Diflaniad y sgript Thai Noi

Yn un o fy nghyfraniadau blaenorol i'r blog hwn, ystyriais yn fyr darddiad yr iaith ysgrifenedig Thai. Fel ffan mawr o amrywiaeth ddiwylliannol, dwi wrth fy modd â’r mân ieithoedd sydd mewn perygl. Maent yn etifeddiaeth fyw ac felly'n werthfawr. Dyna un o’r rhesymau pam wnes i godi rhywfaint o Fasgeg, Llydaweg, Gwyddeleg ac Ocsitaneg yn y gorffennol pell.

Serch hynny, mae hi – yn anffodus – yn un o gyfreithiau ieithoedd sydd, am bob math o resymau, yn cael eu bygwth yn barhaol ac yn diflannu. Mae ieithegwyr wedi cyfrifo, o’r amcangyfrif o 7.000 o ieithoedd a siaredir yn y byd heddiw, y bydd 6.000 wedi mynd erbyn y ganrif nesaf… Wrth gwrs, nid yw diflaniad ieithoedd yn ddim byd newydd. Mae'r rhan fwyaf o ieithyddion hyd yn oed yn ei weld fel proses naturiol. Wedi'r cyfan, mae ieithoedd yn destun newid a siaradwyr yn newid i ddefnyddio iaith arall o dan rai amgylchiadau. Ond mewn llawer o achosion, mae ieithoedd hefyd yn diflannu o ganlyniad i frwydrau diwylliannol, cysylltiadau pŵer anghyfartal neu’n syml gyfyngiadau iaith, lle mae’r broblem yn aml yn gorwedd yn llawer dyfnach na’r gwbl ieithyddol ond sydd â phopeth i’w wneud â hunan-barch a hunaniaeth dan fygythiad, y gwadu hunan-benderfyniad a'r rhyddid i fynegi diwylliant cynnal traddodiadau.

Ceir enghraifft dda o'r olaf yng Ngwlad Thai, yn fwy penodol yn Isaan, lle bu'n rhaid i Thai Noi ddiflannu am iaith ysgrifenedig y mwyafrif. Yn draddodiadol, roedd ieithoedd niferus yn cael eu siarad yn Isaan, megis Surin-Khmer, Laotian, Fietnameg a Phu Thai, yn ogystal â Thai. Yn wreiddiol nid oedd dim llai na thair iaith ysgrifenedig yn cael eu defnyddio yn Isan. Er enghraifft, roedd y Khmer a wnaeth ei farc o Angkor yng ngogledd-ddwyrain yr hyn sydd bellach yn Wlad Thai ac yn sicr fe'i defnyddiwyd hyd at bedwaredd ganrif ar ddeg ein cyfnod. Fe'i disodlwyd fel iaith ysgrifenedig gan Tham, a darddodd o'r hen ysgrif mon, a ddaeth yn gyffredin oherwydd ehangu teyrnas Laotiaidd Lan Xang, ac a ddefnyddiwyd yn bennaf ar gyfer testunau crefyddol ac athronyddol. Yr iaith ysgrifenedig sifil, swyddogol oedd Thai Noi, a grëwyd bron yr un pryd â Tham. Daeth Thai Noi yn sgript a ddefnyddir amlaf yn Isaan o'r unfed ganrif ar bymtheg i'r ail ganrif ar bymtheg. Y prif wahaniaeth gyda Thai fel iaith ysgrifenedig oedd nad oes gan Thai Noi nodau tonyddol sy'n dynodi'r traw cywir ar gyfer ynganu gair. Ystyriwyd bod darllenwyr Isaan yn ddigon craff i ddarganfod ystyr cyd-destunol cywir gair.

Un o amcanion polisi cyntaf y Brenin Chulalongkorn, a fu’n rheoli Siam rhwng 1868 a 1910, oedd sefydlu rhaglen uno wleidyddol a diwylliannol y byddwn yn ei disgrifio fel gwladychu mewnol Siam. Wrth hyn rwy'n golygu bod awdurdod canolog Bangkok gam wrth gam yn hen ddinas-wladwriaethau a rhanbarthau ymreolaethol o dan y credo: 'Un genedl, un bobl, un frenhines' yn unol â llinach Chakri er mwyn atgyfnerthu awdurdod y wladwriaeth a chreu ymdeimlad o genedligrwydd. Un o'r moddion a ddefnyddiwyd oeddgorfodaeth meddal' defnyddio'r iaith fwyafrifol yn unig yn y dyfodol. O 1874, ceisiodd llywodraeth Siamese argyhoeddi'r rhan llythrennog o boblogaeth Isan bod defnyddio Thai fel iaith ysgrifenedig yn fwy cyfleus ac felly'n fwy derbyniol ar gyfer cyfathrebu â'r llywodraeth.

Roedd angen dybryd i Isaaners sylweddoli mai Thai oeddent… Pan na lwyddodd yr ymgyrch hon i ddal ati ar unwaith, cymerwyd mesurau gorfodol a dechreuwyd Thai fel yr iaith ysgrifenedig mewn addysg. Drwy gyflwyno’r diwygiad addysg pellgyrhaeddol hwn, gellid addysgu’r boblogaeth yn y gornel hon o’r wlad o oedran ifanc gan sylweddoli bod yr iaith a’r diwylliant Thai yn rhagori ar rai Isaan… Ysbrydolwyd y diwygiad hwn o’r system addysg yn rhannol gan pryder am weithrediad gwleidyddiaeth pŵer ganolog Bangkok. Wedi'r cyfan, daeth pobl yn y brifddinas yn gyflym i'r casgliad y byddai angen llawer o swyddogion newydd, ond mewn gwirionedd, i staffio'r holl sefydliadau llywodraeth ganolog newydd sydd newydd eu sefydlu. Ac wrth gwrs roedd yn rhaid i'r gweision sifil hynny, a recriwtiwyd yn lleol yn ddelfrydol, fod yn hyddysg mewn Thai ysgrifenedig… Y sefydliad addysgol llawn Thai cyntaf yn Isaan oedd Ysgol Ubon Wasikasathan yn Ubon Ratchathani, a sefydlwyd ym 1891 ac a noddwyd yn llawn gan Bangkok.

Sopha Ponthri a dau arweinydd arall

Er mwyn llywio’r indoctrination iaith hwn yn yr ysgolion a guddiwyd fel addysg i’r cyfeiriad cywir, cyhoeddwyd chwe gwerslyfr yn olynol yn gyflym, a ysgrifennwyd gan Phraya Sri Suthorn Wohan (Noi Ajaari Yangkul) yn y Gogledd-ddwyrain: Munbotbanphakit, Wanitnikon, Aksonprayok, Sangyokphitan, Waiphotchanaphijan en Phisankaran. Ddim yn fodlon iawn gyda chanlyniadau'r gorfodaeth iaith, anfonwyd monitorau i Isaan gan Bangkok o 1910 i sicrhau bod y plant yn derbyn ac yn dilyn addysg yng Ngwlad Thai. Gweithred a ddaethdyfarnwydgyda chyflwyniad y Deddf Addysg Elfennol Gorfodol, deddf o 1921 a oedd yn gorfodi holl rieni Isaan i gael eu plant i fynychu dosbarthiadau yng Ngwlad Thai… Mewn llai na chwarter canrif, roedd Thai Noi fel iaith ysgrifenedig wedi colli ei holl berthnasedd cymdeithasol ac wedi diflannu…

Am gyfnod bu gwrthwynebiad. Ar ddiwedd y XNUMXau, gwrthododd nifer o rieni yn Ban Sawathi yn nhalaith Khon Kaen, dan arweiniad y gantores boblogaidd Molam Sopha Ponthri, anfon eu plant i'r ysgol mwyach. Roedden nhw'n iawn ofni y bydden nhw'n colli eu Laotian gwreiddiau ac ethnigrwydd ac a fyddai’n dod yn Thai … ymledodd y gwrthryfel hwn, a ysbrydolwyd hefyd gan drethi lleol uchel newydd, yn gyflym i bentrefi’r ardal ehangach. Ar 16 Rhagfyr, 1940, torrodd yr heddlu gyfarfod a fynychwyd gan fwy na 500 o bobl ac arestio 116 o bobl. Cafodd Sopha Ponthri a thri arweinydd gwrthryfelwyr eu dedfrydu i XNUMX mlynedd yn y carchar ddeufis yn ddiweddarach yn Khon Kaen am 'kabotphai nai ratchaanachak' (gwrthryfel yn erbyn y deyrnas). Cafodd gweddill y rhai a arestiwyd eu rhyddhau, ond roedd mwy na deg ar hugain ohonyn nhw wedi marw mewn caethiwed… Khui Daengnoi, un o’r tri a gafwyd yn euog, wedi boddi yn y carchar yn ddirgel ychydig fisoedd yn ddiweddarach. Byddai Sopha Ponthri hefyd yn marw lai na dwy flynedd ar ôl ei gollfarn ar ôl cael ei chwistrellu â chyffur y daeth yn alergedd iddo…

Gydag ychydig iawn o eithriadau, nid yw’r Isaaner cyffredin bellach yn cofio bod ganddyn nhw eu hiaith ysgrifenedig eu hunain prin ddwy genhedlaeth yn ôl… Rydyn ni’n anghofio’n aml bod iaith yn llawer mwy na llinynu synau a geiriau at ei gilydd. Mae iaith yn ystorfa o draddodiad, hanes, cof diwylliannol a gwybodaeth ac mae’n drueni bod pethau o’r fath yn diflannu…