O le tusisolo Thai o Phra Sunthorn Vohara
I totonu o le nuu Ban Kruhm i le Itumalo o Kluang, Rayong, o loo i ai se faatagata e manatua ai Phra Sunthorn Vohara, sili atu ona lauiloa o Sunthorn Phu.
O ai lena? Ia, ou te le iloa foi, alu e sue nisi faamatalaga e uiga i lenei alii.
Sunthorn Phu o le tusisolo sili ona lauiloa, o ia Thailand ua iloa. O se faʻatusatusaga ma le tatou Joost van den Vondel e manaʻomia, ae ese mai le mea moni o i laʻua uma o ni tusisolo, e le tele ni mea e tutusa ai. I le mea muamua na latou nonofo ai i se vaitau ese, na maliu Vondel mo le silia ma le 100 tausaga ina ua fanau Sunthorn i le 1786. Sa avea foi Sunthorn ma tusisolo i le faamasinoga o Siam, muamua i le vaitaimi o Rama II ma mulimuli ane i le auaunaga a Rama II. O le olaga o le au tusisolo e toʻalua na matua ese lava, aua o Sunthorn o se fafine, ae na ola foi o se monike mo se taimi umi.
O le fale na fanau ai Sunthorn Phu i tua o le Maota o le Tupu. O lona tina sa galue o se tausimai i le Maota, lea na maua ai foi se galuega a Phu. O iina na ia alofa ai i se tamaitai e igoa ia Jun, o le sa auai i le aiga tautupu. Na saisai i laua uma ma faasalaina ona o le la mafutaga e le tusa ai ma le faatulagaga masani. Ina ua tatalaina i latou mai le falepuipui, sa malaga Phu i Rayong, lea na fanau ai lona tama - ua teteʻa - ma ua nofo nei o se monike i le malumalu Bangrum. E tusa o lena umi ulu ia Rayong, na tusia ai e Phu se tasi o ana solo sili ona lauiloa "Nirat Muang Grang", lea na ia faapaiaina i lana manamea o Jun.
Na ia toe foi atu i le maota i Bangkok, faaipoipo ia Jun, ma na ia fanauina se atalii o Pat. I le vaitaimi lea na tofia ai Phu e fai ma fatusolo e le Tupu o Rama II. E lei umi le faaipoipoga ona sa fai se faigauo a Phu ma se isi tamaitai. E tele mataupu ma faaipoipoga na mulimuli mai, ae na fai mai pea Phu na e alofa ia Jun. Na avea Phu ma se ava malosi ma faafalepuipui pe tusa o le 1821 ina ua uma se misa.
A o i ai i le falepuipui, na ia amataina le "Phra Aphai Mani", o se solo mataʻutia, lea na ia lomia i le tele o voluma i le isi 20 tausaga. Na matua fiafia le Tupu o Rama II i le solo a Phu na ia tuuina atu ia te ia le igoa o le "Khun". Peitaʻi, i le taimi o le nofoaiga a le tupu o Rama III, na faia ai e Phu se mea sesē matuiā o le faasaʻoina faalauaitele o solo na tusia e le tupu lava ia, ma aveesea ai lona suafa. Ina ua uma lenei faalumaina, na faamavae o ia, ma avea ma monike Puta i le taimi muamua, ae mulimuli ane avea ma se faioloa.
Na faitau e se afafine o le Tupu o Rama IV le galuega e leʻi maeʻa Phra Aphai Mani ma fai atu i le tusisolo e faauma. Na tofia e le Tupu o Rama IV ia Phu e fai ma Faatonu o Tusiupu a le Tupu, ma tuuina atu ia te ia le igoa o le "Phra". Sa ia faaaluina lona olaga atoa i le filemu seia oo i lona maliu i le 1855.
Na tuua e Phu se talatuu o solo ua lauiloa mo le faamatalaina o tala faasolopito Thai. Ua uma ona ou taʻua lana solo mataʻutia Phra Aphai Mani, o se tala e 30.000 laina e uiga i tafaoga faʻafiafia a se perenise i Siam anamua. E lauiloa foi o lana Nirat Phukaothong (o se tuufaatasiga o solo e uiga i se malaga faanatura i le Mauga Auro) ma Nirat Suphan (e uiga i se malaga i le itumalo o Suphanburi) I le 1986, o le 200 tausaga o lona fanau mai, na faamamaluina ai Phu e Unesco o se tusisolo maoae o le lalolagi.
O le tele o tusisolo i lena taimi o ni taupulega, e aiga i le aiga tautupu. Sunthorn Phu o se tagata lautele. Sa ia tusia mai lona loto ae le mai lona ulu, sa latou fai mai ai.
Atonu o lana solo lauiloa lea:
Atonu tatou te onana
Ae ua tatou onana foi i le alofa.
E le mafai ona ou teena lo'u loto.
Ma e ui ina tatou onana,
O taeao e susulu ai le la,
Ma o le a mavae atu lena onā
Ae a oo ina po, e toe foi mai le onā o le alofa.
O lenei tusisolo o loʻo paʻia puupuu i le "Pattaya ma Malaga i le Talafatai i Sasaʻe".
O lana “Phra Aphai Mani” o loo faamatala mai ai se lalolagi o le mafaufau, lea e mafai ai e tagata o ituaiga eseese ma lotu ona nonofo faatasi i le lotogatasi. E tele ata (The Adventure of Sudsakorn 1979) ma pese ua tatalaina i luga o lenei autu.
O lona aso fanau (Iuni 26) e faamanatuina i Taialani o le aso Sunthorn Phu.
fa'afeiloa'i,
Louis