Khun Chang Khun Phaen, chwedl enwocaf Gwlad Thai - rhan 1

Mae epig enwocaf Gwlad Thai yn ymwneud â'r triongl cariad trasig rhwng Khun Chang, Khun Phaen a'r Wanthong hardd. Mae'n debyg bod y stori'n dyddio'n ôl i'r 17eg^de ganrif ac yn wreiddiol roedd yn naratif llafar llawn drama, trasiedi, rhyw, antur a'r goruwchnaturiol.

Dros amser, mae wedi cael ei addasu a'i ehangu'n gyson, ac mae wedi parhau i fod yn epig boblogaidd a difyr a adroddir gan storïwyr a thrwbadwriaid teithiol. Yn y llys Siamese, yn niwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg, y cofnodwyd y stori gyntaf yn ysgrifenedig. Arweiniodd hyn at fersiwn safonol, glanweithiol o'r stori enwog hon. Cyfieithodd ac addasodd Chris Baker a Pashuk Phongpaichit y stori hon ar gyfer cynulleidfa Saesneg ei hiaith a chyhoeddwyd 'The Tale of Khung Chang, Khun Phaen'.

Mae angen darllen y rhifyn Saesneg trwchus hwn mewn gwirionedd i unrhyw un sydd â diddordeb mewn llenyddiaeth Thai. I gyflwyno'r darllenwr Iseldireg i'r epig hwn, rwyf wedi llunio fersiwn fyrrach o'r stori. Meddyliwch amdano fel rhyw fath o gyflwyniad i'r stori. O'r rheidrwydd, mae pob math o olygfeydd a manylion wedi'u hepgor, weithiau rwy'n gwneud neidiau cyflym yn y stori. Rwy'n canolbwyntio'n bennaf ar berthnasoedd a deialogau'r prif gymeriadau. I wir werthfawrogi'r stori, i'w mwynhau'n fawr, rwy'n argymell yn gryf eich bod yn darllen y llyfr ei hun. Mae hwn ar gael mewn argraffiad helaeth, yn llawn darluniau a throednodiadau, ymhlith pethau eraill. Mae'r rhain yn rhoi dehongliad ychwanegol i'r stori a'r cefndiroedd. Mae'r rhai sy'n well ganddynt ddarllen y stori ynddi'i hun yn unig yn ddigon hen law ar y rhifyn 'talfyredig' o'r clasur hwn.

• Chwedl Khun Chang Khun Phaen: Epig Werin Fawr Siam o Gariad a Rhyfel, Wedi'i gyfieithu a'i olygu gan Chris Baker a Pasuk Phongpaichit, Silkworm Books, ISBN: 9786162150524.
• Stori Khun Chang Fersiwn Dalfyredig Khun Phaen, ISBN: 9786162150845.

Prif cymeriadau:

Mae craidd y stori yn troi o amgylch y cymeriadau canlynol:

• Khun Chang (ขุนช้าง, khǒen Cháang): Dyn cyfoethog ond person hyll a drwg.
• Phlai Kaeo (พลายแก้ว, Phlaai Khêw), yn ddiweddarach Khun Phaen (ขุนแผน, khǒen Phěn): yr arwr ond hefyd dyneswr go iawn.
• Phim Philalai (พิมพิลาไลย, Phim Phí-laa-lij), yn ddiweddarach Wanthong (วันทอง, Wan-thong): y fenyw bwerus a hardd y mae'r ddau ddyn yn syrthio benben â hi.

Nodyn: 'khun' (ขุน, khǒen) yn cyfeirio at y safle isaf yn yr hen system Siamese o deitlau swyddogol. Peidiwch â drysu â'r 'khun' adnabyddus (คุณ, khoen), sy'n syml yn golygu syr / madam.

Phlai Kaeo yn y fynachlog

Dyma hanes Phlai Kaeo, Khun Chang¹ a'r ffair Phim yn nheyrnas Ayuttaya. Daeth Chang o deulu cyfoethog ond mae'n cael yr anffawd o fod yn blentyn hynod hyll. Mae wedi bod yn foel i raddau helaeth ers ei eni ac mae hyn yn ffynhonnell glosio a bwlio i blant eraill y pentref. Phlai Kaeo a Phim oedd yr unig rai yn Suphan i chwarae gyda Chang. Weithiau byddent yn dadlau, er enghraifft pan oedd y tri yn chwarae tad a mam a Kaeo yn taro ei gariad Chang ar ben ei ben moel.

Ychydig flynyddoedd yn ddiweddarach, collodd Phlai Kaeo ei dad a bu'n rhaid iddo adael pentref Suphan gyda'i fam. Ni chroesodd llwybrau'r tri eto nes i Kaeo droi'n bymtheg oed. Aeth i mewn i'r deml fel newyddian, gan obeithio dilyn yn ôl traed ei ddiweddar dad, rhyfelwr nerthol a dysgedig. Cymerodd yr abad ef o dan ei adain fel prentis ac felly dysgodd Kaeo i berfformio mantras a dewiniaeth hudolus.

Ar ôl misoedd o aros yn y deml, roedd gŵyl Songkran yn dod. Ar y dydd arbennig y daeth Phim, wedi ei gwisgo yn ei diwrnod gorau, i offrymu i fynachod y deml. Wrth fwmian ar ei gliniau, digwyddodd sylwi ar Kaeo newyddian allan o gornel ei llygad. O'r eiliad y cyfarfu eu llygaid, roedd ei chalon ar dân. Ond roedd hi'n gwybod nad oedd hi fel menyw yn cael mynegi ei theimladau mewn unrhyw ffordd. Byddai hynny ond yn arwain at anghymeradwyo clecs a brathu. Nid yn unig y Phim ifanc ond hefyd Kaeo newydd a gafodd ei orchfygu gan orffwylledd dwys.

Mae Phlai Kaeo yn cwrdd â Phim mewn cae cotwm

Yn gynnar yn y bore, yn ystod yr elusen, ymwelodd y newyddian â thŷ Phim a siarad â Saithong², chwaer fabwysiedig Phim. “Dewch i’r caeau cotwm prynhawn yfory, bydd Phim a ninnau’n weision yno wedyn,” meddai Saithong. Gwenodd y newyddian Kaeo ac atebodd, "Os bydd y caeau cotwm yn llwyddiant, fe'ch gwobrwyaf." Prynhawn y cyfarfod, dihangodd y newyddian gyda dillad sifil o dan ei fraich. Siaradodd â Monk Mi, “Rydw i'n gadael nawr, gadewch i mi dynnu'n ôl o'm harfer ac ailymuno pan fyddaf yn dychwelyd”. Cytunodd Monk Mi “Iawn, ond dewch â chnau betel a thybaco gyda chi pan fyddwch yn dychwelyd”. Mewn hwyliau mawr o lawenydd, aeth Kaeo i'r caeau cotwm. Yno daeth o hyd i Phim ar ei ben ei hun y tu ôl i lwyn cotwm a mynegodd ei gariad yn felys. Fodd bynnag, dywedodd Phim wrtho: “Ewch i fy mam a gofyn am fy llaw mewn priodas, os bydd hi'n cytuno byddaf yn hapus i'ch gwneud chi'n ŵr i mi. Ond mae'r ffordd rydych chi'n mynd ar ôl eich gwasgfa o gwmpas y fan hon yn fy nychryn i. Bydd pobl yn hel clecs os ydyn nhw'n gweld ni'n dau gyda'n gilydd fel hyn. Dewch i ofyn am fy llaw yn y ffordd iawn. Rydych chi mewn gormod o frys, fel eich bod mor newynog rydych chi hyd yn oed yn bwyta reis heb ei goginio.” Ni allai'r newyddian Kaeo atal ei hun a cheisiodd dynnu dillad Phim, ond daliodd hi'n dynn a'i wthio i ffwrdd, “Rhy ddrwg dych chi ddim yn gwrando. Nid yw gwneud cariad i mi yn agored yn y meysydd yn ddim byd ond siarad. Ni allwch fy ngharu i fel yna, dilynwch y ffordd iawn ac yna ni fydd gennyf unrhyw wrthwynebiad. Dydw i ddim yn rhoi fy nghorff i ffwrdd yn unig. Gwybod beth sy'n briodol, ewch adref Kaeo”. Cusanodd hi yn dyner ac edmygu ei hwyneb “Rwyt ti mor brydferth. Mae eich croen yn hyfryd o ysgafn a meddal. Mae eich llygaid yn disgleirio. Os gwelwch yn dda gadewch i mi fwynhau chi ychydig fy annwyl. Rwy'n addo hyn ichi, heno byddaf yn ymweld â chi”.

Gyda'r nos gorweddodd Phim yn effro am oriau ac ochneidiodd “O Kaeo, afal fy llygad, a wyt wedi fy anghofio'n barod? Ydych chi'n wallgof arnaf a dyna pam rydych chi'n gadael llonydd i mi? Mae'n hwyr, dydych chi ddim yma ac mae fy nghalon yn teimlo mor wag." Tra roedd Phim yn gorwedd yno yn meddwl syrthiodd i gysgu. Roedd hi'n hwyr yn y nos pan gyrhaeddodd Kaeo dŷ Phim o'r diwedd. Defnyddiodd mantras i hudo'r preswylwyr i gysgu a llacio'r cloeon ar y drysau. Dringodd i mewn a mynd yn syth am ystafell Phim. Cusanodd hi wrth iddi gysgu a'i fysedd yn llithro dros ei bronnau cadarn, crwn, "Deffrwch fy annwyl." Ymatebodd Phim yn wyllt ar y dechrau, ond fe'i cofleidiodd hi a siarad geiriau mwy gweniaith wrthi. Yna gwthiodd hi ar y gobennydd a phwysodd ei wyneb yn ei herbyn. Sibrydodd wrthi. Ymgasglodd cymylau yn yr awyr, yn uchel uwchben, nes i'r ymyl lwytho â glaw, cynhyrfu'r gwynt. Pan dorrodd y glaw cyntaf yn rhydd doedd dim ei atal. Roedd Phim dros ei sodlau mewn cariad ac felly roedden nhw'n gorwedd yn y gwely gyda'i gilydd. Mae hi'n cofleidio ef longingly. Nid oedd y naill na'r llall yn teimlo fel cysgu. Ar doriad gwawr fe anerchodd hi “O fy annwyl Phim, yn anffodus mae'n rhaid i mi adael, ond heno byddaf yn bendant yn ôl”.

Mae Khun Chang yn gofyn am law Phim

Nawr, gadewch i ni siarad am Khun Chang. Roedd yn wallgof am Phim. Ddydd ar ôl dydd roedd hi ar ei feddwl. Siaradodd â’i fam am ei flinder, “Mam annwyl, mae Phim yn erfyn arna i ei phriodi, rydyn ni wedi bod mewn cariad â’n gilydd ers amser maith”. Doedd mam ddim yn credu'r peth, “Rwyt ti'n union fel bachgen ysgol celwyddog. Mae Phim yn hudolus fel y lleuad, rydych chi fel crwban yn y glaswellt yn dymuno'r awyr serennog. Ydych chi wir yn meddwl y gallwch chi ei chael hi'n fab i mi? Mae gennych chi dunelli o arian, pam na wnewch chi ei ddefnyddio i gael merch neis? Nid yw Phim eisiau chi. Pan oeddech chi'n blant, roedden nhw'n eich pryfocio am eich pen moel. Mae ei hiaith yn annioddefol, alla i ddim ei gwrthsefyll”. Ymatebodd Khun Chang, "Pan fyddwn ni'n ŵr a gwraig, bydd cariad ac ofn yn gweld na feiddia siarad â mi yn y ffordd honno." Prostiodd ei hun wrth draed ei fam a gosod ei throed ar ben ei ben moel, yna rhwygodd yn ddagrau. “Beth ydych chi'n ei feddwl gyda phen mor ddi-flew? Dydw i ddim yn gweld sut y byddai unrhyw un yn mynd i chi. Mae Phim yn brydferth fel Kinnari³ bendigedig, beth fyddai'r cymdogion yn ei ddweud pe bai'n paru â mochyn hyll fel chi? Ewch i ffwrdd â'r dagrau crocodeil hynny sydd gennych chi”.

Prost

Gadawodd Khun Chang ac ymweld â mam Phim. Pistiodd wrth ei thraed a dweud, “Esgusodwch fi ma'am, ond dw i'n anobeithiol. Rwy'n gyfoethog iawn ac nid wyf yn gwybod ble y gallaf ei storio'n ddiogel, rwy'n cael fy lladrata i'r chwith ac i'r dde. Rwy'n edrych am bâr ychwanegol o lygaid i wylio dros fy nghyfoeth. Bob dydd dwi'n meddwl am Phim. Os byddwch yn cytuno, byddaf yn gofyn i fy rhieni siarad â chi. Byddaf yn rhoi gwartheg, caeau reis, arian, dillad a mwy”. Gwrandawodd Phim a Saithong yn gyfrinachol o ystafell drws nesaf. "Sut meiddio fe!" Agorodd y ffenest a smalio galw gwas: “Ta-Phon! Beth wyt ti'n ei wneud nawr? Dewch yma, ben moel blewog drwg! Dydych chi wir ddim yn talu sylw i'm dymuniadau, ydych chi?". Clywodd Khun Chang hyn a theimlai wedi'i fychanu. Gwnaeth ei ffordd allan yn gyflym.

Roedd Phim yn teimlo'n ddigalon. Ar ôl eu noson gyntaf gyda'i gilydd, nid oedd hi wedi clywed gan Phlai Kaeo ers dyddiau. Anfonodd Saithong i edrych. Dringodd Saithong yn gyfrinachol i mewn i gwt pren Kuti lle'r oedd y newyddian Kaeo yn aros. Dywedodd Kaeo yn flirtatiously wrthi ei fod yn dyheu am agosatrwydd ond bod yr abad wedi bod yn gwneud iddo astudio a gweithio'n galed am ddyddiau, felly nid oedd ganddo gyfle i ymweld â Phim. Ond roedd yn mynd i wneud ei orau, a dweud y gwir!

Mae Phlai Kaeo yn mynd i mewn i ystafell Saithong

Yn ôl o ymweliad â thŷ Phim, roedd Khun Chang wedi cynhyrfu am ddyddiau. Prin y gallai fwyta na chysgu. Torrodd y cwlwm, “Efallai fy mod yn hyll fel y noson, ond gyda fy nghyfoeth bydd mam Phim yn bendant yn cytuno i briodas”. Gwisgodd ei ddillad harddaf, gwisgodd ei hun mewn gemwaith aur, a dilynodd cyfres o weision ef i dŷ Phim. Cafodd groeso cynnes, “Yr hyn sy’n dod â chi yma, siaradwch yn rhydd fel petaech gartref”. “Gafaelodd Khun Chang ar y foment a gadael iddo fod yn hysbys ei fod eisiau gwneud Phim yn wraig iddo. Gwrandawodd y fam â gwên lydan ac roedd yn hoffi mab-yng-nghyfraith cyfoethog. “Phim, Phim, ble wyt ti? Dewch i ddweud helo wrth ein gwestai”. Ond ni fyddai Phim yn clywed amdano, ac fe esgusodd unwaith eto i ddychryn gwas, “Yn lle ci y'th ganed, dos i uffern! Pwy sydd eisiau ti nawr? Cael y uffern allan, chi mutt-llyfu mango! Rydych chi'n meddwl amdanoch chi'ch hun yn unig”.

Roedd mam yn gandryll a rhedodd ar ôl Phim, “Ti â'ch ceg fudr, allwch chi ddim gwneud hynny!”. Rhoddodd guriad da i Phim nes bod cefn Phim yn goch â gwaed a'i hwyneb yn rhaeadr o ddagrau. Gan grio, rhedodd Phim i ffwrdd. Ffodd hi a Saithong o'r tŷ a gwneud eu ffordd i'r deml. Roedd gweld Kaeo newydd yn dod â gwên i'w hwyneb eto, “O Kaeo, rydych chi wedi siarad pob gair neis hyd yn hyn, roeddech chi'n mynd i ofyn am fy llaw ond rydw i'n dal i aros. Ac yn awr mae Khun Chang wedi gofyn am fy llaw gyda chaniatâd mam. Gwrthwynebais ond roedd hi'n ddidrugaredd ac ymosod arnaf â ffon. Beth sydd gennych i'w ddweud am hynny? Cyfaddef neu fe'ch dirmygaf!" Gwelodd y newyddian Kaeo y cymylau tywyll a cheisiodd ei chysuro. “Mae’r Khun Chang damniedig hwnnw’n achosi pob math o drafferth i’m hanwyliaid. Fodd bynnag, nid yw fy mam am i mi ddileu fy arfer a gadael, rydym yn dlawd ac nid oes gennym unrhyw gyfalaf cychwynnol. Mae fy nghalon yn perthyn i ti ond dydw i ddim yn gwybod beth i'w wneud.” Taniodd Phim yn ôl “Pam wyt ti mor araf? Pam na allwch chi gael arian? Onid ydych chi wir yn fy ngharu i weithiau? O fy karma! Pam ges i fy ngeni yn fenyw hefyd?! Syrthiais am dy eiriau hardd ac yn awr rwy'n ofni y byddwch yn gollwng fi fel brics. Dewch i fy nhŷ heno a byddaf yn rhoi digon o arian i chi. Ac yna mae'n rhaid ei fod drosodd gyda'r geiriau neis hynny ohonoch chi. Ewch allan i'm gweld heno, a ydych chi'n fy nghlywed? Dim mwy o oedi.” Wedi dweud hynny, cododd hi a rhedeg i ffwrdd gyda Saithong.

Y noson honno, mae Phim yn aros am ei Phlai Kaeo, ond erbyn hanner nos doedd dim golwg ohono. Aeth Saithong allan i weld a oedd yn agos. Daeth o hyd iddo yn fuan a chododd ei gwisg fel y gallai lithro i mewn gyda hi heb ei weld. Wedi'i guddio o dan ei dillad, esgusodd gyffwrdd â'i bron yn ddamweiniol. Pan na wnaeth hi ymateb, gafaelodd ynddo â'i law lawn. Gwthiodd Saithong ef i ffwrdd a thorri, “Hei, sut y meiddiwch chi! Phlai Kaeo bron yw hon, nid yw'r hyn yr ydych yn ei wneud yn lân! Dyna ei hystafell. Dydw i ddim eisiau cael fy ngweld felly." Gyda golwg flin, enciliodd Saithong.

Ni chollodd Phlai Kaeo eiliadau ac aeth i mewn i ystafell Phim yn gyflym. Prin y gallai atal ei hun a strôc hi'n dyner. Cusanodd hi i'r chwith a'r dde a'i chofleidio'n ddwys. Curodd eu calonnau yn ffyrnig. Cododd angerdd, dynesodd anhrefn. Ar y cefnfor, gyrrodd y gwynt y tonnau a churo'r lan. Yna encilio a damwain eto ar y lan. Eto ac eto. Hwyliodd llong i'r sianel gul. Ysgydwodd yr awyr, torrodd y glaw yn rhydd. Collodd y gwibiwr reolaeth a dymchwelodd ei long ar y cei.

Ar ôl eu cariad, mae'r ddau yn gorwedd braich ym mraich. “A wna i edrych ar eich horosgop fy annwyl?”. “Ces i fy ngeni ym mlwyddyn y llygoden fawr, eleni rydw i’n un ar bymtheg ac wedi blodeuo”. “Tua dwy flynedd yn iau na fi fy Phim. A Saithong? Pa flwyddyn ydy hi?" Mae hi o flwyddyn y ceffyl, dwy ar hugain os aiff popeth yn iawn. Ond pam ydych chi'n gofyn? Ydych chi mewn cariad â hi ac a ydych chi eisiau ei phriodi hi hefyd?" “O Phim, beth wyt ti bob amser yn ei ddweud am y pethau rhyfedd hynny. O ddifrif, peidiwch â'm pryfocio." Gyda'r geiriau hynny fe'i cofleidiodd ac yn fuan syrthiodd i gysgu. Wrth weld bod Phim yn cysgu'n gyflym, symudodd ei feddyliau at Saithong, “Dydi hi ddim mor hen â hynny eto ac mae hi'n iawn. Mae ei bronnau'n rhyfeddol o gadarn. Byddaf yn ymweld â hi hefyd, hyd yn oed os nad yw hi eisiau, ni fydd hi'n meiddio sgrechian oherwydd mae'n gadael i mi ddod i mewn yma”. Sleifiodd i mewn i ystafell Saithong a chwythu mantra arni tra bod ei fysedd yn llithro dros ei chorff i'w chyffroi. Agorodd Saithong ei llygaid a gweld Phlai Kaeo. Roedd ei chalon yn dyheu am agosatrwydd. “Rydych chi'n ddyn da Kaeo, ond mae hyn yn amhriodol iawn. Cyn bo hir bydd Phim yn ein dal! Ewch allan o fan hyn". Daeth Phlai Kaeo ato a gyda gwên llefarodd fantra arall i ennyn ei chwant. “Tosturiwch Saithong. Os nad ydych chi'n neis byddaf yn hongian fy hun yn fuan, dim ond aros i weld”. “Ydych chi wir yn ddigon gwallgof i ladd eich hun? Nid yw'n hawdd cael eich geni'n ddyn!" “Rydych chi'n union fel Phim, ond ychydig yn hŷn. Yn sicr mae gennych chi fwy o brofiad a sgil.” A chyda'r geiriau hynny fe'i cusanodd hi a phwysodd ei chorff yn ei erbyn, "peidiwch â gwrthsefyll". Siaradodd Saithong yn ôl, “Gallwch chi aros ond byddwch yn ofalus gyda mi. Rwy'n poeni y byddwch chi'n chwarae'r loverboy gyda mi ac, ar ôl cysylltu â mi, dim ond yn fy nhaflu o'r neilltu. Ond os ydych chi wir yn fy ngharu i, gallwch chi wneud beth bynnag a fynnoch gyda mi.” Aeth at. Syrthiodd diferion glaw. Fflachiodd mellt, treiglodd y taranau, udo'r gwynt. Roedd gwneud cariad at Phim yn hwylio fel ar lyn tawel, ond gyda Saithong fel cael ei daro gan storm fawr. Yn fuan suddodd y llong i'r gwaelod⁴.

Agorodd Phim ei llygaid ond doedd dim olion o'i Phlai Kaeo. “Ble mae fy nghariad wedi mynd? Efallai Saithong yn gwybod. Wrth gyrraedd ystafell wely Saithong, clywodd Phim y ddau yn siarad â'i gilydd. Pan allai hi ei oddef mwyach, mae hi'n slamiodd y drws yn agored. Neidiodd Saithong i fyny o'r gwely, “Fe wnaeth Kaeo fy ngorfodi! Ni allwn ei atal. Wnes i ddim rhoi cic er mwyn peidio â'ch cael chi i drwbl." Gyda choegni brathog, siaradodd Phim “Tsss, diolch i chi am gael calon mor anhygoel o dda. Rydych chi mor garedig ac ystyriol. Mor syth â chylch. Rydych chi'n wych, a dweud y gwir. Ni sy'n anghywir..." Yna trodd at Phlai Kaeo. “Ydych chi'n meddwl bod hwn yn syniad da?! Mae hi'n hŷn na chi ac wedi bod yn gofalu amdana i ers plentyndod. Ond nid ydych yn poeni am hynny. Rydych chi'n cymryd yr hyn y gallwch chi ei gael. Chwerthinllyd. Rydych chi fel mwnci bach wedi'i weithio. Mae’n beth da y deuthum i mewn nawr, fel arall byddech wedi ei thagu ar eich gwaywffon eto.”

“O Phim, nid dyna mae'n ymddangos. Dwi'n dy garu di, ond dwi'n poeni na fydd dy fam yn cytuno pan ofynnaf am dy law yn y bore. Rwy'n ofni y bydd hi'n rhoi i chi i'r un hyll yna. Fel merch, ni allwch wrthod hynny. Byddwch chi'n plymio i drallod”. Agorodd Phim gist a rhoi bag iddo yn cynnwys pum darn aur. "Yma, cymer hwn oddi wrthyf, dy wraig." Cymerodd Phlai Kaeo yr arian a sibrwd yn ei chlust, “Rhaid i mi fynd nawr, mae'r haul eisoes yn codi, gofalwch amdanoch chi'ch hun, fe ddof yn ôl ymhen saith diwrnod i ofyn i'ch mam am eich llaw mewn priodas”. A chyda hynny efe a aeth allan trwy y ffenestr.

I'w barhau…

¹ Phlai Kaeo aka 'eliffant gwrywaidd dewr', Chang aka 'eliffant' .

² Saithong, (สายทอง, sǎai-thong) neu 'Edefyn Aur'. Mae Saithong yn blentyn mabwysiedig ac mae ei pherthynas â Phim rhywle rhwng llyschwaer a gwas.

³ Kinnari neu Kinnaree, (กินรี, kin-ná-rie), creaduriaid chwedlonol gyda rhan uchaf corff dynol a chorff isaf aderyn. Gan mwyaf nefol hardd merched ifanc.

⁴ Ar ôl i ddyn a dynes rannu gwely, cawsant eu hystyried yn briod. Gyda'r weithred hon, mae Saithong wedi dod yn wraig ac yn ordderchwraig i Phlai Kaeo.