Tayland… ku li ser helbestvaniyê bibin…

Phra Sunthonwohan (1786-1855) Sunthorn Phu (zomincere / Shutterstock.com)

Min bi salan dît ku em ... Farang bi giştî bi edebiyata welatê me yê mazûvan, bila bi helbesta xwe re bi rastî ne nas be. Koçberên ku dixwazin entegre bibin, bi gelemperî, ji ya ku bi gelemperî wekî çanda 'bilind' tê binavkirin, di derbarê pêşkêşkirina xwarin, vexwarin an jinan ya herêmî de bêtir agahdar in.

Pir têgihîştî ye lê dîsa jî hinekî şerm e ji ber ku ez bi dil û can ramana helbestvanê Hollandî Willem Kloos ku carekê di demek bêparastin de nivîsîbû parve dikim:Helbest îfadeya herî takekesî ya hesta herî takekesî ye". Ku nivîskarê flamanî Raymond Brulez tavilê vê yekê bi gotinên bi bask "Helbest bi gelemperî vegotina herî banal a tevliheviya hişê herî bêaqil e”Ez bi tevahî li ser hesabê wî dihêlim. Ji ber vê yekê heke hûn ji bo têgihîştina çandî ya bêtir an kûrtir birçî ne, îro min ji we re hilbijarkek pir kesane û ji ber vê yekê subjektîf ji hin helbestvanên herî bi bandor ên Siyamî û Taylandî navnîş kir.

Min hewl da ku kronolojiyek diyarkirî wekî mijarek hevpar destnîşan bikim û ji ber vê yekê ez ê dest bi giyanê helbestî bikim ku dikare di paşerojê de herî dûr bi cih bibe, yek. Si Prat (1652-1683). Ew tîpîk helbestvanên serdema Ayutthaya bû. Rewşenbîr wê demê bi giranî, eger ne tenê, li manastir û qesran hatin dîtin. Xelkê asayî bi giranî nexwendewar bûn û ji ber vê yekê mentiqî bû ku çend arîstokrat di nav helbestvanên herî naskirî yên welêt de dihatin hesibandin ji ber ku ew ji koma piçûk a ku têra xwende-nivîsendetiyê ji bo hilberîna helbestê hebû ne. Helbesta Siyamî di wan rojan de bi rastî, ji helbestvanê Hollandî Edgar du Perron re got: “…tazî û bêxem, cîhê rûniştina hin mirovên hêja". Helbest di Sukhothai de girîng û forma wêjeyê ya herî berfireh bû (13^e li 14^e sedsala) û Auyutthaya (14^e heta 18^e sedsal) - serdem. Prose tenê di forma fabl û çîrokan de hebû û tenê di bin serweriya Rama IV (1851-1868) de wekî formek edebî wekî navgînek rojavayî kete Siyamê. Di bin Padîşah Vajiravudh de, ku di navbera 1910 û 1925-an de li ser desthilatdariyê bû û ku bi xwe helbest, şano û pexşan dinivîsî, helbesta Siyamî ji nû ve vejînek dît û di celebê populer de mezin bû ku heya îro li Taylandê ye.

Sî Prat kesayetek e ku di nav sirê de pêçayî ye û li gorî hin dîroknasên edebiyatê yên hevdem, ew qet tunebû. Li gorî efsaneyan, ew li dadgeha Padîşah Narai (1633-1688), padîşahê herî mezin ê xanedana Prasat Thong, wekî kurê Phra Horathibodi, stêrnasek dadgehê rêzdar û mamosteyê padîşah ku di heman demê de helbest jî nivîsandiye, jiyaye. Berhema ku ji Si Prat re tê veqetandin aîdê lûtkeya ku wekî Serdema Zêrîn a wêjeya Siyamî tê zanîn e. Ew ê destana pir serkeftî li dadgehê binivîsanda Anurit Kham Chan (Navbêja Anurit), lê rojên wî hatin jimartin dema ku derket holê ku ew bi Thao Si Chulalak, yek ji hevjînên bijare yên Narai re ketiye nav têkiliyên bedenî. Vê yekê dikaribû serê wî lê bikira, lê tê gotin ku padîşah, ji ber rêzdariya Horathibodi, jiyana Si Prat xilas kir û ew li başûrê başûrê Nakhon Si Thammarat sirgûn kir. Di rê de ber bi vî cihî ve ew ê şahesera xwe, Şîn binivîsanda Kamsuan Samut nivîsandine. Li Nakhon Si Thammarat ew nêzîkê rûniştina walî bû. Di 1683 de, dema ku Si Prat sî û yek salî bû, ew dîsa hat girtin, vê carê di nav nivînên yek ji mia noi, hevjînên walî, yên ku di cih de ew îdam kirin. Di efsaneyê de tê gotin ku dema Sî Prat bi darê îdamê ve hatiye girêdan, bi lez û bez bi lingê xwe helbestek di nav qûmê de nivîsiye ku nifirek jî tê de hebû; yê ku ew bi şûr îdam kir, wê bi şûr jî helak bibe. Du texmîn kir ku paşê çi bû. Gava çend meh şûnda Narai, ku plan dikir ku helbestvanê xwe yê bijare efû bike û wî vegere Ayutthaya, bihîst ku Si Prat bi vî rengî dawiya wî hatiye, ew bi hêrsek kor firî û dev ji wî berda û serê wî jêkir. walî hildigire.

Di rêzê de helbestvanê duyemîn mîr e Thammathibet Chaiyachet Suriyawong an Mîr Narathibet, wekî ku ew bi gelemperî tê zanîn. Ew kurê mezin ê King Borommakot ya Ayutthaya û Princess Aphainuchit bû. Narathibet, ku yek ji hezkiriyên bavê xwe bû û ji aliyê wî ve wekî cîgirê qral hatibû tayînkirin, xwe wekî bardekî şêrîn nîşan da ku bi taybetî bi helbestên xwe yên li ser bedewiya xwezayî û jinê navdar bû. Ev bedewiya jinikê bû ku ji wî re kujer bû - mîna pêşiyê wî Si Prat - ji ber ku wî bi eşkere çavekî pir çavnebar avêtibû hin hevjînên bavê xwe. Ew bi yekî ji wan re di qesra padîşahiyê de di bin çavan de hat girtin. Dibe ku Borommakot çavê xwe ji vê yekê re girtibe, lê dema ku hin nîvbirayên wî yên çavnebar bi her cûre teoriyên komployê hatin, çarenûsa wî hate mohrkirin. Di jûreya îşkenceyê de wî îtîraf kir ku bi şev serdana ne kêmî çar hevjînên padîşah û planên xwe yên kuştina padîşah kir. Mîr-helbestkar, mîna çar cêwîyên bêbawer û çend dîwanên bilind ên ku tê îdiakirin di komployê de cih girtine, ji îşkenceyê xilas nebû.

Abîdeya King Rama II ku li ber Perestgeha Wat Arun, Perestgeha Arun (Perestgeha Dawn) ye.

Qiral Rama II, (1768-1824) ne tenê patronek xîret bû ku huner pêş xist, lê di heman demê de bi xwe jî hinekî dinivîsî, dinivîsand û çêdikir. Wî xwe motora ronesansa çandî ya Siam dihesiband û ji helbestvanên jêhatî yên wekî Phra Sunthonwohan hez dikir. Piraniya helbesta Siyamî di 1767 de winda bû dema ku Burmayan Ayutthaya bi erdê re hilweşand, û Rama II dixwest ku bi lez û bez vê yekê ji holê rake. Tê zanîn ku wî guhertoyek Ramayana/Ramakien, bi alîkariya aliyên sêyemîn an bêyî wê, nivîsand û bi ji nû ve xebitandin û nûjenkirina wan çend helbest û çîrokên kevnar ên serdema Ayutthaya vejandin. Rama II jî kurên xwe Jessadabodindra û Paramanuchitchinorot teşwîq kir ku helbestan binivîsin. Mîr Paramanuchit an jî Mîr Vasukrî ku gelek caran jê re dihat gotin, paşê bûye yek Sangharaj - patriyarkê bilind ê Budîzmê li Siam - ku bi kalîteya edebî ya nivîsên xwe yên olî û giyanî hate nas kirin. Her çend ew ji mijarên dinyayî dûr neketibe jî, wekî ku ji destana wî ya li ser ka Padîşah Naresuan di sedsala şanzdehan de Burmeyan li Suphanburi hilweşand.

Phra Sunthonwohan (1786-1855), ku bi fermî di jiyana sivîl de wekî Sunthorn Phu derbas bû, di heman demê de hate gotin, û dibe ku ne bê sedem, 'Rahibê Serxweş' bi nav kirin. Ew helbestvanê dîwanê di serdema Rattanakosin de bû û hema bêje xwediyê statûya edebî-dîrokî ya Bilderdijk an jî Gezeleyek li Welatên Jêrîn e. Kariyera wî wekî helbestvanek dîwanê di bin serweriya Rama II de dest pê kir, yê ku di heman demê de xwe spart hunera helbesta hêja. Dema ku ew di havîna 1824-an de mir, Phu teqawid bû Keşîşxaneya. Bîst sal şûnda ew wek katibekî şahî vegeriya dîwana Rama III û vê carê heta mirina xwe li wir ma. Phu bi karanîna xwe ya hostayî ya ziman û destanan - her çend belkî îro hinekî pir barok û zirav be jî - helbesta navdar bû. Berhemên wî yên herî naskirî hene Nirat Phukhao Thong, rêzek helbestan ku rêwîtiyek bîranînê ya berbi Çiyayê Zêrîn vedibêje, Nirat Suphan li ser gera xwe ya Suphanburi û ya Phra Aphai Mani- saga. Berhema wî îro jî tê xwendin û di van salên dawî de îlhama muzîkvan, karîkatorîst û derhênerên sînemayê girtiye. Di sala 1986’an de bi munasebeta 200 saliya xwe girîngiya xebata wî hate naskirin^e sala jidayikbûnê di asta navneteweyî de hat naskirin dema ku ew ji aliyê UNESCO ve di salona navdar a helbestvanên cîhanê de cih girt.

Angarn Kalayanapong (1926-2012) Wêne: Wîkîpediya

Angarn Kalayanapong (1926-2012) ne tenê yek ji baştirîn helbestvanên Taylandî yên sedsala bîstan, lê di heman demê de yek ji girîngtirîn wênesazên nifşê xwe jî tê hesibandin. Ev hunermendê plastîk ji Nakhon Si Thammarat di rojên xwe yên xwendekariyê de dest bi helbestê kir û di dawiya salên 1972-an de bû nivîskarek profesyonel. Ev bê guman di salên pêşîn de bi hêsanî derbas nebû. Ji ber ku wî bi zimanî ceriband û bi zanebûn ji nexşe û rêgezên qafiyeya kevneşopî ya Taylandî dûr ket, ew di destpêkê de bi rexnegiriyek ji derdorên muhafezekar re rû bi rû ma. Lêbelê, ev yek wî ji sala XNUMX-an ve negirt Xelata Helbestvanê Berbiçav ya Salê ya Weqfa Sathirakoses got. Di sala 1986an de xelata xelatê wergirtiye Xelata Nivîskarên Asyaya Başûr ji bo helbesta xwe Panithan Kawi. Sê sal şûnda, wî ew qebûl kir Xelata Hunermendê Neteweyî di kategoriya edebiyatê de. Ew, ne bi tevahî xelet, wekî nûjenek edebî hate dîtin. Piraniya helbestên wî bi hezkirina wî ya ji xwezayê û tirsa wî ya ji bobelatên hawirdorê yên nêzîk ve têne diyar kirin. Yek ji helbestên wî yên herî naskirî ye Lamnam Phu Kradong, odeyek ji strana bi heman navî re Parka Neteweyî li Loei. Di sala 2006'an de ji ber ku bi eşkereyî piştgiriya xwe ya ji bo berxwedana 'kirasên zer' ên gel re anî ziman, cara dawî kete nava raya giştî. Tifaqa Gelan a ji bo Demokrasiyê (PAD) li dijî hikûmeta serokwezîr Thaksin Shinawatra. Angarn Kalayanapong ku nexweşê şekir bû, di 86 saliya xwe de li Nexweşxaneya Samitivej a Bangkokê ji ber têkçûna dil jiyana xwe ji dest da. Neteweyê roja piştî mirina wî li ser wî nivîsand ku 'helbest nefes girt".

Chit Phumisak (1930-1966) biyanî ye. Ev fîlolog, dîroknas û nivîskar di heman demê de stranbêj, helbestvan û ajîtatorekî komunîst bû ku bi helbestên xwe yên şerxwaz banga hevgirtinê bi bindestên Welatê Bişikan re dikir. Ya paşîn bi rastî ji hêla hukumdarê ultra-muhafezekar, General Sarit Thanarat ve nehat pejirandin û di sala 1957-an de şeş sal cezayê girtîgehê lê hat birîn. Di sala 1965 de, dema ku Phumisak bi bandor beşdarî refên Partiya Komunîst a Taylandî ya neqanûnî bû, ew di daristanê de veşart lê di 5ê Gulana 1966 de, ew li nêzîkî gundê Nong Kung li Sakhin Nakhon hate kuştin.

Anchan

Anchalee Vivatanachai (° 1952), ku paşnavê Anchan bikar tîne, li Thonburi ji dayik bûye û nivîskarek akademîk perwerdekirî ye ku xwediyê Bachelor of Arts ji Zanîngeha Chulalongkorn di edebiyat û zimannasiya Taylandî de destûrnameyek werdigire. Piştî mezûniyetê, ew çû New Yorkê, dê û bavê wê li wir dijiyan û li wir di xwendina kevirên gewra de jêhatî bû. Destpêka wê, Dayika Birêz ji sala 1985'an de yekser bi coş hate pêşwazîkirin û di heman salê de ji aliyê Klûba PEN'a Taylandê ve hate binavkirin. Piştî pênc salan berhevoka wê ya kurteçîrokan hat çapkirin Anmani Haeng Chiwit (Gelên Jiyanê) xelat kirin a Xelata Nivîskarên Asyaya Başûr. Berhevoka wê ya helbestan a bêhempa û nûjen Laisu di sala 1995'an de ji bo yekî din hat berbijêrkirin Xelata Nivîskarên Asyaya Başûr.

Hella S. Haase carekê diyar kir ku helbest awayê herî rast ê rastiyê ye. Ew bê guman derbas dibe Chiranan Pitpreecha (°1955). Hem Tino Kuis û hem jî xulamê we berê li ser Thailandblog-ê bala xwe dane jiyan û xebata wê, ku ji hêla yekrêzî û tevlêbûna civakî ve tê veqetandin. Ji ber vê yekê ne tesaduf e ku ew di nav prestîj de cih girtiye Di Nivîsandina Jinên Hemdem de Kî Kî ye. Ev aktîvîst û femînîsta ji dayikbûna Trangê di 13 saliya xwe de helbestên xwe yên yekem nivîsand, ji hêla diya xwe ve teşwîq kir. Bi hevjînê xwe re bû rêberê xwendekaran û paşê jî nivîskar û helbestvan bû Seksan Prasetkul (° 1949) di sala XNUMX-an de beşdarî serhildana xwendekaran bû, û neçar ma ku xwe li daristanê veşêre piştî ku ji hêla rejîmê ve bi xwînî hate belavkirin. Serpêhatiyên wê yên serdemê di berhevoka wê de hatin weşandin Bai Mai Thi Hai Pai (Het Verloren Blad), ku hat xelat kirin Xelata Nivîskarên Asyaya Başûr.

Helbestvan Saksiri Meesomsueb (°1957) ji Nakhon Sawan bi gelemperî paşnavê Kittisak bikar tîne. Wî di zarokatiya xwe de nivîsand lê, mîna Angarn Kalayanapong, wî yekem car dest bi weşandina helbestan kir dema ku hunerên dîtbarî li Bangkok di navbera 1972 û 1976 de dixwend. Ji wê demê ve ew bûye helbestvan, nivîskar, stranbêj, qunciknivîs, rexnegir û wênesazekî gelêrî. Di sala 1992 de ew wergirt Xelata Nivîskarên Asyaya Başûr ji bo berhevoka helbestên xwe Dest spî ye. Ji bo xebata xwe ya edebî, ku tê de xwe ji mijarên girantir ên wekî pirsgirêkên hawirdorê, zordariya civakî, kapîtalîzm û olê dûr naxe, xelata xelatê wergirtiye. Xelata Wêjeyî ya Çemê Mekong di sala 2001 de û di sala 2005 de ew wergirt Xelata Silpathorn ji bo Wêjeyê ji aliyê Wezareta Çandê ya Taylandê ve tê dayîn.

Paiwarin Khao Ngam (° 1961) li Roi-Et li Isaan ji dayik bû û xwe wekî nivîskar û helbestvanekî bi civaknasî destnîşan kir. Destpêka wî ya helbestî Helbestek ji bo Feqîr tune ye di sala 1979an de ji çapemenîyê derket. Ji wê demê ve ew bi berdewamî weşana xwe dike û ev xîret di sala 1995 de bi a Xelata Nivîskarên Asyaya Başûr ji bo berhevoka helbestên xwe Hespê Dara Banana.

Ger, piştî ku hûn di nav van hemî tundûtûjiya helbestî de derxînin, hûn dîsa jî dixwazin di ramanek dilşewat de rihetiyê bibînin, wê hingê ez vê ramana kûr a Herman Finkers ji we re bi encamnameyê heye:Helbest, ne ew qas zehmet e, tiştek bi her tiştî re hevaheng e. Ji xeynî bisîkletek avê, tiştek bi bisiklêta avê ve nayê rêz kirin: “…