Seagipsys li Taylandê

mariakraynova / Shutterstock.com

Tayland hejmareke hindikahiyên etnîkî hene, ku eşîrên girên li Bakur bi awayekî têr naskirî ne. Li başûr, seagipsy hindikahiyek hinekî îhmalkirî ye.

Ez bi qestî dibêjim “seagipsy’s”, ji ber ku ew ji min re ji çîgên behrê yên werger xweştir tê. Tayland sê komên sereke yên deryayê hene: Moken, Urak Lawai û Mokler. Ji bo Taylandiyan, ev mirov bi navê "Chao Lay" (mirovên deryayê) têne zanîn, têgehek ji bo eşîrên ku ji deryayê dijîn û rêza wan ji nêz ve bi deryayê ve girêdayî ye.

Mugs

Komek ji 2.000 heta 3.000 kesan heye ku li peravên Tayland, Myanmar û Malezyayê li dora Giravên Surin (parkek neteweyî) dijîn. Ew bi navê Moken têne zanîn, bi zimanekî xwe diaxivin, ku pisporan nekarîne diyar bikin ku Moken bi eslê xwe ji ku derê hatine. Tê bawer kirin ku ew niştecîhên yekem ên deverên peravê yên li Deryaya Andaman bûne. Çanda wan a deryayî ya koçer belkî zêdetirî 4.000 sal berê ew ji başûrê Chinaînê anîn Malezyayê, ku kom di dawiyê de di dawiya sedsala 17-an de ji hev veqetiyan, lê dîroka rastîn a hebûna wan nayê zanîn.

Moken li der û deryayê dijîn û bê guman ew masîgirên hêja ne; ew deryaya dora xwe wekî din nas dikin. Heger meriv ji bo taştê masî bixwaze, bi rimê diçe deryayê û di demeke kurt de xwarinek masî girtiye. Lêkolîn nîşan dide ku Moken dikare li gorî Ewropiyan du caran di binê avê de çêtir bibîne. Her wiha hat nîşandan ku bêyî alavên kendalê dikarin bi kûrahiya 25 metreyan bikevin binê avê.

Metirsiya herî mezin a li ser çanda wan ev e ku veberhênerên taybet û spekulatorên axê dixwazin herêmên ku Moken lê dijîn bêtir pêşve bibin. Heya niha ew “êrîş” hatiye pûçkirin û dikarin bê xem jiyana xwe bidomînin. Xemgînbûn jî ne taybetmendiyek Moken e, ne di ferhenga wan de ye.

Moken çiqasî xweş û kezeba deryayê dizanin di 26ê çileya pêşîna (December) 2004ê de tê xuyang kirin. Hejmarek kesên kal û pîr ji eşîra Moken li giravek li Parka Neteweyî ya Deryayî ya Giravên Surin li beravên parêzgeha Phang-Nga ferq dikin ku pêlên li deryayê anormal in û tevger bi awayekî neasayî pêk tên. Ew alarmê bilind dikin û niştecîh xwe digihînin hundurê bilind. Dema ku ew vedigerin, gund bi tevahî ji hêla La Boon ve - wekî ku Moken jê re dibêjin tsunami - ku herêm wêran kiriye.

Qeyik û xaniyên wan ên li ser stûnan ji xelekek dar û kavilan pê ve ne tiştekî din in. Lê dema ku Tayland şîna zêdetirî 5.000 qurbaniyan dikişîne, civata Moken xilas bûye, bi saya zanîna eşîrên mezin ên deryayê.

Moken gundê xwe ji nû ve ava kirine, bambû û pelan wekî "blokên avakirinê" yên sereke bikar tînin. Ne li heman cihî, lê bêtir li hundurê ku ew ewletir e. Ger yek xema Moken hebe, ew e ku ew bêriya hawîrdora xweya kevneşopî ya li dora deryayê ji gundê xwe yê nû dikin. Bandora cîhana derve zêde dibe. Rayedarên Taylandê masîgiriya hin cureyên masiyan, wek xiyarê behrê û hin masîgiran, qedexe kir û Moken ji çavkaniyek girîng a debarê bêpar hiştin. Hin ji wan berê xwe dane gundê masîgiran da ku ji bo geştiyaran wekî rêberên divingê bixebitin an jî bibin çopê berhevok.

Moken xwedî jiyanek pir civakî ye. Eşîrên cuda hene, lê her kes wekhev e. Bi vî awayî endamek eşîrê bêyî ku jiyana wî xerab bibe dikare ji eşîrekê derbasî eşîrekê bibe. Loma xatirê xwe nabêjin, ji ber ku di zimanê wan de peyvên wek “merheba” û “bi xatirê te” dernakeve. Peyva "dema" jî nenas e, ji ber ku Moken ji xeynî roj û şevê têgehek dem tune - ji ber vê yekê ew nizanin lez bikin.

Rastiyek balkêş ev e ku girtina turtle nêzîkê girtina jinekê ye. Kevirê behrê ji aliyê Mokenan ve pîroz tê dîtin û dibe ku Moken jinekê jî wek pîroz dibînin.

Di warê olê de, Moken bi anîmîzmê - doktrîna giyanên giyan bawer dikin. Di civakên ku ji xwezayê û nêçîrê dijîn de, mirov gelek caran bi xwezayê re tê wekhevkirin û ji ber vê yekê ne di ser wê re ye. Rêzgirtina ji xwezayê û her tiştê li dora wê re girîng e, rîtuel ji bo jiyanê girîng in. Bi vê yekê ew qenciya ruhan bi dest dixin, yên ku xwarin, stargeh û zayînê peyda dikin û di heman demê de ruhên nepak vedişêrin.

Mokler

Mokler komek deryayan an "Chao Lay" ne ku herî kêm bala medya û raya giştî distînin. Ji ber ku gundên wan li herêmên ku tûrîst kêm tên an jî qet tune ne. Urak Lawoi û Moken dîsa û dîsa têne behs kirin, ji ber ku ew li deverên geştyarî yên populer an li nêzê wan dijîn, wekî giravên Phuket, Lanta û Lipeh (Urak Lawai) û giravên Surin (Moken).

Mokler wekî jêr-komek "Chao Lay" an "Thai Mai" (Tayiyên Nû) têne hesibandin, ku jiyanek birêkûpêk dijîn û hemwelatîbûna Thai jî bi dest xistine. Zarokên Mokler diçin dibistaneke herêmî û bi zimanê Taylandî perwerdeyê dibînin. Piraniya wan bi zimanê Mokler nizanin, her çend dema ku bi dê û bavê xwe re an jî dê û bavên xwe re diaxivin jê fam dikin.

Piraniya gundên Mokler dikarin li parêzgeha Phang-Nga li perava rojavayê Taylandê werin dîtin. Ew li navçeya Khuraburi, Takuapa û Thaimuang belav bûne. Gelek Mokler di rastiyê de berê xwe didin zeviyan, ji ber ku gundên wan ne li deverên peravê lê li hundur in. Gelek caran ew xwe bi kevneşopî çandinî dihesibînin; ew li ser nebatek lastîkî an gûzê dixebitin an jî ji bo karên cûda yên din wekî karker têne girtin. Hîn jî çend gundên peravê hene, ku derya hê jî çavkaniya debara Mokleran e.

Her çend gelek Mokler Budîzmê wekî dînê xwe dihesibînin jî, baweriyên wan ên anîmîst hîn jî pir girîng in. Her sal di Sibat / Adarê de, Mokler ji bo rêberê xwe yê efsanewî Ta Pho Sam Phan cejna qurbanê pîroz dikin.

Urak Lawoi

Ev koma deryayan li dora giravan û deverên peravê yên Deryaya Andaman dijî. Gundên wan li Phang-nga, Phuket, Krabi û Satun têne dîtin.

Lawoyên Ûrak jî xwedî ziman û kevneşopiyên xwe ne. Bi gelemperî, Urak Lawoi wekî Chao Lay, Chao Nam an Thai Mai tê gotin. Ew bi xwe Chao Nam têgehek biçûkxistinê dibînin, ji ber ku "Nam" di zimanê wan de jî tê wateya semen. Ew Thai Mai tercîh dikin, ku pê re ew dixwazin xwe wekî parçeyek yekbûyî ya dewleta Thai diyar bikin.

Li Girava Adangê li ser Urak Lawoi efsaneyek heye. Demek dirêj berê, Xwedê Nabeeno şand giravê da ku niştecîhan teşwîq bike ku Xwedê biperizin. Bav û kalên Urak Lawoi nepejirandin, pişt re Xwedê nifir li wan kir. Paşê Urak Lawoi çûn Gunung Jerai, li wir hinek direvin daristanê û dibin hov, meymûn û dûpişkan. Yên din jî wek koçer bi keştiya bi navê Jukok derketin deryayê. Gunung Jerai ji bo Urak Lawoi cîhek pîroz dimîne û salê du caran merasîmek tê li dar xistin, di dawiya wê de keştiyek xemilî tê avêtin, ku - Urak Lawoi texmîn dike - ber bi niştecîhek eslî ya li nêzî Gunung Jerai ve diçe.

Lawoyên Urak tenê civakeke biçûk pêk tînin, ku bi giranî bi hev ve girêdayî ne. Ew bi gelemperî di xaniyên bamboyê yên piçûk ên ku li ser stûnan hatine çêkirin de dijîn, ku pêşiya wan her gav ber bi deryayê ve tê. Xanî bi gelemperî bi piştgiriya malbat û cîranan têne çêkirin.

Jiyana rojane ya Urak Lawoi hêsan e. Serê sibê mêr diçin masîgiriyê, jin jî karê malê dikin û dora nîvro li benda vegera mêrên xwe ne. Masiyê ku tê girtin ji bo bikaranîna malbat û/an xizmên xwe ye, beşeke din jî ji bazirganan re tê firotin. Piştî nîvro jin bêhna xwe vedidin û mêr jî alavên xwe yên masîgirtinê ji nû ve li hev dikin.

Jiyan diguhere, ji ber ku bi masîgirtinê ew bi zorê digihîjin astek debara jiyanê, ji ber vê yekê gelek mêr li cîhên din dixebitin da ku mûçeyek hêja bistînin.

Ji bilî xwarinên deryayê, birinc xwarina sereke ya Urak Lawoi ye. Ew xwarinên cihêreng ên Taylandî yên Başûr dixwin, ku tê de gûzê hêmanek bingehîn e. Lawoyên Urak bi gelemperî dema ku birçî dibin dixwin, ji ber vê yekê di demek diyar de xwarinek diyar tune.

Demek berê, Urak Lawoi bawer dikir ku ruhên xerab sedema nexweşiyê ne. Bijîjkekî wan ê herêmî hebû (ango), ku bi şîretkirinê an jî bi karanîna ava pîroz li dijî nexweşiyê şer dikir. "Maw" navgînek kesane ye ku di navbera Urak Lawoi û giyanan de danûstandinê dike. "Maw" ji mezinek eşîrê tê hilbijartin, ku di heman demê de zarokan di saxkirina giyanî ya kevneşopî de hîn dike. Îro ew doktor û nexweşxaneyan bikar tînin.

Awayê jiyana Urak Lawoi hêdî hêdî di nav çanda Thai de yek dibe. Ew êdî nikarin wê serbixwe bikin û ji ber vê yekê her ku diçe ji bo kar û dahatiyê bi kesên din (Tayi) ve girêdayî ne.