokarasi e le galue i luga-lalo, e masani lava ona faia mai le pito i lalo, ae afai o vaega o le faitau aofaʻi e taofia ai atinaʻe mai lalo, o le tulaga quo o le a tumau pea i le militeri. O finauga e pei o le tetee atu i faiga pi’opi’o po’o le fa’atumauina o le sologa lelei e masani lava ona avea ma ufiufi. O le mea lava lea e tasi e tupu i Taialani e pei o "aganuʻu" a Europa: o se vasega maualuga e le faʻatagaina tagata e faʻasaʻolotoina i latou lava, ae le na o le faatemokalasi.

  3. Tino Kuis fai mai i luga

    Ou te talitonu o le faatemokalasi o se tulaga taua lautele, o se mea o loʻo faʻamoemoe i ai le tele o tagata i luga o le fogaeleele ae o le a le mafai ona ausia atoatoa.

    O tala faasolopito o loʻo faʻaalia ai o se vaega o le faatemokalasi i luga ma i taimi uma i luga o le fogaeleele sa i ai i se taimi, ma e le o se pule a le itu i sisifo.

    O le Nobel laureate Amartya Sen na ia faʻaalia lenei mea sili i tala e lua o loʻo i lalo:

    https://terpconnect.umd.edu/~dcrocker/Courses/Docs/Sen-Two%20Pieces%20on%20Democracy.pdf

    • Tino Kuis fai mai i luga

      … soo se mea ma soo se taimi……

  4. Alexander fai mai i luga

    Ina ua uma le mea na ou faitau i ai ananafi e uiga i le LGBTIQ +, lea latou te fai mai ai ma o le mea moni lava lenei o le tapulaʻa toto, "Afai e iloa e auala faʻaonapo nei amioga uiga ese poʻo uiga faʻaletino i manu, ona tatau lea ona aveʻesea mo suʻesuʻega atili. E faʻatatau foi i tagata LGBTIQ + ".
    E tumau foi le tagata transgender i luga o le tusifolau po o le a le tulaga o ia i le taimi na fanau mai ai, tusa lava pe o se suiga atoa o feusuaiga, ina ia faʻaauau pea ona taʻua se faaipoipoga o se faaipoipoga a le itupa e tasi, ma e le o amanaiaina. Aua afai latou te fai mai o le faaipoipoga e mo le foafoaina.”
    "LGBTIQ + e le mafai ona toe gaosia ma o lea e feteenai ma le natura". Ua lata nei i le 2022 ma ua matua'i fa'ailoga tagata ma e mautinoa e le fetaui i se faiga fa'atemokalasi.


Tuua se faamatalaga

Thailandblog.nl fa'aoga kuki

O la matou upega tafa'ilagi e sili ona aoga ona o kuki. O le auala lea e mafai ai ona matou manatua au faʻatulagaga, faia oe o se ofo patino ma e fesoasoani ia i matou e faʻaleleia le tulaga lelei o le upega tafaʻilagi. faitau atili

Ioe, ou te manaʻo i se upega tafaʻilagi lelei