A’ dol à bith an sgriobt Thai Noi

Ann an aon de na chuir mi roimhe ris a’ bhlog seo bheachdaich mi goirid air tùs cànan sgrìobhte Thai. Mar neach-leantainn mòr de dh’ iomadachd cultarach, is toil leam na mion-chànanan a tha ann an cunnart. Tha iad nan dualchas beò agus mar sin luachmhor. Sin aon de na h-adhbharan airson gun do thog mi Basgais, Breatannais, Èireannach is Occitan anns an àm a dh’ fhalbh.

Ach, is e - gu mì-fhortanach - aon de laghan chànanan a tha, airson a h-uile seòrsa adhbhar, ann an cunnart maireannach agus a’ dol à sealladh. Tha Philologists air obrachadh a-mach, de na 7.000 cànan a thathas a’ bruidhinn air an t-saoghal an-diugh, gum bi 6.000 air falbh ron ath linn… Gu dearbh, chan eil dol à bith chànanan dad ùr. Tha a’ mhòr-chuid de luchd-cànanais eadhon ga fhaicinn mar phròiseas nàdarra. Às deidh na h-uile, faodaidh cànanan atharrachadh agus bidh luchd-labhairt ag atharrachadh gu bhith a’ cleachdadh cànan eile ann an suidheachaidhean sònraichte. Ach ann an iomadh cùis, bidh cànanan cuideachd a’ dol à sealladh mar thoradh air strì cultarach, dàimhean cumhachd neo-ionann no dìreach cuingeadan cànain, far a bheil an duilgheadas gu tric fada nas doimhne na an fhìor chànan ach aig a bheil a h-uile càil co-cheangailte ri fèin-spèis agus dearbh-aithne a tha fo chunnart, an diùltadh fèin-riaghladh agus an saorsa a bhith a’ cur an cèill dualchas cultarail.

Gheibhear deagh eisimpleir den fheadhainn mu dheireadh ann an Thailand, gu sònraichte ann an Isaan, far an robh aig Thai Noi ri dhol à sealladh airson a’ mhòr-chuid de chànan sgrìobhte. Gu traidiseanta, bha grunn chànanan air am bruidhinn ann an Isaan, leithid Surin-Khmer, Laotian, Bhietnam agus Phu Thai, a bharrachd air Thai. An toiseach cha robh nas lugha na trì cànanan sgrìobhte gan cleachdadh ann an Isan. Mar eisimpleir, bha an Khmer ann a rinn a chomharra bho Angkor ann an ear-thuath na tha ann an Thailand an-diugh agus gu cinnteach chaidh a chleachdadh chun cheathramh linn deug den linn againn. Chaidh Tham a chuir na àite mar chànan sgrìobhte, a thàinig bhon t-seann sgriobt mon, a thàinig gu bhith farsaing mar thoradh air leudachadh air rìoghachd Laotian Lan Xang, agus a chaidh a chleachdadh sa mhòr-chuid airson teacsaichean creideimh agus feallsanachail. B’ e an cànan sgrìobhte catharra, oifigeil Thai Noi, a chaidh a chruthachadh cha mhòr aig an aon àm ri Tham. Thàinig Thai Noi gu bhith mar an sgriobt as cumanta ann an Isaan bhon t-siathamh linn deug. B’ e am prìomh eadar-dhealachadh le Thai mar chànan sgrìobhte nach eil caractaran tonal aig Thai Noi a tha a’ nochdadh an ìre cheart aig am bu chòir facal a bhith air fhuaimneachadh. Bhathar den bheachd gu robh an luchd-leughaidh ann an Isaan sgiobalta gu leòr airson brìgh ceart co-theacsail facal aithneachadh.

B’ e aon de na ciad amasan poileasaidh aig Rìgh Chulalongkorn, a bha a’ riaghladh Siam bho 1868 gu 1910, prògram aonachaidh poilitigeach agus cultarail a stèidheachadh air am biodh mi a’ toirt cunntas air mar tuineachadh a-staigh Siam. Le seo tha mi a’ ciallachadh gu bheil an t-ùghdarras meadhanach ann am Bangkok ceum air cheum seann bhailtean-stàitean agus roinnean fèin-riaghailteach fon chreideamh: ‘Aon dùthaich, aon sluagh, aon mhonarc' ann an co-rèir ri sliochd Chakri gus ùghdarras na stàite a dhaingneachadh agus mothachadh air nàiseantachd a chruthachadh. B’ e aon de na dòighean a chaidh a chleachdadhco-èigneachadh bog' gus a’ mhòr-chànan a chleachdadh san àm ri teachd. Bho 1874, dh’ fheuch riaghaltas Siamese ri toirt a chreidsinn air a’ phàirt litearra de shluagh Isan gu robh cleachdadh Thai mar chànan sgrìobhte na b’ fhasa agus mar sin na b’ fheàrr airson conaltradh leis an riaghaltas.

Dh’fheumadh Isaaners gu h-èiginneach tuigsinn gur e Thai a bh’ annta… Nuair nach do ghabh an iomairt seo air adhart sa bhad, chaidh ceumannan èigneachail a ghabhail agus chaidh Thai a thòiseachadh mar an cànan sgrìobhte ann am foghlam. Le bhith a’ toirt a-steach an ath-leasachadh foghlaim farsaing seo, dh’ fhaodadh an sluagh san oisean seo den dùthaich a bhith air an oideachadh bho aois òg le bhith a’ tuigsinn gu robh cànan is cultar Thai na b’ fheàrr na cànan Isaan… Chaidh an ath-leasachadh seo air an t-siostam foghlaim a bhrosnachadh gu ìre le dragh mu bhith a’ buileachadh poilitigs cumhachd meadhan-mheadhanach Bangkok. Às deidh na h-uile, thàinig daoine anns a 'phrìomh-bhaile chun a' cho-dhùnaidh gu luath gum biodh feum air mòran, ach dha-rìribh mòran oifigearan ùra gus luchd-obrach a thoirt do na h-ionadan riaghaltais ùra, meadhanaichte sin. Agus dh’ fheumadh na seirbheisich chatharra sin, a b’ fheàrr air am fastadh gu h-ionadail, a bhith comasach air sgrìobhadh Thai… B’ e a’ chiad ionad foghlaim làn Thai ann an Isaan Sgoil Ubon Wasikasathan ann an Ubon Ratchathani, a chaidh a stèidheachadh ann an 1891 agus a fhuair làn thaic bho Bangkok.

Sopha Ponthri agus dithis cheannardan eile

Gus an indoctrination cànain seo a stiùireadh anns na sgoiltean a tha falaichte mar fhoghlam anns an t-slighe cheart, chaidh sia leabhraichean teacsa fhoillseachadh gu sgiobalta, air an sgrìobhadh le Phraya Sri Suthorn Wohan (Noi Ajaari Yangkul) san Ear-thuath: Munbotbanphakit, Wanitnikon, Aksonprayok, Sangyokphitan, Waiphotchanaphijan en Phisankaran. Gun a bhith riaraichte le toraidhean co-èigneachadh cànain, chaidh sgrùdairean a chuir gu Isaan le Bangkok bho 1910 gus dèanamh cinnteach gum biodh a’ chlann a’ faighinn agus a’ leantainn foghlam ann an Thai. Gnìomh a thàinig gu bhithair a bhuileachadhle toirt a-steach an Achd Foghlam Bun-sgoile èigneachail, lagh bho 1921 a thug air a h-uile pàrant ann an Isaan an cuid chloinne a fhrithealadh ann an clasaichean ann an Thai… Ann an nas lugha na cairteal linn, bha Thai Noi mar chànan sgrìobhte air a h-uile buntainneachd sòisealta a chall agus air a dhol à bith

Airson greis bha strì ann. Aig deireadh na XNUMXn, dhiùlt grunn phàrantan ann am Ban Sawathi ann an sgìre Khon Kaen, air a stiùireadh leis an t-seinneadair mòr-chòrdte Molam Sopha Ponthri, an cuid chloinne a chuir don sgoil tuilleadh. Bha eagal orra gu ceart gun cailleadh iad an Laotian freumhan agus cinnidheachd agus bhiodh e na Thai… sgaoil an ar-a-mach seo, a bha cuideachd air a bhrosnachadh le cìsean ionadail ùra, àrd, gu sgiobalta gu bailtean beaga na sgìre. Air 16 Dùbhlachd 1940, bhris na poileis suas coinneamh le còrr air 500 neach an làthair agus chuir iad an grèim 116 neach. Chaidh Sopha Ponthri agus triùir cheannardan reubaltach a chuir gu XNUMX bliadhna sa phrìosan dà mhìos an dèidh sin ann an Khon Kaen airson 'kabotphai nai ratchaanachak' (ar-a-mach an aghaidh na rìoghachd). Chaidh an còrr den fheadhainn a chaidh an cur an grèim a leigeil ma sgaoil, ach bha còrr air trithead dhiubh air bàsachadh ann am braighdeanas… Khui Daengnoi, aon den triùir a chaidh a dhìteadh, air a bhàthadh gu dìomhair sa phrìosan beagan mhìosan an dèidh sin. Bhàsaich Sopha Ponthri cuideachd nas lugha na dà bhliadhna às deidh a dìteadh às deidh dha a bhith air a stealladh le droga air an robh e aileirgeach…

Le beagan eisgeachdan, chan eil cuimhne aig an Isaaner cuibheasach tuilleadh gun robh an cànan sgrìobhte aca fhèin o chionn dìreach dà ghinealach… Bidh sinn tric a’ dìochuimhneachadh gu bheil cànan tòrr nas motha na bhith a’ ceangal fhuaimean is fhaclan ri chèile. Tha cànan na stòras de dhualchas, eachdraidh, cuimhne chultarail agus eòlas agus tha e duilich gu bheil rudan mar sin a’ dol à sealladh…