La malapero de la skripto Thai Noi

En unu el miaj antaŭaj kontribuoj al ĉi tiu blogo mi mallonge konsideris la originon de la tajlanda skriba lingvo. Kiel granda ŝatanto de kultura diverseco, mi amas la endanĝerigitajn eta lingvojn. Ili estas vivanta heredaĵo kaj tial altvaloraj. Tio estas unu el la kialoj, kial mi prenis iom da eŭska, bretona, irlanda kaj okcitana en la malproksima pasinteco.

Tamen, ĝi estas - bedaŭrinde - unu el la leĝoj de lingvoj ke, pro ĉiaj kialoj, ili estas konstante minacitaj kaj malaperas. Filologoj kalkulis, ke el la laŭtaksaj 7.000 6.000 lingvoj parolataj en la mondo hodiaŭ, XNUMX XNUMX estos for la venonta jarcento... Kompreneble, la malapero de lingvoj estas nenio nova. Plej multaj lingvistoj eĉ vidas ĝin kiel natura procezo. Post ĉio, lingvoj povas ŝanĝiĝi kaj parolantoj ŝanĝas uzi alian lingvon en certaj cirkonstancoj. Sed en multaj kazoj, lingvoj ankaŭ malaperas kiel rezulto de kulturaj luktoj, neegalaj povrilatoj aŭ simple lingvaj limoj, kie la problemo ofte kuŝas multe pli profunda ol la pure lingva sed havas ĉion rilatan al minacata memestimo kaj identeco, la neo de mem-determinado kaj la libereco esprimi kulturajn konservas tradiciojn.

Bona ekzemplo de ĉi-lasta troveblas en Tajlando, pli specife en Isaan, kie Thai Noi devis malaperi por la majoritata skriba lingvo. Tradicie, multaj lingvoj estis parolitaj en Isaan, kiel ekzemple surin-ĥmero, laosa, vjetnama kaj Phu Thai, krom la taja. Origine estis ne malpli ol tri skribitaj lingvoj uzataj en Isan. Ekzemple, estis la ĥmeroj kiuj faris sian markon de Angkor en la nordoriento de kio nun estas Tajlando kaj tio certe estis uzita ĝis la dek-kvara jarcento de nia epoko. Ĝi estis anstataŭigita kiel skriba lingvo per Tham, kiu originis de la malnova monskribo, kiu disvastiĝis pro la ekspansio de la laosa regno de Lan Xang, kaj estis plejparte uzita por religiaj kaj filozofiaj tekstoj. La civila, oficiala skriba lingvo estis Thai Noi, kiu estis kreita preskaŭ en la sama tempo kiel Tham. Thai Noi iĝis la plej ofte uzita manuskripto en Isaan de la deksesa-deksepa jarcento. La ĉefdiferenco kun la taja kiel skriba lingvo estis ke Thai Noi havas neniujn tonalsignojn kiuj indikas la ĝustan tonalton ĉe kiu vorto devus esti prononcita. La legantoj en Isaan estis konsideritaj sufiĉe inteligentaj por eltrovi la ĝustan kontekstan signifon de vorto.

Unu el la unuaj politikaj celoj de reĝo Chulalongkorn, kiu regis Tajlandon de 1868 ĝis 1910, estis starigi politikan kaj kulturan unuigan programon, kiun mi priskribus kiel la internan koloniigon de Tajlando. Per tio mi volas diri, ke la centra aŭtoritato en Bangkok estas paŝo post paŝo malnovaj urboŝtatoj kaj aŭtonomaj regionoj sub la kredo: 'Unu nacio, unu popolo, unu monarko' konforme al la Chakri-dinastio por plifirmigi ŝtatan aŭtoritaton kaj krei senton de nacieco. Unu el la rimedoj uzataj estismola devigo' uzi estonte nur la plimultan lingvon. De 1874, la siama registaro provis konvinki al la klera parto de la populacio de Isan ke uzi la tajan kiel skriblingvon estis pli oportuna kaj tial pli akceptebla por komunikado kun la registaro.

Isaaners urĝe bezonis konscii ke ili estas tajlandaj... Kiam ĉi tiu kampanjo ne tuj atingis, trudaj mezuroj estis prenitaj kaj la taja estis komencita kiel la skriba lingvo en edukado. Enkondukante ĉi tiun ampleksan edukan reformon, la loĝantaro en ĉi tiu angulo de la lando povus esti edukita ekde juna aĝo en la ekkompreno, ke la tajlandaj lingvo kaj kulturo estas superaj ol tiuj de Isaan... Ĉi tiu reformo de la eduka sistemo estis parte inspirita de zorgo pri la efektivigo de la centralisma potencpolitiko de Bangkok. Post ĉio, homoj en la ĉefurbo rapide venis al la konkludo ke multaj, sed vere multaj novaj oficialuloj estus bezonataj por dungi ĉiujn tiujn ĵus establitajn novajn, centralizitajn registarajn instituciojn. Kaj tiuj ŝtatoficistoj, prefere rekrutitaj loke, kompreneble devis esti scipovaj pri skriba tajlanda... La unua plene tajlanda eduka institucio en Isaan estis la Ubon Wasikasathan Lernejo en Ubon Ratchathani, fondita en 1891 kaj plene sponsorita de Bangkok.

Sopha Ponthri kaj du aliaj gvidantoj

Por direkti tiun ĉi lingvan endoktrinigon en la lernejoj alivestitaj kiel edukado en la ĝusta direkto, ses lernolibroj estis publikigitaj en rapida sinsekvo, verkitaj de Phraya Sri Suthorn Wohan (Noi Ajaari Yangkul) en la Nordoriento: Munbotbanphakit., Wanitnikon, Aksoprayok, Sangyokphitan, Waiphotchanaphijan en Phisankaran. Ne vere kontentaj pri la rezultoj de la lingva devigo, monitoroj estis senditaj al Isaan fare de Bangkok de 1910 por certigi ke la infanoj ricevu kaj sekvis edukadon en la taja. Ago kiu fariĝispremiitakun la enkonduko de la Leĝo pri Deviga Elementa Edukado, leĝo de 1921 kiu devigis ĉiujn gepatrojn en Isaan havi siajn infanojn ĉeesti klasojn en la taja... En malpli ol kvaronjarcento, la taja noi kiel skriba lingvo perdis sian tutan socian gravecon kaj malaperis...

Dum kelka tempo estis rezisto. En la malfruaj XNUMX-aj jaroj, kelkaj gepatroj en Ban Sawathi en Khon Kaen-provinco, gviditaj fare de la populara Molam kantisto Sopha Ponthri, rifuzis sendi siajn infanojn al lernejo pli longe. Ili prave timis, ke ili perdos sian Laosan radikoj kaj etneco kaj iĝus tajlanda ... tiu ribelo, kiu ankaŭ estis inspirita per novaj, altaj lokaj impostoj, rapide disvastiĝis al la vilaĝoj en la pli larĝa areo. La 16-an de decembro 1940, la polico disigis kunvenon, kiun partoprenis pli ol 500 homoj kaj arestis 116 homojn. Sopha Ponthri kaj tri ribelaj gvidantoj estis kondamnitaj al XNUMX jaroj en malliberejo du monatojn poste en Khon Kaen pro 'kabotphai nai ratchaanachak' (ribelo kontraŭ la regno). La ceteraj arestitaj estis liberigitaj, sed pli ol tridek el ili mortis en kaptiteco... Khui Daengnoi, unu el la tri kondamnitoj, mistere dronis en malliberejo kelkajn monatojn poste. Sopha Ponthri ankaŭ mortus malpli ol du jarojn post sia konvinkiĝo post estado injektita per medikamento al kiu li montriĝis por alergia ...

Kun kelkaj tre malmultaj esceptoj, la averaĝa Isaaner ne plu memoras, ke ili havis sian propran skriblingvon antaŭ apenaŭ du generacioj... Ni ofte forgesas, ke lingvo estas multe pli ol kunordigi sonojn kaj vortojn. Lingvo estas deponejo de tradicio, historio, kultura memoro kaj scio kaj estas domaĝe, ke tiaj aferoj malaperas...