Ang pagkahanaw sa Thai Noi script

Sa usa sa akong mga naunang kontribusyon niini nga blog, akong gikonsiderar sa makadiyot ang gigikanan sa sinulat nga pinulongang Thai. Isip usa ka dako nga fan sa cultural diversity, ganahan ko sa endangered minor nga mga pinulongan. Sila maoy buhing kabilin ug busa bililhon. Mao kana ang usa sa mga hinungdan ngano nga gipili nako ang pipila ka mga Basque, Breton, Irish ug Occitan kaniadto.

Bisan pa, kini - sa kasubo - usa sa mga balaod sa mga pinulongan nga, alang sa tanan nga mga matang sa mga hinungdan, sila permanente nga gihulga ug nawala. Gibanabana sa mga philologist nga sa gibanabana nga 7.000 ka mga pinulongan nga gisulti sa kalibutan karon, 6.000 ang mawala sa sunod nga siglo… Siyempre, ang pagkawala sa mga pinulongan dili na bag-o. Kadaghanan sa mga batid sa pinulongan nagtan-aw niini isip natural nga proseso. Human sa tanan, ang mga pinulongan mahimong mausab ug ang mga mamumulong mobalhin sa paggamit sa laing pinulongan ubos sa pipila ka mga kahimtang. Apan sa daghang mga kaso, ang mga lengguwahe nawala usab tungod sa mga pakigbisog sa kultura, dili patas nga relasyon sa gahum o yano nga mga pagpugong sa pinulongan, diin ang problema kanunay nga labi ka lawom kaysa sa puro nga linguistic apan adunay kalabotan sa gihulga nga pagsalig sa kaugalingon ug pagkatawo, ang pagdumili sa kaugalingong paghukom ug ang kagawasan sa pagpahayag sa kultural nga pagpadayon sa mga tradisyon.

Ang usa ka maayong panig-ingnan sa naulahi makita sa Thailand, labi na sa Isaan, diin ang Thai Noi kinahanglan nga mawala alang sa kadaghanan nga sinulat nga sinultian. Sa naandan, daghang mga pinulongan ang gisulti sa Isaan, sama sa Surin-Khmer, Laotian, Vietnamese ug Phu Thai, dugang sa Thai. Sa sinugdan adunay dili mokubos sa tulo ka sinulat nga mga pinulongan nga gigamit sa Isan. Pananglitan, dihay Khmer nga naghimo sa iyang marka gikan sa Angkor sa amihanan-sidlakan sa gitawag karon nga Thailand ug kana gigamit hangtod sa ikanapulog-upat nga siglo sa atong panahon. Gipulihan kini isip usa ka sinulat nga pinulongan ni Tham, nga naggikan sa karaang mon script, nga nahimong kaylap tungod sa pagpalapad sa Laotian nga gingharian sa Lan Xang, ug kasagaran gigamit alang sa relihiyoso ug pilosopikal nga mga teksto. Ang sibil, opisyal nga sinulat nga pinulongan mao ang Thai Noi, nga gimugna halos sa samang panahon sa Tham. Ang Thai Noi nahimong labing kasagarang gigamit nga script sa Isaan gikan sa ikanapulo ug unom-ika-XNUMX nga siglo. Ang nag-unang kalainan sa Thai isip usa ka sinulat nga pinulongan mao nga ang Thai Noi walay tonal nga mga karakter nga nagpakita sa husto nga pitch diin ang usa ka pulong kinahanglan nga ipahayag. Ang mga magbabasa sa Isaan giisip nga igo nga maalamon aron mahibal-an ang husto nga kahulugan sa konteksto sa usa ka pulong.

Usa sa unang mga tumong sa polisiya ni Haring Chulalongkorn, kinsa nagmando sa Siam gikan sa 1868 ngadto sa 1910, mao ang pagtukod ug usa ka politikal ug kultural nga programa sa panaghiusa nga akong ihulagway isip internal nga kolonisasyon sa Siam. Gipasabot nako nga ang sentral nga awtoridad sa Bangkok usa ka lakang sa mga karaan nga lungsod-estado ug awtonomiya nga mga rehiyon ubos sa kredo: 'Usa ka nasud, usa ka tawo, usa ka monarko' subay sa dinastiya sa Chakri aron mahiusa ang awtoridad sa estado ug maghimo usa ka pagbati sa nasyonalidad. Usa sa mga paagi nga gigamit mao anghinay nga pagpamugos' sa paggamit lamang sa kadaghanang pinulongan sa umaabot. Gikan sa 1874, gisulayan sa gobyerno sa Siam nga kombinsihon ang literate nga bahin sa populasyon sa Isan nga ang paggamit sa Thai ingon usa ka sinulat nga sinultian labi ka kombenyente ug busa mas madawat alang sa pagpakigsulti sa gobyerno.

Ang mga Isaaners dinalian nga kinahanglan nga makaamgo nga sila Thai… Sa diha nga kini nga kampanya wala dayon makuha, mapugos nga mga lakang ang gihimo ug ang Thai gisugdan isip sinulat nga pinulongan sa edukasyon. Pinaagi sa pagpaila niining halayo nga reporma sa edukasyon, ang populasyon niini nga suok sa nasud mahimong maedukar gikan sa usa ka batan-on nga edad sa pagkaamgo nga ang Thai nga pinulongan ug kultura labaw pa kay sa Isaan… Kini nga reporma sa sistema sa edukasyon sa usa ka bahin gidasig sa kabalaka bahin sa pagpatuman sa sentralistang politika sa gahum sa Bangkok. Tuod man, ang mga tawo sa kaulohan dali nga nakahinapos nga daghan, apan sa tinuud daghang mga bag-ong opisyal ang kinahanglan aron kawani sa tanan nga bag-ong natukod nga bag-o, sentralisadong mga institusyon sa gobyerno. Ug kadtong mga sibil nga mga sulugoon, mas maayo nga ma-recruit sa lokal, siyempre kinahanglan nga hanas sa sinulat nga Thai… Ang unang hingpit nga Thai nga institusyon sa edukasyon sa Isaan mao ang Ubon Wasikasathan School sa Ubon Ratchathani, gitukod niadtong 1891 ug hingpit nga gi-sponsor sa Bangkok.

Sopha Ponthri ug laing duha ka mga lider

Aron matultolan kini nga indoctrination sa pinulongan sa mga eskwelahan nga nagtakuban isip edukasyon sa husto nga direksyon, unom ka mga libro ang gipatik nga sunud-sunod, gisulat ni Phraya Sri Suthorn Wohan (Noi Ajaari Yangkul) sa Northeast: Munbotbanphakit, Wanitnikon, Aksonprayok, Sangyokphitan, Waiphotchanaphijan en Phisankaran. Dili gyud matagbaw sa mga resulta sa pagpamugos sa pinulongan, ang mga monitor gipadala sa Isaan sa Bangkok gikan sa 1910 aron masiguro nga ang mga bata nakadawat ug nagsunod sa edukasyon sa Thai. Usa ka aksyon nga nahimonggi tagaan ug rangaluban sa pagpaila sa Compulsory Elementary Education Act, usa ka balaod gikan sa 1921 nga nag-obligar sa tanang ginikanan sa Isaan nga patambongon ang ilang mga anak sa mga klase sa Thai… Sa wala pay ikaupat nga bahin sa usa ka siglo, ang Thai Noi isip usa ka sinulat nga pinulongan nawad-an sa tanang sosyal nga kalabotan niini ug nawala…

Sa makadiyot adunay pagsukol. Sa ulahing bahin sa XNUMXs, daghang mga ginikanan sa Ban Sawathi sa lalawigan sa Khon Kaen, nga gipangulohan sa sikat nga Molam nga mag-aawit nga si Sopha Ponthri, nagdumili sa pagpaeskwela sa ilang mga anak. Husto sila nga nahadlok nga mawad-an sila sa ilang Laotian gamot ug etniko ug mahimong Thai… kini nga rebelyon, nga gidasig usab sa bag-o, taas nga lokal nga buhis, dali nga mikaylap sa mga baryo sa mas lapad nga lugar. Sa Disyembre 16, 1940, gibungkag sa kapolisan ang usa ka tigom nga gitambongan sa kapin sa 500 ka tawo ug gidakop ang 116 ka tawo. Si Sopha Ponthri ug tulo ka mga lider sa rebelde gisentensiyahan og XNUMX ka tuig nga pagkabilanggo duha ka bulan sa ulahi sa Khon Kaen tungod sa 'kabotphai nai ratchaanachak' (pagrebelde batok sa gingharian). Ang uban nga gidakop gibuhian, apan kapin sa traynta kanila ang namatay sa pagkabihag… Khui Daengnoi, usa sa tulo ka mga piniriso, misteryosong nalumos sa prisohan pipila ka bulan ang milabay. Mamatay usab si Sopha Ponthri wala pay duha ka tuig pagkahuman sa iyang kombiksyon pagkahuman giindyeksyon sa usa ka tambal diin nahimo siyang alerdyik…

Uban sa pipila ka mga eksepsiyon, ang kasagaran nga Isaaner wala na makahinumdom nga sila adunay ilang kaugalingon nga sinulat nga pinulongan halos duha ka henerasyon ang milabay… Kanunay kitang makalimot nga ang usa ka pinulongan labaw pa sa paghugpong sa mga tingog ug mga pulong. Ang usa ka pinulongan usa ka tipiganan sa tradisyon, kasaysayan, panumduman sa kultura ug kahibalo ug makaluluoy nga mawala ang maong mga butang…