Sri Thanonchai, Thyl Ulenspiegel asiático
Sri Thanonchai (nota 1) é un personaxe dunha serie de historias que, na súa maioría emitidas en forma poética antiga, levan circulando oralmente durante varios centos de anos en Tailandia e tamén nos países da contorna como Cambodia, Laos, Vietnam e Birmania.
En Isan chámase Siang Miang (2), en Laos Xieng Mieng e no norte de Tailandia tamén Chiang Miang. Ao redor de 1890 escribiuse e publicouse impresa. Aínda é moi popular, nos contos populares, refráns (2a), debuxos animados, películas (3) e por suposto nos murais dos templos (4). Creo que todos os tailandeses coñecen o seu nome e algunhas das súas aventuras.
En inglés chámase moi apropiadamente "tramposo" porque iso significa tanto bromista como tramposo. En holandés diríamos que usa 'trucos' e iso fai referencia á destreza pero tamén á astucia.
Sri, como se lle chama simplemente nas historias, usa o humor e o enxeño para loitar pola vida e superar dificultades e problemas. Os chistes lingüísticos son a súa principal arma. Xoga con palabras que ás veces son entendidas literalmente polos que o rodean, mentres que Sri significa figurado ou ao revés. Tamén xoga perfectamente coas debilidades dos demais, a súa sobriedade, a soberbia ('Eu farei iso'), a cobiza e a estupidez. Di e fai cousas inesperadas que alguén pode querer dicir e facer en segredo pero que non se atreve. Sri fai. Quizais era autista.
Sri naceu nunha familia de campesiños moi común, pero traballa ata o cortesán onde acompaña ao rei durante anos. na famosa épica Khun Chang Khun Phaen (5) é o guapo Phaen quen, a pesar das súas humildes orixes, vence ao nobre, rico pero feo Chang no campo de batalla do amor e da guerra. O grandilocuente rei tamén perde claramente ante Phaen. Vemos o mesmo con Sri: é unha persoa de alto rango e moitas veces supera ao rei con intelixencia. O público sen dúbida simpatiza e identifícase con Sri cando eclipsa aos seus superiores. É unha saída de humor para as frustracións reprimidas nas súas vidas onde sempre teñen que inclinarse ante a autoridade. Por certo, non pensedes que a súa humildade exterior vaia acompañada dun consentimento interior ou dunha satisfacción adecuada, nin sequera agora. En xeral, os trucos de Sri son bastante inofensivos, pero de cando en vez fai trampas.
Estou describindo dúas escenas da película que se menciona a continuación.
Cando Sri ten uns seis anos, o seu pai e a súa nai saen por un tempo. O pai pídelle a Sri que limpe a casa: "Ben, Sri, asegúrate de que todo estea completamente limpo cando volvamos. Hai que limpar todo (6) porque hai demasiado lixo no cuarto'. (Entón a nai engade algo, pero eu non puiden seguilo.) Sri pon en acción as súas palabras, arrastra todo fóra da casa e tírao a unha canle. Cando o pai e a nai chegan á casa están moi enfadados e Sri é golpeado e desterrado. Logo vai a un templo e dille ao abade que os seus pais morreron e que el é orfo. O abade apiádate del. Un día están a comer xuntos cando Sri ve unha mosca aterrar na cabeza calva do monxe. Vacila un momento, logo golpea con forza, golpeando a mosca na cabeza do abade co plano da man. Hilaridade garantida.
Catro historias curtas
O rei
Un día, o rei e Sri están camiñando polo xardín do palacio na fresca tarde. Camiñan polo estanque da corte cando o rei se dirixe a Sri.
"Ben, Sri, todos din que es tan terriblemente intelixente e que podes enganar a calquera e facer que fagan o que queiras. Agora pregúntoche: podes meterme nese estanque?
'Non, señor, estás a esaxerar, realmente non podo! Pero teño un bo truco para sacarte de novo'.
"Ai", di o rei, "seguro que non o conseguirás, seguro que non, pero xa veremos".
O rei espídese, entra na auga e mira cara arriba cun sorriso.
"Ben, Sri, como me vas sacar de novo, eh. Próbao!'
"Ben, señor, creo que tes razón, non podo sacarte da auga, pero si que te metei na auga!"
Dúas lúas cheas
Un día, a tía Sa recibe a visita de Sri Thanonchai. Quere pedir diñeiro prestado. A tía Sa ten dúbidas porque o Sri ben vestido é coñecido como un home rico. Sri explica que necesita temporalmente algo máis de diñeiro e que o devolverá pronto.
"Cando teñas visto dúas lúas cheas, tía Sa, ven buscarme o diñeiro". A tía Sa está tranquila e préstalle a cantidade solicitada.
Dous meses despois a tía Sa vai a Sri e pide o diñeiro. "Pero tía Sa, non viches nada de dúas lúas cheas!" A tía Sa vai para casa confusa. Estaba tan equivocada a tempo?
Un mes despois, volve visitar a Sri. "Sri, agora estou bastante seguro de que vin dúas veces a lúa chea". "Pero tía, non dixen que recuperas o diñeiro se viches dúas veces unha lúa chea, senón se viches dúas lúas cheas. Dúas lúas cheas. Entendes a diferenza? Ben enton!'
A tía Sa baixa. De camiño á casa coñece a un monxe ao que lle conta toda a historia. O monxe sabe que facer: "Ven á corte no palacio na próxima lúa chea".
Ese día, Sri, a tía Sa e o monxe están ante a corte real. A tía Sa conta primeiro a súa historia, un pouco estremecida. Entón Sri deféndese, plenamente convencido de que ten e terá razón.
O monxe é o último en falar. "Sri, mira para arriba", sinala, "que ves?" "Vexo lúa chea", responde Sri.
"E agora mira neste estanque. Que ves? "Outra lúa chea", admite Sri derrotado.
A tía Sa volve a casa contenta cos seus cartos. Dise que esta foi a única vez que alguén superou a Sri.
Un peido real
O rei fora enganado por Sri tantas veces que ás veces quería vingarse.
Sacou un tubo de bambú oco, deulle un bo vento ao tubo e enchufóuno cunhas follas vellas. Convocou a tres cortesáns e deulles ordes.
"Debes levar este metro ata Sri Thanonchai. Dille que é un valioso agasallo real. Pero en realidade só botei pedos nel", engadiu entre risas. Os cortesáns e o rei non puideron recuperarse da expectación.
Cando os cortesáns se achegaron á aldea onde vivía Sri, viron a un home pescando nunha canle. Preguntáronlle se sabía onde vivía Sri e se estaba na casa. "Oh, si, o sei moi ben", dixo o home que era realmente Sri, "pero cal é o teu negocio con el?"
Os cortesáns non puideron resistirse a contarlle a historia cun pouco de alarde e moitas risas. Pero Sri parecía un pouco dubitativo. 'Estás seguro de que non hai ouro nel? Ou quizais o peido se evaporou. É mellor que lle botes unha ollada antes de que te leve a Sri!
Os cortesáns miráronse dubidando pero aínda así decidiron que era unha boa idea. Se fose ouro, quizais eles tamén poderían beneficiarse del... Quitaron as follas secas e despois foron tratadas co fedor do peido do rei.
A casa dourada
Sri Thanonchai volveu chegar tarde á reunión dos conselleiros reais. O rei estaba moi molesto agora. "Por que sempre chegas tarde, Sri?" "Ben, Maxestade, estou a construír unha casa de ouro, e leva moito tempo!" A irritación do rei converteuse en incredulidade e certa curiosidade. "Gustaríame ver iso", dixo o rei. Toda a corte foi á casa de Sri. Cando chegaron alí, viron unha casa en construción... pero feita de madeira. O rei volveuse cara a Sri: "Dixeches 'só ouro', pero isto é só madeira!' "¡Absolutamente, señor, esta casa será construída con teca dourada!" (7)
Nuts
1 Sri Thanonchai ศรีธนญชัย pronuncia sǐe thánonchai. Sri é un honorífico para nomes e lugares: "Genial, Honrado".
2 Siang é o título dun novato xubilado en Isaan. Mîang son follas de té fermentadas, agora tomadas no norte e quizais noutros lugares. Sri tamén usou un truco para enganar aos comerciantes que cruzaban o Mekong a partir destas follas tan preciosas.
2a Chàlàat mǔuan Thánonchai 'tan intelixente como Thanonchai': astuto, astuto.
3 A película chámase 'Sri Thanonchai 555'. Enteiramente en tailandés pero dá unha certa imaxe da vida daquela.
www.youtube.com/watch?v=ya-B-ui4QMk&spfreload=10
4 No templo Pathum Wanaram Rajaworawihan en Bangkok, mira aquí:
ich.culture.go.th/index.php/en/ich/folk-literature/252-folk/217-the-tale-of-sri-thanonchai
5 Para Khun Chang Khun Phaen véxase gl.wikipedia.org/wiki/Khun_Chang_Khun_Phaen
É un pracer ler a tradución completa ao inglés con moitas explicacións e debuxos: The Tale of Khun Chang Khun Phaen, traducido por Chris Baker e Pasuk Phongpaichit, Silkworm Books, 2010. khun aquí non hai "señor ou señora" senón ขุน khǒen cun ton ascendente que era a nobreza máis baixa, comparable ao escudero.
6 O pai usa aquí a palabra โล่ง lôong, que pode significar tanto "limpar" como "baleiro".
7 Un xogo de palabras con 'sàk'. "Sàk" pode significar "só" así como "teca". Tanga é ouro. Sri di "sàk tanga". Polo tanto, Sri pode significar "só ouro" ou "teca dourada", un dos moitos tipos de teca.