Serpêhatiyek botanîkî ya edebî

Na, xwendevanên blogê yên delal, ez ê ne li ser hin nebatên hêja an rêberê xwezayê biaxivim, lê li ser pir taybetî, lê mixabin bi piraniya Farang malpera bi tevahî nenas.

Ji bo piraniya biyaniyan û tewra kesên ku ji zû ve li vir in, edebiyat an helbesta Taylandî bi gelemperî nenasek esilzade ye û ji bo vê yekê gelek sedemên wê hene, ji kêmbûna eleqeyê bigire heya nebûna îradeya ku bi rastî fêrî ziman bibe. Pir bipirsin Farang yên ku berê çend salên Taylandî li ser jimareya pênc nivîskarên hevdem ên Taylandî derbas kirine û belkî ew ê bersiva we nedin. Ger ew dilşewat be: gelek Thai jî nikarin vê yekê bikin ...

Bi salan ez li tiştê ku ez jê re jêvekirina civaka Taylandî bi matmayî û di heman demê de bi hin fikaran jî bi nav dikim temaşe dikim. Di perwerdehiyê de kêm guhdanek bi wêjeya bi wateya fireh a peyvê tê dayîn. Bêyî ku ew fêkiyên pênûsê yên navxweyî an biyanî têkildar be. Û hukûmet bi rastî ne meyla veberhênana projeyên ku bêtir xwendinê an vexwarina pirtûkê zêde dikin. Mînakî, pêşkêşî û li pirtûkxaneyên li Taylandê dikare pir hindik were gotin û ez difikirim ku ew kêmasî ye. Nabe ku were înkar kirin ku di piraniya malbatên navîn ên Taylandî de pirtûk bi zorê têne dîtin, lê ev eşkere ye, diyardeyek gerdûnî ye, ji ber ku ev yek ji bo Schiedam, Dendermonde an Ypres bi qasî Lopburi, Rayong an Buriram derbas dibe… Ciwanên Taylandî bi dilxwazî xwarinên ku ji Japonyayê hatine îthalkirin mangakomiken an jî tercîh dike ku li ser wan lîstikan bilîze Play station ji çûna pirtûkeke baş. Bi kurtasî, pêşeroj, bi kêmanî di warê çanda xwendinê de, bi rastî ne ronak e. Vana tenê çavdêriyên ku dê tu pirtûkhezan kêfxweş nekin…

Ji ber vê yekê, her însiyatîfek ji bo pêşvebirina edebiyatê li Taylandê, bi dîtina min, bonusek xweş e. Min kifş kir Baxçeyê Botanîkî yê Wêjeya Navendî li Khao Prathap Chang li navçeya Chom Bueng li nêzî Ratchaburi, di rastiyê de bi tesadufî di dema yek ji lêgerînên min de li bermahiyên Rêhesinê Tay-Burma yê Şerê Cîhanê yê Duyemîn. Her çend têgîna Baxçeyê Botanîkî ji bo vê qada parka mezin a ku gelek qadên mijarê û rêyên meşê vedihewîne, belkî ne diyariyek pir rast e. Beriya her tiştî, ev malper bi rastî bi têgînên klasîk ên rojavayî yên baxçeyên botanîkî yên wekî Leiden Hortus botanicus, Baxçeya Botanîkî ya Neteweyî ya li Meise an jî Keukenhof re nayê berhev kirin.

Haya min jê tune ku kê têgeha vê bexçeyê derxistiye holê û lêpirsînên di cih de ez aqilmendtir nekirim, lê bê guman ew hişek afirîner û hunerî bû. Parka ku ji 4.000 hektarî zêdetir rûberê wê ye. ji qada daristanê ya bi piranî tevlihev, li berpalên Çiyayên Prathapchang li hember Şikefta Khao Bin-a navdar a herêmî ye. Rêveberiya parkê, li gorî mezinahiya wê, jê re hatiye spartin Wezareta Parkên Neteweyî, Jiyana Kovî û Parastina Nebatan. Di xêzên cihêreng de mirov dikare li vê deverê cûrbecûr nebat, dar û şînahiyan bibîne ku bi dehan helbestên epîk ên navdar ên Taylandî, çîrokên gelêrî û pirtûkên mîna Khun Chang Khun Paen, de Ramakien, Da Lhang, Phra Aphai Manee, Lilit Phralor, Lilit Talengphao, Aunnarut û Niras Muangphet. Bi tevayî 33 perçe hene ku tê de 337 cureyên riwekan û daran li dora mijarên edebî hatine cem hev. Hûn ne tenê dikarin biçin baxçê giyayê mecbûrî, ya Auttayarn Dokmaibaxçeyek stranan û baxçeyek medîtîf a Bûdîst, lê hûn jî dikarin wiya bikin Pruksa Nanaphan- bişopînin rêgezek xwezayê ku we ji 13 rawestgehên kulîlkan ên bi mijaran derbas dike. Ji bo kesên ku dixwazin rezerva xwezayê bi tevahî keşif bikin, gengaz e ku meriv şevekê veqetîne û dûv re di bin rêberiya rêberek perwerdekirî de li qada berfireh bigerin.

Û mînaka Khao Prathap Chang xuya ye ku bi enfeksiyon û îlhamê dixebite ji ber ku di heman demê de di dilê Isaan de, bi taybetî li Roi Et, hûn naha dikarin biçin serdana Wêjeyek Baxçeyê Botanê li Reserve Daristana Neteweyî ya Dong Mai-i li Pha NamYoi (Nong Phok). Lêbelê, min hîna şansê min nedît ku bi serdanek vê yekê rêz bikim…