Málhömlun í Tælandi?

Þegar ég fór að heiman sem ungur maður og gekk í sjóherinn hitti ég stráka frá öllum hornum Hollands. Auðvitað voru Amsterdammertjes með stærsta kjaftinn og þeir kenndu Limburgum og Groninger um að geta ekki skilið þá vegna málþroska.

Ég, fæddur í Twente, talaði líka mállýsku og þótt þú reyndir að tala „rétt“ var alltaf ljóst að ég hafði sérstakan hreim. Þannig hefur það reyndar alltaf verið, því löngu seinna og stundum enn í dag getur fólk heyrt uppruna minn frá Twente, þó ég hafi ekki búið í Tukkerland í áratugi.

Munurinn á tveimur mállýskum eða tveimur tungumálum liggur aðallega í hljóðunum sem notuð eru til að segja eitthvað. Tukker notar önnur hljóð en td taílensk, svæðisbundin eða landsbundin, segjum við, en það er ekki alveg satt. Ég kem aftur að því.

Að tala kemur flestum auðveldlega fyrir, en það ber að hafa í huga að engin vöðvahreyfing manna er jafn flókin og eins lúmsk og tunguhreyfingarnar sem þarf til að mynda málhljóð. Samhæfing vöðva í tungu, munnholi, lungum og vörum sem þarf fyrir tal er flókið ferli.

Einnig er hið gagnstæða - að skilja hvað einhver annar er að segja við þig - næstum of flókið fyrir orð. Það er kraftaverk að þú ert fær um að skilja án meðvitaðrar fyrirhafnar hvað einhver annar er að segja við þig. Hann hreyfir munninn og straumur af afbökun kemur út í loftið og þú skilur hvað hann á við að segja.

Hversu erfitt það er í raun og veru að skilja það kemur í ljós þegar þú lærir erlent tungumál. Það kemur óumflýjanlega áfangi þar sem þú kannt nokkuð mörg orð og getur fylgst með rituðum eða rólegum texta án meiriháttar vandamála. En um leið og reyndir ræðumenn á því tungumáli byrja að tala við þig ertu í vandræðum. Þeir segja kannski bara orð sem þú þekkir, en tal þeirra hljómar eins og langur órjúfanlegur straumur hljóða. Þú getur ekki einu sinni heyrt hvar eitt orð byrjar og annað endar. Svo virðist sem þessir útlendingar séu að festa öll orðin og setningarnar saman.

Að búa til og skilja talhljóð er nánast ómanneskjulegt verkefni. Skynsamur maður myndi halda að enginn gæti sett börn sín í gegnum slíkt starf. Og samt gerist það á hverjum degi. Allar þjóðir, öll menning í heiminum hafa alltaf notað tungumál og ætlast til þess að börn þeirra læri að skilja og tala það tungumál á unga aldri.

Mjög ung börn geta þekkt og endurskapað hljóð móðurmálsins. Jafnvel nýfædd börn virðast heyra muninn á móðurmáli sínu og hljóðum erlendra tungumála. Þetta lærðu þeir á leikandi hátt, án skýrrar menntunar, án prófa og án þjálfunartíma undir faglegri eftirliti. Sama hversu margir verða fyrir áföllum frá barnæsku, enginn kvartar yfir þeim hræðilegu tíma sem þeir þurftu að ganga í gegnum vegna þess að þeir þurftu að læra móðurmálið sitt af foreldrum sínum.

Vegna þess að tungumál, hvaða tungumál sem er, er ólýsanlega flókið, ekki svo mikið hvað varðar skrift og málfræði, heldur sérstaklega hvað varðar hljóð. Sérhver mállýska eða tungumál er oft ótrúlega erfitt fyrir fullorðna utanaðkomandi að læra: innfæddur mun alltaf heyra að þú ert ekki sannur fæddur og uppalinn íbúi með framburðinum. En ég segi það enn og aftur, barn lærir kerfið ákaflega auðveldlega, sama hversu hart skólinn og foreldrar bregðast við því.

Skýringin á þessu, sem hljóðfræðivísindin gefa, er sú að barn fæðist með fullt af hugmyndum í höfðinu um hvernig móðurmál hans gæti mögulega litið út. Mikilvægasti hluti kerfisins er í raun þegar í unga heilanum. Aðeins þarf að setja nokkra hnappa í rétta stöðu. Að skipta á þessum hnöppum getur aðeins auðveldlega gerst fram að kynþroska, eftir það er það að eilífu of seint. Það barn byrjar að stilla hnappana á unga aldri. Það eru jafnvel vísbendingar um að tungumálanám hefjist í raun í móðurkviði. Í öllum tilvikum virðast nýfædd börn geta greint á milli hljóðs eigin tungumáls og erlends tungumáls með hæfilegum árangri. Svo löngu áður en þau byrja að tala hafa þau þegar lært eitthvað um móðurmálið sitt.

Ég sagði áðan að tungumál eða mállýska hefur oft ákveðin hljóð sem maður hefur lært frá unga aldri. Sértækt þýðir ekki einstakt, því það er vel mögulegt að hljóð frá einu tungumáli komi líka fram á öðru tungumáli. Þegar öllu er á botninn hvolft eru til hundruð, ef ekki þúsundir, tungumála og mállýskur í þessum heimi. Gott dæmi um þetta er ættarnafnið mitt Gringhuis. Slægt „gr“ í upphafi og stafasamsetningin „ui“. Leyfðu útlendingi að bera það fram og þú munt heyra vitlausustu afbrigðin. Samt er það tungumál sem nær yfir þessi hljóð, því meðal annars í Sádi-Arabíu var nafn mitt borið fram gallalaust. Hugsaðu líka um orðið Scheveningen, einnig óframbærilegt fyrir marga útlendinga.

Við, hollenskumælandi, eigum líka í erfiðleikum með ákveðin hljóð á erlendum tungumálum. Taktu bara eftir einföldum framburði „th“ á ensku. Borið fram með tungunni á móti tönnum, en venjulega er notað „d“ eða „s“ í staðinn. „Það“ verður síðan „það“ eða „sat“. Það eru mörg fleiri dæmi til að nefna, en ég vil tala um „talhömlun“ á Thailand hafa.

Það er auðvitað ekki málhindrun, en Taílendingar geta ekki eða varla borið fram ákveðin hljóð bókstafasamsetningar af ofangreindum ástæðum. „Th“ og „sh“ eru ómögulegt fyrir hann, þannig að búð „Theo's Shoes“ verður í besta falli „TO-Choo“. Hefurðu hugmynd um hvað Thai þýðir með "wonn-wor"? Hann þekkir ekki V, svo það verður að W, hann þekkir heldur ekki „l“ sem síðasta staf atkvæðis og verður svo „n“. Rétt, hann meinar svo sannarlega Volvo. Taktu „Au bon pain“ bandarísku samlokubúðina, sem þú finnur líka í Tælandi. Nú er Bandaríkjamaðurinn sjálfur þegar í vandræðum með þetta franska nafn, en tælenski framburðurinn nær ekki lengra en "Oh-Pong-Beng".

Allir sem eiga samskipti við Taílendinga þekkja lítil dæmi um orð sem ómögulegt er að bera fram. House verður hou, eiginkona verður wai, fimm verður fai, ef þú vilt drekka hvítvín, Thai biður um wai wai, o.s.frv. Láttu Taílending segja skrifborð eða jafnvel betra grænmeti, ómögulegt!

Andrew Biggs skrifaði fína grein í Bangkok Post um þá taílensku talhindrun, þar sem hann talar aðallega um heimsókn í IKEA. Í Hollandi segjum við „iekeeja“, Englendingur segir „aikieja“ og Svíi – upprunaland IKEA – kallar það „iekee-a“ og nefnir varla síðasta a. Á bíl sá Andrew nafnið á taílensku og það hljóðfræðilega þýtt aftur á ensku varð „Ickier“. Brandarinn er að þetta orð þýðir "óþægilegt" eða "gamalt" á ensku. „Ég“ á undan nafni þýðir heldur ekki mikið gott á taílensku, þannig að IKEA gæti verið einhver sem heitir KEA, en minna skemmtileg manneskja.

Það er orðin löng saga að útskýra hvers vegna Taílendingur gerir svo oft "grínisti" yfirlýsingar um enska tungu í eyrum okkar. Aftur á móti getur jafnvel tælenskur stundum hlegið þegar einhver reynir að bera tælenskt orð fram rétt. Það er leyfilegt að hlæja, svo framarlega sem það er gert með virðingu fyrir hreim hvers og eins og er ekki merkt sem málhindrun.

Tungumál? Það er alltaf heillandi! Ég verð enn undrandi þegar ég sé saman tvær undarlegar manneskjur, sem hrópa alls kyns hávaða hvor í aðra. Annar talar og hinn hlustar og ó undur, hann skilur líka! Algjör kraftaverk!

NB Í þessa grein hef ég notað textahluta úr bókinni „Tongval“ eftir Marc van Oostendorp, sem er að finna á netinu og grein Andrew Biggs í Bangkok Post 4. desember 2011