Khun Phaen û kurê (noiAkame / Shutterstock.com)
Her berhemeke edebî dikare bi gelek awayan were xwendin. Ev di kevneşopiya edebiyata Taylandî de ji bo destana herî navdar û heyrankirî jî derbas dibe: Khun Chang Khun Phaen (ji vir şûnde KCKP).
Çîrokbêj û trabedûrên gerok bûn ku ji bo temaşevanan dikenîn û digiriyan, ew li gundan perçe perçe dikirin. Çîrok dibe ku ji 17-ê vegeree sedsalê, bi devkî derbas bû û her tim bi xetên vegotinê yên nû hat temamkirin. Di destpêka 19e sedsalê, dîwana qralî lê mêze kir, li gor norm û nirxên wê demê veguherand û bi nivîskî tomar kir. Nêzîkî 1900 ev Prince Damrong bû ku çapa herî navdar a çapkirî weşand.
Ev gotar ji bo demekê amade bû lê piştî wergera bedew a destanê ji hêla Rob V ve hatî nûve kirin.
Kurteya çîrokê:
Chang, Phaen û Wanthong bi hev re li Suphanburi mezin dibin. Chang zilamek gemar, kurt, qelew e, dev pîs e, lê dewlemend e û bi malbata qral ve girêdayî ye. Ji aliyê din ve, Phaen feqîr e, lê bedew e, wêrek e, di hunerên şer û sêrbaziyê de baş e. Wanthong keça herî bedew a Suphanburi ye. Ew di dema Songkran de Phaen, ku wê demê nûciwan bû, nas dike û ew dest bi têkiliyek dilşewat dikin. Chang bi pereyên xwe hewl dide ku Wanthong bi dest bixe lê evîn bi ser dikeve. Phaen ji perestgehê derdikeve û bi Wanthong re dizewice.
Çend roj şûnda, padîşah gazî Phaen dike ku pêşengiya kampanyayek leşkerî li dijî Chiang Mai bike. Chang şansê xwe distîne. Ew gotegotek belav dike ku Phaen ketiye û, digel diya Wanthong û dewlemendiya wî wekî hevalbendan, bi ser dikeve di girtina Wanthong a dilxwaz de. Wanthong bi mêrê xwe yê nû, baldar û dilsoz re ji jiyana xwe ya rehet kêfxweş dibe.
Dûv re Phaen ji serketina xwe ya li qada şer bi jinek bedew, Laothong re, wekî xenîmet vedigere. Ew diçe Suphanburi û jina xwe ya yekem, Wanthong, îdîa dike. Piştî nîqaşek çavnebar di navbera Laothong û Wanthong de, Phaen derdikeve, Wanthong bi Chang re dihêle. Ji bo sûcekî, padîşah xwediyê Laothong digire.
Phaen vedigere Suphanburi û Wanthong direvîne. Ew çend sal in di daristanê de tenêtî dijîn. Dema ku Wanthong ducanî dibe, ew biryar didin ku vegerin Ayutthaya ku Phaen bi daxwaza vegera Laothong padîşah aciz dike. Phaen li cihê ku Wanthong lênêrîna wî baş digire tê zindan kirin.
Lê paşê Chang di dorê de Wanthong direvîne û wê dibe mala wî ku li wir kurê Phaen tîne dinyayê. Navê wî Phlai Ngam lê tê dayîn û wekî wêneya tifkirina bavê xwe mezin dibe. Di nav hestek çavnebar de, Chang hewl dide ku wî bikuje û wî di daristanê de bihêle, ku têk diçe, û Phlai Ngam vedigere perestgehekê.
Sal derbas dibin ku Phlai Ngam li ser şopa bavê xwe dimeşe. Di qada şer û evînê de bi ser dikeve. Chang dev ji şerê Wanthong bernade. Ew ji padîşah lava dike ku bi rastî Wanthong wekî jina xwe nas bike. Padîşah gazî Wanthong dike û emir dike ku di navbera her du evîndarên xwe de hilbijêre. Wanthong dudil dibe, navê Phaen wekî evîna xwe ya mezin û Chang wekî parêzgerê wê yê dilsoz û parêzvanê baş bi nav dike, li ser vê yekê padîşah hêrs dibe û wê mehkûm dike ku were serjêkirin.
Wanthong birin cihê îdamê. Kurê wê Phlai Ngam pir hewl dide ku dilê padîşah nerm bike, padîşah efû dike û cezayê girtîgehê vediguhezîne. Siwarên bilez, bi serokatiya Phlai Ngam, tavilê ji qesrê derdikevin. Mixabin, pir dereng, ji dûr ve ew dibînin ku sêdar şûr radike û dema ku Phlai Ngam tê, ew dikeve serê Wanthong.
Serjêkirin (ne Wanthong lê bavê Khun Phaen) - (JaaoKun / Shutterstock.com)
Nêrîna Thai ya wêjeyê
Di destpêkê de, nîqaşa edebiyatê li Taylandê piraniya bala xwe li ser formê dikişand, û îro jî di piraniya pirtûkên dersan de ev yek e. Ew li ser bijartina peyvan, aliterasyon, qafiye û ahengê bû, di heman demê de ne hewce bû ku meriv bi hûrgulî li ser naverokê nîqaş bike an dadbar bike.
Ew di sala XNUMX-an de tevlihev bû. Ji bilî guftûgokirina guhertinên civakî û siyasî, tevgereke nû derket holê ku zêdetir bala xwe dide naveroka edebiyatê. Destana KCKP jî ji vê yekê xilas nebû. Min pir ecêb û agahdar dît ku ez bixwînim ka çend carinan şîroveyên pir cûda yên destanê xuya bûn. Ew di pirtûka jêrîn de hene. Ezê bi kurtî behsa wan bikim û şiroveya xwe lê zêde bikim.
Civaka Siyamî tu prensîb nizanibû (û tune).
Ew ramana ML Boonlua Debryasuvarn bû. Ew zaroka sî û duyemîn a bavekî hêja û yekem xwendekara jin li zanîngeha Chulalongkorn bû, ku piştî şoreşa 1932-an pêk hat. Wê edebiyatê xwend, paşê mamostetî kir û gotar û pirtûk nivîsand. Gotara wê ya li ser KCKP di sala 1974an de derketiye holê. Di wê de ew nîşan dide ku di dastanê de tu kes guh nade prensîb û rêbazan. Desthilatdar bêhêz in û sûcdar kêm caran têne ceza kirin. Hêjayî gotinê ye ku di dema xwe de jî heman dîwaneke tund li ser rewşa kar û baran dide.
Phaen rêwîtiya xwe berdewam kir, li goristanekê cesedê jineke ducanî ya mirî dît. Bi mantrayên xwe hişê wê kontrol kir û fetus ji zikê wê derxist. Wî zarokê girî hilda destên xwe û ev ruh wek Kuman Thongê xwe imad kir
Di destana KCKP’ê de êrîşkariya karakteran
Cholthira Satyawadhna jî ji Zanîngeha Chulalongkornê bi teza ku di sala 1970-an de bi sernavê: 'Sepandina Rêbazên Rojavayî yên Rexneya Edebiyatî ya Nûjen li Edebiyata Taylandî' hat pejirandin qedand. Tehlîlên psîkolojîk ên Cholthirak, bi taybetî di têkiliyên zayendî de, li ser têgînên dijber ên Freudiyî yên 'xwestina mirinê' û 'xwestina jiyanê' ava dibe. Ji wir ew helwesta êrîşkar û sadîst a Khun Phaen û sekna mazoşîst a Wanthong rave dike.
"Tu ew qas bi xwe Wanthong tijî yî, min hema Khun Chang perçe perçe kir, lê Yê ku li vir dixapîne TU yî. Die Wanthong!” Li lingên xwe xist û şûrê xwe kişand.
Destana KCKP, dîmena Bûdîst a exlaqî temsîl dike
Destana KCKP di destpêka 19-an de tê saz kirine sedsala ku ji hêla dadgeha Siyamî ve li gorî norm û nirxên serdest ên ku dadgehê dixwest ava bike û belav bike ve hatî adaptekirin. Warunee Osatharom berê bi berfirehî li ser mafên mirovan, rewşa jinan û têkiliya dewlet û civakê nivîsand. Di gotarek li dora 2010 de ew nîşan dide ku dadgeh çawa koda exlaqî ya ji nivîsarên Bûdîst bikar tîne da ku îdeolojiya dewletek Bûdîst û royalîst saz bike. Khun Phaen zilamek 'baş' e ji ber ku dilsozê padîşah e û Wanthong jinek xirab e ji ber ku ew daxwazên padîşah paşguh dike û li gorî mantiqa karmayê ew bi jiyana xwe berdêla vê yekê dide.
"Phlai Kaeo hevjîna weya jiyana berê ye. Ne sed hezar mêrên din nikaribûn dilê we bi dest bixin. Ez xemgîn im ku hûn jî dizanin ka meriv çawa lênêrîna wî bike. Divê hûn xeletiyên ku dikarin hevjîna we hêrs bikin nekin. Rewşa xwe çi dibe bila bibe, dilnizmî nîşanî wî bidin û guh bidin wî. Hesûdiyê nekin û nebin sedema tengasiyê. Ger kesek xeletiyek bike, pêşî li ser wê bi hev re biaxivin. Şer û hawar nekin. Bila hûn bi bextewariya berdewam be. Were here, mêrê te li benda te ye”. Û bi van gotinan Phim ket mala bûkan. Fîm li ber lingên axayê xwe, axa û mêrê xwe, wek ku li gorî jineke baş e, secde kir.
Bajar, gund û daristan ji bo nasname û îradeya (azad) hev diyarker in
David Atherton teza yekem a biyanî li ser KCKP di sala 2006 de nivîsand. Ew nîşan dide ku nêrîn, tevger û nasnameya kesên di dastanê de li gorî cîhê wan çawa dikare ji hev cûda bibe. Li bajêr ew bi giranî bi qaîdeyên mecbûrî yên ku li wir derbas dibin ve girêdayî ne, di nav gund û malê de ev yek pir kêmtir e. Li daristana ku Phaen û Wantong gelek mehan lê derbas dikin, ew dikarin di dawiyê de bibin xwe. Hema bêje hemû dîmenên evînê yên KCKP'ê ji diyardeyên xwezayî tên vegotin: barana baranê, bayê xezeb, birûskê û birûskê, paşê jî aramî û aramî.
Carekê di daristanê de kûr bûn, zewac ji xwezaya bi heybet kêfxweş bûn. Hêdî hêdî evîna wê ya ji bo Khun Phaen vegeriya û wan di bin dara banyanek mezin de evînê kir.
Fena serhildêr û têkoşîna desthilatdariyê
Gelek çîrokên gelêrî yên kevneşopî yên ji Taylandê rastiya heyî û baweriyên bingehîn berovajî dikin. Xwedawenda Rice ji Buddha bihêztir e, Sri Thanonchai ji Padîşah jîrtir e û ji ber vê yekê di vê destanê de. Mirovek gelên asayî, Khun Phaen, bi gelek awayan li dijî hêz û dewlemendiya çîna serdest a ku ew ji pozîsyona xwe ya fermî ve xwedî derdikevin. Khun Phaen li dijî hêz û zanîna wî ya kesane ye. Ew hostatî ye ku wî bi xwe re serdest kiriye. Chris Baker û Pasuk Pongpaichit wê bi efsaneya Robin Hood re berhev dikin. Wantong ne ji ber ku jinek xirab e, lê ji ber ku eşkere desthilatdariya padîşah xera kiriye, bi îdamê tê mehkûmkirin. Gelek çîrokên gelêrî yên rojên berê li ser vê yekê ne. Hêza padîşah û hêza dijber a gel. Divê temaşevan jê hez kiriba.
Phra Wai bi lez çû qesrê, û mantra bikar anî da ku padîşah bixe rewşek erênî. "Çi te tîne vir? Ma wan berê diya te îdam kirin?” padîşah pirsî
Wanthong jinek serhildêr û serbixwe ye, femînîstek zû ye?
Beşdariya min ev e. Hema bêje hemû şîroveyên li ser destana KCKP'ê Wantong wekî jineke xerab nîşan didin. Ew ji du mêran hez dike, bi îrade ye, hestiyar e û qet gotinên xwe nake. Ji ber ku li gorî pîvanên civakê yên serdest ên ji bo tevgera jinê tevnegere, bi xwe tercîhên xwe dike û riya xwe bi rê ve dibe. Ew jî serî li ber padîşah nade û neçar e berdêla wê bi serjêkirinê bide. Ev ji hin aliyan ve wê dike jinek nûjen, belkî divê em jê re bibêjin femînîst her çend ew bêtir çalakiyek e. Dibe ku di van sedsalên ku destana li gund û bajaran dihatin kirin de, Wantong ji hêla gelek kesan ve, bi dizî û bi taybetî jî ji hêla jinan ve hate heyran kirin.
Dê xwe nêzîkî Wanthong kir, “Wek jinebiyek tu dibî milkê padîşah. Tenê destê Khun Chang qebûl bikin. Tiştê ku jê re nebaş e, tenê serê wî ye, lê ew mirovekî dewlemend e û dikare baş li we bigire”. Wanthong vedigere, "Tu tenê pereyên wî dibînî, her çend ew kûçik an beraz bûya jî, dê dîsa jî bide min. Ez tenê şazdeh salî me û jixwe du mêr im?!”
Û ev yek min digihîne çavdêriyek dawî. Berê jî gelek nêrînên dijber hebûn. Ez difikirim ku van çîrokên gelêrî pir caran mebesta wan hebû ku bi reftarên karakterên sereke yên di çîrokan de çîna serdest û norm û nirxên serdest di ronahiyek cûda de bihêlin, bê guman kêfa temaşevanan. Ji ber vê yekê ew pir populer bûn
Çavkanî û bêtir
- Pênc lêkolîn li ser Khun Chang Khun Phaen, Gelek Rûyên Klasîkek Wêjeyî ya Taylandî, ku ji hêla Chris Baker û Pasuk Phongpaichit ve hatî çap kirin, Pirtûkên Silkworm, 2017 - ISBN 978-616-215-131-6
- Çîroka Khun Chang Khun Phaen, Destana Gelerî ya Mezin a Siam a Evîn û Şer, Pirtûkên Silkkurmê, 2010 - ISBN 978-616-215-052-4
- Kurteya KCKP ya Rob V:
www.thailandblog.nl/cultuur/khun-chang-khun-phaen-thailands-most-famous-legende-part-1/
www.thailandblog.nl/cultuur/khun-chang-khun-phaen-thailands-most-famous-legende-part-2/
www.thailandblog.nl/cultuur/khun-chang-khun-phaen-thailands-most-famous-legende-part-3/
www.thailandblog.nl/cultuur/khun-chang-khun-phaen-thailands-most-famous-legende-part-4/
www.thailandblog.nl/cultuur/khun-chang-khun-phaen-thailands-most-famous-legende-part-5-slot/
Parçeyek min a berê li ser:
- KCKP bi agahiyên zêdetir: www.thailandblog.nl/cultuur/khun-chang-khun-phaen-het-most-famous-epos-thaise-literatuur/
- Di derbarê Sri Thanonchai de ku ji padîşah jîrtir e: www.thailandblog.nl/cultuur/sri-thanonchai-iaanse-tijl-uilenspiegel/
Di demên berê de, herêm bi piranî matriarchal bû, ji ber vê yekê têkiliyên malbatî bi dê û ne ji bavê derbas bûn. Di yek xalê de ku ber bi civakek baviksalarî ve çûye, lê hûn şopên weha 1-2-3 jê nakin. Ne ecêb e ku ew qas hêz û pêzanîna jinê di nav xwe de maye. Dibe ku Wanthong li gorî dîtinên çîna jor di dawiya sedsala 19-an û destpêka sedsala 20-an de ji ber ku cîhê xwe nizane 'şaş' bûbe, lê bê guman ew ê ji hêla komên din ve jî were pesnandin. Jineke bedew, ku li devê xwe neketiye û nahêle lûle bi leymûnan were firotin. Jineke ku jê hez bike.
Her weha hûn di hejmareke mezin ji jinên din ên vê sagayê de, lê di çîrokên kevnar ên paşerojê de (bêtirî sedsal berê) de jî dibînin ku jinan dizanibû ku meriv çawa bi tiştan re mijûl bibe û ne rolek berbiçav an bindestiyê bigire ser xwe. Mînakî jinên ku bi eşkere flîr dikin, ku bi eşkere ji jiyana rast tê. Ji ber vê yekê erê, ez jî difikirim ku di rojên çîroknûsên gerok de, gelek temaşevanan bi erêkirin û kêfê li vê destanê guhdarî dikirin. 🙂
Li Taylandê jin hîn ji mêran bi hêztir in.
Mêr serdest in, jin serdest in.
Tino, spas ji bo vê ravekirinê! Û bi peyvek dereng spasiya min ji Rob V re ji bo tevkariya wî.
Ji bo dilxwazên analîzên din, bi hin Googling re jêrîn dikarin li serhêl werin dîtin:
1. Chris Baker û Pasuk Phongpaich bi:
- "Kariyera Khun Chang Khun Phaen," Journal of the Siam Society 2009 Vol. 97
(Qismî li ser analîzên wan ên KCKP'ê re derbas dibe)
2. Gritiya Rattanakantadilok bi teza xwe (Hezîran 2016):
- "Wergerandina Çîroka Khun Chang Khun Phaen: Nûneratiyên çand, zayend û Budîzmê"
(Ya ku Beşa 2.2 bi naverokê ve girêdayî ye: afirandina cinan û paqijkirina çîrokan bi riya "Siwalai" û her weha li ser nasnameya jinê).