Li vir ez şeş karîkaturên bi ravekirinên ku sed sal berê bi tundî rexne li elîta qral-esilzade li Bangkokê nîşan didim.
Mezinbûna xwendevanan li Bangkok ji salên 1920-an ve bû sedema mezinbûna bilez a weşanxaneyên herêmî. Ev yek bi derketina jimareke rojname û kovarên navdar re bû ku bûne forumek ji bo gengeşî û nîqaşên giştî. Tîraja hin kovaran 3-4.000 bû, ji bo wê demê gelek. Desthilat û îmtiyaz ji aliyê welatiyên ku dixwestin beşdarî jiyana giştî ya neteweyê bibin, bi hûrgilî û rexne kirin. Padîşahiya mutleq û îmtiyazên royalîst bi tundî hatin rexne kirin. Elît wekî exlaqî îflaskirî, tenê bi xwe û bi seks û pereyan re eleqedar dihatin nîşandan. Carinan kovar hatin qedexekirin lê di demeke kurt de dîsa derdiketin.
Di salên 1920-1930-an de rêz û hurmet, ku pir caran tê gotin ku bi kûrahî di hişmendiya Taylandî de ye, ku jê re Thainess tê gotin, bi tevahî di rojname û kovaran de tune bû. Padîşah jî xelas nebû.
Ev hemû wê bibin sedema şoreşa Hezîrana 1932’an a ku monarşiya mutleq veguherand ya destûrî. Ev şoreş tenê ji aliyê komeke royalîstan ve bi awayekî berfireh hat piştgirîkirin û dijberî kirin.
Barmé di pirtûka xwe ya bi navê 'Man, Woman, Bangkok' de di beşa 'Wizually Challenged' de 27 karîkaturan dide û ez li jêr 6 karîkaturan vedibêjim. Yên din jî bi heman rengî qels û zelal in.
Cara din li ser 'pirsa pirzewacê' Nîqaşa li ser vê yekê têkiliyên zayendî yên newekhev ên jin û mêr bi çarenûsa neteweya giştî ve girêdide.
Em dêwek zilamek, eşkere yek dibînin phôe: yài (Xudanek, bi rastî 'mirovekî mezin'), ku hejmareke phôe: nói (bindest, bi rastî 'mirovên piçûk') di dest û milên wî de, çend kesên din ling û pêlavên wî dipijirînin.
Karîkatûr tê vê wateyê ku ji bo mirovên sade tenê rêyek heye ku pêşî li xwe bigirin: bi bêşerm pîskirin û şelandina serdestên xwe.
Zilamekî kin û qelew bi unîforma fermî tûrikek bi nîşana "pere" hildigire dema ku bêrîkên wî ji notan tije dibin. Dibêje: 'Aram bin, her tişt wê baş bibe'. Zilam dişibihe Qral Rama VI.
Peyam: pere pîvana her tiştî ye, çavkaniya bextewarî û aşitiyê ye û riya wefadariyê ji bo serdestê mutleq e.
Ev karîkaturê 1926 bi sernavê 'Adetên me yên xêzkirinê' ye. Mîrzayekî Siyamî bi zilamekî rojavayî re li ser maseyê rûniştiye. Zilamê rojavayî îşaret bi xulamên ku di navbera çend kûçikan de digevizin dike û dibêje: "Ma ev ne hevwelatiyên we ne?" Mîrzayê Siyamî dibêje: - Belê, lê ew ji min gelek feqîrtir in!
Hejmarek rayedar xwe diavêjin xwarê û xwe digihînin çend tûrikên bi nîşana 'pereyê dewletê' hatine nivîsandin.
Dinivîse: 'Tu bi devê xwe hezkirina xwe ya ji milet re eşkere dikî, lê şeytan destên te çi dikin?'
Li vir polîsek (?) riya xwe di nav daristana ku di nav zozanekê de digere, dike. Li ser çolan ji çepê ber bi rastê ve digotin: 'qumar, afyon, fuhûş û pereyên sexte'.
Komek jinên ku weke jinên mîr, arîstokrat û bazirgan tê binavkirin, qumarê dikin û ji hev re dibêjin 'Mêrê min ne li malê ye'. Polîsek di qulika keyê re dinihêre û ji xwe re dibêje 'Ha, ha, min wusa nedifikirî! Tiştekî şaş nîne!'
Peyam: çîna serdest a ku bi fezîleta xwe serbilind e, ji yên din ne çêtir e û polîs dê mudaxele neke.
Jêder: Scot Barmé, Jin, Mêr, Bangkok, Evîn, Seks û Çanda Gel li Taylandê, Pirtûkên Silkworm, 2002, Beşa 4
Tino, spas ji bo van wêne û şiroveyan. Îro pir aktuel. Mirovên wêrek, wê demê jî.
Ez matmayî mam ku 100 sal berê ev rexnekirina esilzade û padîşah mumkin bû. Naha hûn dikarin hundurê girtîgehê ji bo wê bibînin. Û di vê navberê de çiqas civakî hatiye guhertin?
Min wêneyê li ser bergê pirtûka Barmé jî dît ku ji wê demê re pir tîpîk bû 'Bîstsalên Xemgîn'. Jinek du mêran hembêz dike, mêrek û jinek hevdû maç dikin. Weke di nav gel de! Sed sal berê! Xweşbextane, ji hingê ve cîhan pir pêşketiye. Ev bi rastî êdî li Taylandê ne gengaz e.
Ez ê rexne nekim.
Û bi 100 sal berê re muqayeseyan nekin.
Ne yek Thailandî bi hebûna we ya li vir eleqedar e û rast e.
Welatekî din bibînin û bira xwe bifroşin!
André, hûn ê ji bo hukûmetên Tayland, Laos, Kamboçya, Rûsya, Chinaîn û tewra Koreya Bakur bibin hevkarek baş. Ez dikarim hin welatên 'xweş'tir jî bi nav bikim ku hukûmetê ji we re gotiye hûn devê xwe girtî bihêlin da ku hîn jî gelek kar ji we re hebin.
Û di derbarê rêza weya dawîn de: belkî çêtir e ku hûn bi xwe biçin welatek din, ji ber ku we fêm nekir ku gelê Tayland, ji bilî komek piçûk ji mirovên wêrek ên ku diçin zindanê an têne kuştin, çawa li ser kolekirina nifûsê difikirin. Welê, ji bilî komek elît, cil û berg û royalîstan ultra an jî dibêjin: pereyê mezin.
Ma bi rastî we ji êrîşa li ser mala hevsera parêzerê mafên mirovan Somchai ku 18 sal berê hat windakirin tiştek fêm nekir?
Andre
Tu li welatekî azad hatî dinê ku tu dikarî çi bixwazî bibêjî û binivîsî.
Ev jî diyar e ji ber ku hûn dikarin di bersiva xwe de binivîsin ka hûn li ser wê çi difikirin.
Û çima hûn vê rexne nekin.
Li vî welatî di navbera îro û berê de cîhanek cihêreng heye.
Ev jî ji van karîkaturan diyar dibe.
Çavên xwe jê re bigrin ji ber ku hûn serdanê dikin, bê guman na.
Hûn jî wê yekê dibînin, lê berî her tiştî hûn dixwazin dîtina xwe îfade bikin û ferz bikin,
Azadiya we pîroz be.
Û ez dikarim bifikirim ku Thai ne li benda we ye.
Lê hemû ew farangên din ku ev du sal in li benda wan in, bi hatina wan kêfxweş dibin.
Û heke we bi rastî Thai dizanibû hûn ê zanibin ku ew jî bi me re eleqedar in.
Ew tenê nikarin mîna we her tiştî vekirî biaxivin û nîqaş bikin.
Dawiya hefteyê xweş
Piotr
Pjoter,
Yê ku li welatekî azad çêbûye ku hûn dikarin her tiştî bibêjin û binivîsin?
Ger hûn wekî Hollandiyek otonom li hember kesek çerm tarî şîroveyek rewa bikin, hûn ê tavilê wekî nijadperestek rastgir werin şermezar kirin.
Ji ber vê yekê nebêjin ku li Hollandayê her tişt mimkun e û dikare were axaftin.
Dawiya hefteyê xweş
Çi şîroveyek ecêb e Andre, helbet ez nizanim hûn heta çi radeyê di nav civaka Taylandî de entegre bûne, lê ev mijar nuha pir aktuel e û her ku diçe aktîvtir dibe.
Bi tenê karîkaturên xweşik! Û bi saya Scot Barmé, teoriya ne razber a ku di deh salên berbi şoreşa 1932-an de rexneyek pir azad û tund li ser civakê bi giştî û bi taybetî sazî û elîta herî bilind hebû, bi vê bijartina karîkaturên ku bi rengekî berbiçav hatine vegotin tê. Ji ber vê yekê ev pirtûk li ser pirtûka min e.
Pirs dimîne gelo û kengê Tayland dê dîsa vê azadiyê bibîne… Jixwe, axaftina azad û rexnegiriya azad dibe alîkar ku (r)pêşveçûna civakê. Ew riya pêş e.