Sri Thanonchai, La Azia Thyl Ulenspiegel

Sri Thanonchai (noto 1) estas karaktero en serio de rakontoj kiuj, kutime gisitaj en antikva poezia formo, estis cirkulitaj buŝe dum plurcent jaroj en Tajlando kaj ankaŭ en ĉirkaŭaj landoj kiel ekzemple Kamboĝo, Laoso, Vjetnamio kaj Birmo.

En Isaan ĝi nomiĝas Siang Miang (2), en Laoso Xieng Mieng kaj en Norda Tajlando ankaŭ Ĉiang Miang. Ĝi estis surpaperigita kaj publikigita en presaĵo ĉirkaŭ 1890. Li estas ankoraŭ tre populara, en popolaj fabeloj, diraĵoj (2a), bildstrioj, filmoj (3) kaj kompreneble pri murpentraĵoj en temploj (4). Mi pensas, ke ĉiu tajo konas sian nomon kaj kelkajn el siaj aventuroj.

En la angla oni taŭge nomas lin 'trompanto' ĉar tio signifas kaj petolulo kaj trompanto. En la nederlanda ni dirus, ke li uzas 'trukojn' kaj tio rilatas al lerteco sed ankaŭ al ruzo.

Sri, ĉar li estas simple nomita en la rakontoj, uzas humuron kaj spritecon por navigi vivon kaj venki malfacilaĵojn kaj problemojn. Lingvaj ŝercoj estas lia ĉefa armilo. Li ludas kun vortoj kiuj foje estas komprenitaj laŭlitere fare de tiuj ĉirkaŭ li, dum Sri signifas ĝin figure aŭ inverse. Li ankaŭ senmanke ludas je la malfortoj de aliaj, ilia malnobleco, aroganteco ("Mi faros tion por tempeto"), avideco kaj stulteco. Li diras kaj faras neatenditajn aferojn kiujn iu alia eble sekrete volas diri kaj fari sed ne vere kuraĝas. Sri jes. Eble li estis aŭtisma.

Sri estis naskita en tre ordinaran kamparanfamilion, sed li laboris sian vojon ĝis kortegano kie li akompanis la reĝon dum multaj jaroj. en la fama epopeo Khun Chang Khun Phaen (5) ĝi estas la bela Phaen kiu, malgraŭ siaj humilaj originoj, daŭre venkas la noblan, riĉan sed malbelan Chang sur la batalkampo de amo kaj milito. La bombasta reĝo ankaŭ klare perdas kontraŭ Phaen. Ni vidas la samon ĉe Sri: li estas alte metita kaj ofte la reĝo estas supera en saĝeco. La spektantaro sendube simpatias kaj identiĝas kun Sri kiam li superas siajn ĉefojn. Ĝi estas humura ellasejo por la ŝtopitaj frustriĝoj en iliaj vivoj kie ili ĉiam devas kliniĝi antaŭ aŭtoritato. Cetere, ne pensu, ke ilia ekstera humileco egalas ia taŭga interna konsento aŭ kontento, eĉ nun. Ĝenerale, la lertaĵoj de Sri estas sufiĉe sendanĝeraj, sed foje li vere trompas.

Mi priskribas du scenojn el la filmo menciita sube.

Kiam Sri estas proksimume sesjara, lia patro kaj patrino eliras por tempeto. La patro petas al Sri purigi la domon: 'Nu, Sri, nur certigu, ke ĉio estas tute pura kiam ni revenos. Ĉio necesas ordigi (6) ĉar en la ĉambro estas tro da rubo'. (Tiam la patrino aldonas ion, sed mi ne povis sekvi ĝin.) Sri efektivigas siajn vortojn, trenas ĉion el la domo kaj ĵetas ĝin en kanalon. Kiam patro kaj patrino venas hejmen ili estas tre koleraj kaj Sri estas batita kaj forigita. Li tiam raportas al templo kaj rakontas al la abato ke liaj gepatroj mortis kaj ke li estas orfo. La abato prizorgas lin. Unun tagon ili manĝas kune kiam Sri vidas muŝon alteriĝi sur la kalva kapo de la monaĥo. Li hezitas por momento sed tiam prenas potencan svingon kaj trafas la muŝon senvive sur la kapon de la abato kun la bemo de sia mano. Hilareco garantiita.

Kvar noveloj

La reĝo

Iun tagon la reĝo kaj Sri promenas tra la palaca ĝardeno en la malvarmeta posttagmezo. Ili promenas laŭ la kortega lageto kiam la reĝo alparolas Sri.

— Nu, Sri, ĉiuj diras, ke vi estas tiel saĝa kaj vi povas trompi iun ajn kaj igi ilin fari kion ajn vi volas. Nun mi demandas vin: ĉu vi povas persigi min en tiun lageton?'

— Ne, Sire, vi troigas, mi ja ne povas! Sed mi ja havas bonan lertaĵon por eligi vin denove.'

"Aha," diras la reĝo, "mi estas certa, ke vi ne sukcesos, verŝajne ne, sed ni vidos."

La reĝo senvestiĝas, iras en la akvon kaj rigardas supren, ridetante.

— Nu, Sri, kiel vi denove eligos min? Provu!'

"Nu, sinjoro, mi opinias, ke vi pravas, mi ne povas eligi vin el la akvo, sed mi enigis vin!"

Du plenlunoj

Unun tagon, onklino Sa estas vizitita fare de Sri Thanonchai. Li volas prunti monon. Onklino Sa havas dubojn ĉar la bone vestita Sri estas konata kiel riĉulo. Sri klarigas ke li provizore bezonas iom pli da mono kaj ke li repagos ĝin baldaŭ.

"Kiam vi vidis du plenlunojn, onklino Sa, venu kaj kolekti la monon de mi." Onklino Sa estas trankviligita kaj pruntedonas al li la petitan kvanton.

Du monatojn poste, onklino Sa iras al Sri kaj petas la monon. "Sed onklino Sa, vi ankoraŭ ne vidis du plenlunojn!" Onklino Sa iras hejmen konfuzite. Ĉu ŝi tiom eraris pri la tempo?

Monaton poste ŝi vizitas Sri denove. 'Sri, mi nun scias, ke mi vidis plenlunon dufoje.' — Sed onklino, mi ne diris, ke vi rericevos la monon, se vi vidis unu plenlunon dufoje, sed se vi vidis du plenlunojn. Du plenlunoj. Ĉu vi komprenas la diferencojn? Nu do!'

Onklino Sa demetas. Survoje hejmen ŝi renkontas monaĥon al kiu ŝi rakontas la tutan historion. La monaĥo scias kion fari: 'Venu al la kortego en la palaco je la venonta plenluno.'

Tiutage, Sri, Onklino Sa kaj la monaĥo staras antaŭ la reĝa kortego. Onklino Sa unue rakontas sian historion, iom tremante. Tiam Sri defendas sin, plene konvinkita ke li pravas kaj pravos.

La monaĥo parolas laste. "Sri, rigardu supren," li montras, "kion vi vidas?" "Mi vidas plenlunon," Sri respondas.

— Kaj nun rigardu en ĉi tiun lageton. Kion vi vidas?' "Alia plenluno," Sri koncedas, venkita.

Onklino Sa revenas hejmen feliĉa kun sia mono. Estas dirite ke tio estis la nura tempo kiam iu superruzes Sri.

Reĝa furzo

La reĝo estis trompita tiel multajn fojojn fare de Sri ke li volis preni venĝon.

Li enportis kavan bambuan tubon, donis al la tubo bonan venton kaj ŝtopis ĝin per kelkaj malnovaj folioj. Li vokis tri korteganojn kaj ordonis al ili.

— Vi devas porti ĉi tiun tubon al Sri Thanonchai. Diru al li, ke ĝi estas valora reĝa donaco. Sed fakte mi nur furzis en ĝi,” li aldonis ridante. La korteganoj kaj la reĝo ne plu povis resaniĝi de la antaŭĝojo.

Kiam la korteganoj alproksimiĝis al la vilaĝo kie Sri vivis, ili vidis viron fiŝkapti en kanalo. Ili demandis lin ĉu li scias kie Sri loĝas kaj ĉu li estas hejme. "Ho jes, mi tre bone scias tion," diris la viro, kiu vere estis Sri, "sed kio estas via afero kun li?"

La korteganoj ne povis rezisti rakonti al li la historion iom fanfarone kaj kun multe da rido. Sed Sri aspektis iom maltrankvila. — Ĉu vi estas certa, ke ne estas oro en ĝi? Aŭ eble la furzo forvaporiĝis. Vi prefere rigardu antaŭ ol mi kondukos vin al Sri!'

La korteganoj rigardis unu la alian heziteme sed decidis, ke tio estas bona ideo. Se ĝi estis oro, tiam eble ankaŭ ili povus profiti el ĝi... Ili forigis la sekajn foliojn kaj tiam estis regalitaj per la fetoro de la furzo de la reĝo.

La ora domo

Sri Thanonchai denove malfruis por la renkontiĝo de la reĝaj konsilistoj. La reĝo estis vere ĝenita nun. "Kial vi ĉiam malfruas, Sri?" "Nu, Via Moŝto, mi konstruas domon el nenio krom oro kaj tio postulas multan tempon!" La kolero de la reĝo fariĝis nekredemo kaj certa scivolemo. "Mi ŝatus vidi tion," diris la reĝo. La tuta tribunalo iris al la domo de Sri. Alveninte tien, ili vidis domon konstruata... sed el ligno. La reĝo turnis sin al Sri: 'Vi diris 'nur oro' sed ĉi tio estas nur ligno!' — Tute, sinjoro, ĉi tiu domo estos konstruita el ora teko! (7)

Nuksoj

1 Sri Thanonchai ศรีธนญชัย prononcis sǐe thánonchai. Sri estas honorinda por nomoj kaj lokoj: "Granda, Honorita".

2 Siang estas la titolo de emerita novico en Isan. Mîang estas fermentitaj tefolioj, ankoraŭ trinkitaj en la Nordo kaj eble aliloke. Sri ankaŭ iam trompis komercistojn transirantajn la Mekongon por ŝteli tiujn tiam sufiĉe valorajn foliojn.

2a Chàlàat mǔuan Thánonchai 'same lerta kiel Thanonchai': ruza, ruza.

3 La filmo estas nomita "Sri Thanonchai 555". Tute en la taja sed donas certan ideon pri la tiama vivo.

www.youtube.com/watch?v=ya-B-ui4QMk&spfreload=10

4 En la templo Pathum Wanaram Rajaworawihan en Bangkok, videbla ĉi tie:

ich.culture.go.th/index.php/en/ich/folk-literature/252-folk/217-the-tale-of-sri-thanonchai

5 Por Khun Chang Khun Phaen vidu en.wikipedia.org/wiki/Khun_Chang_Khun_Phaen

La kompleta angla traduko kun multaj klarigoj kaj desegnaĵoj estas plezure legi: The Tale of Khun Chang Khun Phaen, tradukita de Chris Baker kaj Pasuk Phongpaichit, Silkworm Books, 2010. Ĥun ĉi tie ne estas "sinjoro aŭ sinjorino" sed ขุน khǒen kun altiĝanta tono kiu estis la plej malalta nobelaro, komparebla al sinjoro.

6 La patro uzas ĉi tie la vorton โล่ง lôong, kiu povas signifi kaj "purigi" kaj "malplena".

7 Vortludo pri 'sàk'. "Sàk" povas signifi aŭ "nura" aŭ "tek". 'Thong' estas oro. Sri diras "sàk thong". Sri povas do signifi "nur oro" aŭ "ora teko", unu el la multaj specoj de teko.