Jezuïeten in Siam: 1687
Ten behoeve van mijn dissertatie was ik weer eens aan het werk in de universiteitsbibliotheek van Amsterdam, toen mijn blik viel op een voor Thailandgangers wel zeer intrigerende titel van een heel oud boek:
VOYAGE DE SIAM DES PERES JESUITES, Envoyés par le Roy […] avec leurs observations astronomiques et leurs remarques de physique, de géographie, d’hydrographie et d’histoire. Amsterdam, 1687.
Daar moest ik natuurlijk het mijne van weten en ik liet het boek opdiepen uit de bijzondere collecties en voor mij ter inzage leggen. Zo‟n oud boek mag je uiteraard niet mee naar huis nemen, al was het maar om te voorkomen dat je in de verleiding komt de gravures uit het boek los te snijden, in te lijsten en in de Oudemanhuispoort per stuk te gaan verkopen!
Het boek is geschreven door een van de reislustige paters, Guy Tachart genaamd, en beschrijft de reis die het gezelschap in opdracht van de Zonnekoning maakt vanuit Brest via Kaap de Goede Hoop en Bantam (Java) naar de toenmalige hoofdstad van Siam, die volgens hem de naam draagt van Crung Si Aya Tha Ya. Daarmee zijn we weer op bekend terrein. In deze hoofdstad krijgen ze aan het Siamese hof te maken met de Portugees Constantin Phaulkon, die zich had ingewerkt bij de toenmalige koning en zo’n beetje de functie had van minister-president, een zeer machtig man dus. De paters begrepen al spoedig dat ze weinig zouden kunnen bereiken en volstonden ermee hun ogen en oren goed de kost te geven en zoveel mogelijk te weten te komen over de zeden en gewoonten en de godsdienstige opvattingen van de Siamezen. Daar doet Guy dan ook uitvoerig verslag van en het is wel vermakelijk om te lezen tot welke observaties zij kwamen, met name op het gebied van de godsdienst. Hierbij een paar opmerkelijke mededelingen daarover.
Volgens Guy vertoont hun godsdienst zoveel overeenkomsten met het katholieke geloof (uiteraard voor hem en zijn mede-paters het enig ware geloof) dat het haast niet anders kan dan dat het evangelie heel lang geleden ook aan de Siamezen is geopenbaard, maar dat het in de loop der tijden door onkunde en door hun priesters is veranderd en gecorrumpeerd. Een fraai staaltje van aloude jezuïtische bekering en inlijving drift!
De Siamezen geloven in een God die een volmaakt wezen is, samengesteld uit lichaam en geest, die de mensen helpt door hen een wet te geven, aan te geven hoe zij goed moeten leven, hen de ware godsdienst onderwijst en hen de nodige wetenschap bijbrengt. Guy constateert ook dat de Siamezen eigenlijk geen belangstelling hebben voor welke wetenschap dan ook en dat zij alleen maar nieuwsgierig zijn naar wat de toekomst hen zal brengen: daartoe consulteren zij astrologen en praktiseren zij allerlei andere vormen van bijgeloof.
Heilige Rosary kerk aan de oever van de Chao Phraya River in Bangkok (1887) – (Wild Alaska Ken / Shutterstock.com)
Het geluk van hun God is pas volmaakt als hij sterft zonder opnieuw geboren te worden want dan is hij niet langer voorwerp van ongeluk en ellende. De mensen kunnen ook God worden, maar pas na aanzienlijke tijd want ze moeten daarvoor eerst de volmaakte deugdzaamheid bereikt hebben. Het is nu duidelijk dat Guy het over Boeddha heeft, maar het merkwaardige is dat deze naam in het hele boek niet te vinden is! Een raadselachtige omissie, of zit daar een jezuïetenstreek achter?
Volgens Guy noemen zij hun god Sommonokhodom, en hij vertelt nog een aantal interessante dingen over dit personage maar dat zou hier te ver voeren. Hij legt uit waarom het christendom zeer waarschijnlijk geen voet aan de grond kan krijgen in dat land: de Siamezen hebben een afschuw van het kruis van Christus want als deze een rechtvaardige was geweest dan hadden zijn rechtvaardigheid en goedheid hem beschermd tegen deze afschuwelijke straf die hij ondergaan moest en tegen de razernij van zijn vijanden.
De Siamezen menen overigens dat hemel en aarde niet geschapen zijn maar eeuwig hebben bestaan en ook geen einde zullen hebben. De aarde is plat en vierkant, drijft op de wereldzee en is omgeven door een extreem sterke en wonderbaar hoge muur. Er zijn een hemel en een hel om te dienen als tijdelijke beloning of straf voor wezens die dat hebben verdiend, totdat zij weer worden gereïncarneerd. Hun priesters worden beschouwd als werkelijke navolgers van god, die weinig van doen hebben met de wereld. Zij groeten nooit een leek, zelfs niet de koning zelf. De voornaamste geboden voor de leken zijn:
- God en zijn Woord aanbidden, benevens zijn priesters en monniken;
- niet stelen;
- niet liegen en bedriegen;
- geen alcohol drinken;
- geen levende wezens (mensen en dieren) doden;
- geen overspel plegen;
- vasten op de feestdagen;
- niet werken op die dagen.
Als je dit lijstje vergelijkt met de tien geboden, dan mis je verrassenderwijs het gebod eer uw vader en uw moeder, dat toch een rotsvast gegeven is in de Thaise cultuur. Verder komt het aardig overeen, behalve die alcohol natuurlijk. Dat ligt ook voor de hand, want verreweg de meeste van die geboden komen voort uit het gegeven dat de mens een sociaal wezen is, een kuddedier met de bijbehorende moraal. Daar heb je helemaal geen god voor nodig om die te bedenken en voor te schrijven.
Nog leuker dan gewoon door je eigen bril naar een andere cultuur te kijken is een andere cultuur te bekijken door de bril van iemand uit weer een andere cultuur en/of een heel andere tijd (wat ongeveer op hetzelfde neerkomt)!
– Herplaatst bericht –
Dank voor het delen van je vondst, Piet. Heel interessant! Is de tekst van een boek als dit door de bibliotheek niet gedigitaliseerd om het wat breder beschikbaar te maken ?
Het boek is inderdaad gedigitaliseerd en gratis beschikbaar op https://books.google.be/books?id=vZMOAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=nl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false
Een Nederlandse vertaling van het boek vind je op: https://goo.gl/3X7CYJ
Interssant artikel! Een paar aanvullingen.
Constantin Phaulkon was een Griek en geen Portugees. Hij werd in juni 1688 samen met zijn volgelingen en de Siamese kroonprins geëxecuteerd toen zijn beschermheer koning Narai op sterven lag. Troonsopvolgingen in Siam waren vaak bloederige aangelegendheden.
Dit zei Abbé de Choisy die deel uitmaakte van een diplomatiek bezoek aan Siam in 1685over Phaulkon (uit:Mémoires pour servir à l’histoire de Louis XIV, 1983:150)[
“He was one of those in the world who have the most wit, liberality, magnificence, intrepidity, and was full of great projects, but perhaps he only wanted to have French troops in order to try and make himself king after the death of his master, which he saw as imminent. He was proud, cruel, pitiless, and with inordinate ambition. He supported the Christian religion because it could support him; but I would never have trusted him in things in which his own advancement was not involved”
Sommonokhodom is zeer waarschijnlijk de verbastering van Sramanan Gautama (‘de Asceet Gautama’). De Boeddha heeft vele namen. In de zeventiende eeuw was het woord ‘boeddhisme nog niet tot Europa doorgedrongen. In het Thais heet de Boeddha natuurlijk phráphoéttáchâo.
Europese reizigers uit die tijd dachten bijna allemaal dat de Boeddha een god was. Hoewel je je daar bij oppervlakkige beschouwing wel iets bij voor kunt stellen pleit het niet voor de inzichten, de grondigheid en de verstandelijke vermogens van deze Jezuïeten. Ongetwijfeld vonden de Siamezen het christelijk geloof even bijgelovig waarin ze gelijk hadden.
Een ‘jezuïetenstreek’ is een door hun tegenstanders gebruikte pejoratieve term voor de handigheid die de uit de gratie geraakte orde moest aan de dag leggen, om een in hun ogen oprechte waarheid te kunnen verkondigen die niet strookte met de (toenmalige) Roomse orthodoxe dwingelandij, gewoon om de zware censuur en repressie te omzeilen. Ook in het blogartikel is deze term benut voor een onterechte verdachtmaking want, zoals Tino Kuis al aangaf:
In ‘Buddhism and Science: A Guide for the Perplexed’, University of Chicago Press, 2009, formuleert de auteur Donald S. Lopez Jr. het zo: “Father Tachard has this to say about the Buddha, whom he refers to as Sommonokhodom, his rendering of the Thai pronunciation of the Buddha’s epithet, Śramaņa Gautama, the ascetic Gautama:” (Het dan volgende Engelstalige citaat stemt grosso modo overeen met de door ‘Marc’ gelinkte Franstalige online versie van het besproken jezuïetenverslag.)
De transliteratie ‘Gautama’ (voluit Sanskriet: Siddhārtha Gautama, of Pali: Siddhattha Gotama) is moderner dan ‘khodom’ maar leidt zeker voor niet-Engelstaligen tot een minder op het Thais gelijkende uitspraak van die persoonsnaam. Vermits er in de boeddhistische leer meerdere boeddha’s zouden zijn, was het voor de jezuïet vanzelfsprekend om de als quasi godheid verheerlijkte meest vermaarde bij diens persoonlijke naam en (beleefdheidshalve of om hem van eventuele naamgenoten te onderscheiden) een van zijn titels te vermelden. Hoewel het Nieuw Testament maar 1 Verlosser kent, zou een objectief en nauwgezet marsmannetje die nooit de term “christendom” hoorde, niet ‘de Christus’ maar gewoon ‘Heer Jezus’ beschrijven.
Bedankt voor de aanvulling Tino. Constantine Phaulkon was inderdaad een Griek. Zijn naam in het Grieks is Κωσταντής Γεράκης ofwel Konstantinos Gerakis. Gerakis betekent falcon in het Engels en dus valk in het Nederlands. Ik heb nooit begrepen waarom zijn Griekse naam in Siam in het Engels werd vertaald.
Excuus voor de onjuiste vertaling van de Griekse naam van Constantine Phaulkon, dit moet zijn Κωνσταντῖνος Γεράκης. Overigens had koning Narai aan Constantine Phaulkon de titel Chao Phraya Wichayen (เจ้าพระยาวิชาเยนทร์) verleend.
dit artikel komt als uit de hemel gevallen, om in stijl te blijven. ben bezig materiaal te verzameen over de plek van het chistendom in Nepal. Ik weet dat de Jezuieten veel gedaan hebben rond de aardbeving van 2015 maar dat sommige protestantse richtingen erg opdringerig hun visie verkondigen Zelf ervaren. Alle informatie welkom.
Bedankt voor het delen, altijd leuk zo’n andere kijk op een land. Tevens dank aan Tino voor verder commentaar.
Nu die Phaulkon, ,had een echtgenote met gemengd Portugees bloed Maria Guyomar de Pinha na de dood van haar echtgenoot werd ze slavin in de Koninklijke keuken. Haar invloed op de Thaise keuken is enorm, want bijna alleThaise traditionele desserten zijn van oorsprong Portugees en door haar ge-introduceerd.
hebben deze missionarissen ook niet de krk gesticht in ayutthaya? Saint Joseph?
Voor mensen die interesse hebben in de geschiedenis van Siam, zijn er bij uitgeverij White Lotus , welke gevestigd is in Hua Yai , veel herdrukken verschenen van interessante boeken over Siam, vaak ook vertaald in het Engels.
De boeken in vertaling die White Lotus gepubliceerd heeft zijn o.a. van mijn hand.
Om in de sfeer te blijven: een ander merkwaardig Christelijk standpunt over het land is te vinden in een van die Engelse vertalingen: Description of the Thai Kingdom or Siam. Thailand under King Mongkut, door Monsignor Jean-Baptiste Pallegoix, gepubliceerd in1854. Het is de beste beschrijving van zeden en gebruiken in Siam voor de komst van de grote modernisering onder HM King Chulalongkorn.
F. H. Turpin, A History of the Kingdom of Siam up to 1770, gepubliceerd in 1771, is een andere belangrijke beschrijving van de vroege geschiedenis — in onze Westerse waarneming natuurlijk.
G.F. de Marini en zijn A New and Interesting Description of the Lao Kingdom, een andere missionaris, werd in 1663 gepubliceerd. Het gaat o.a. ook over de talapoi of monniken en de taal.
Een exhaustieve beschrijving van de Isan is van Etienne Aymonier, Isan Travels. Northeast Thailand’s Economy in 1883-1884, eerst gepubliceerd in 1895 en 1872 met tientallen zeer gedtailleerde kaarten en plaatsnamen.
Boeiend en bijzonder. Het christendom en het boeddhisme hebben veel overeenkomsten. Sinds 2003 bezoek ik jaarlijks Thailand, waarvan de eerst tien jaar namens een stichting. Ik verbleef meestal in dorpen in het district Pai. Trol veel met Engels sprekende monniken op en kon dus in de keuken kijken van het Thaise boeddhisme. De Jezuïeten zullen toen al zeker gezien hebben dat boeddhisten geen ander geloof zullen aannemen. Dat is anders bij de stammen in het noorden van Thailand. De mensen dar zijn animisten en vooral de Protestantse kerk is daar actief. Ik wilde dat deze kerken en hun verkondigers thuis bleven. De Jezuieten hadden het begrepen, christenen van vandaag niet. Maar het blijft een mooie bijdrage met dank aan Piet.
De laatste paar keren dat ik Pai (provincie Chiang Mai) passeerde, zag ik er geheel zwart geklede moslima’s op een brommer; er schijnt een aardige gemeenschap net ten westen te leven. Bij Chai Prakan is er een wat Chinese shintoistische tempel. In de provincie Chiang Rai bezocht ik al enkele keren een Chinese tempel en ook katholiek christelijke kerken zijn er in het Noorden.
Het animisme is diep eigen aan gans Thailand (behalve allicht de aan Maleisië grenzende provincies met overwegend moslims): Voor zeer veel Thai is het Theravada boeddhisme een statusrijk sausje dat buiten de wat en bejegening van monniken, nauwelijks in praktijk gebracht wordt. Ook bijvoorbeeld het toekomstvoorspellende stokjes schudden in de wat, de huiszegeningen door de monniken, het geestenhuisje en de ‘lak muang’ (stedelijke penispaal) zijn animistisch. Zoals christenen kerstbomen recupereerden, hebben de boeddhisten het animisme erbij genomen doch meestal zonder poging het in de boeddhistische leer in te kaderen of het te verzwakken.
De laatste paar keren dat ik Pai (provincie Chiang Mai) passeerde, zag ik er geheel zwart geklede gesluierde moslima’s op een brommer; er schijnt een aardige gemeenschap net ten westen te leven. Bij Chai Prakan is er een Chinese shintoïstische tempel. In de provincie Chiang Rai bezocht ik met jarenlange tussenpauzes een tempel waarvan ik niet kan uitmaken of de monnikenopleiding van arme jongetjes van Chinese afkomst, vooral een sociaal werk dan wel een verkapt seminarie is. Lang voor op het tempeldomein een enorme boeddha werd opgericht, waren de in het oog springende swastika’s (rondmalende wielen die eeuwige verandering en herhaling symboliseren) boven ingangen en op daken me opgevallen. Ook katholiek christelijke kerken zijn er in het Noorden. De talrijke animistische ‘bergstammen’ werden er amper door de grote religies binnengehaald.
Het animisme is diep eigen aan gans Thailand (behalve allicht de aan Maleisië grenzende provincies met overwegend moslims): Voor zeer veel Thai is het Theravada boeddhisme een statusrijk sausje dat buiten steun aan de ‘wat’ en bejegening van monniken, nauwelijks in praktijk gebracht wordt. Ook bijvoorbeeld het toekomstvoorspellende stokjes schudden in de wat, de huiszegeningen door de monniken, het geestenhuisje en de ‘lak muang’ (stedelijke penispaal) zijn animistisch. Zoals christenen kerstbomen recupereerden, hebben de boeddhisten het animisme erbij genomen doch meestal zonder poging het in de boeddhistische leer in te kaderen of het te verzwakken.
Leuke vondst inderdaad en bedankt voor het delen van de inhoud. Terwijl ik aan het zoeken was naar een ander boek kwam ik ook deze tegen:
http://www.dcothai.com/product_info.php?cPath=46&products_id=1152
Zou dat de vertaling zijn van datzelfde boek?
grtz Wil
Goed verhaal, compliment. Ter aanvulling: de orde der Jezuiten was bepaald niet armlastig getuige de beschreven reis naar Siam. In de Middeleeuwen gebruikte de katholieke kerk en met name de Jezuiten de Letters IHS als hun monogram en je vindt het nog steeds terug op gevels van kerken, bidprentjes en altaren. De oprichter van de orde der Jezuiten, Ignatius van Loyola, koos de letters IHS als zijn zegelmerk. De nu gebezigde verklaringen voor deze letters zijn Isem Habemus Socium (Wij hebben Jezus als metgezel) Het was een rijke, om niet te stellen steenrijke orde en daardoor werden de letters IHS ook wel vertaald als Iesuitae Habent Satis (de Jezuiten hebben genoeg) of als Iesuitae Hominum Seductorres (de Jezuiten zijn de verleiders van mensen)
IHS is een verkorte weergave in Latijnse letters van de Griekse spelling voor Jezus, gewoon die naam zonder meer. Door verbuiging komen ook IHM (accusatief) en IHV (genitief, datief) in teksten voor. De Grieks-Latijnse omzetting is nogal complex want door een slechts gedeeltelijk ‘gemoderniseerde’ transliteratie in de loop der middeleeuwen, was de oorsprong van IHS niet meer evident herkenbaar zodat onder half- en onwetenden allerlei onzinnige “verklaringen” ontstonden, bijvoorbeeld ‘Iesus Hominum Salvator’ (Jezus Verlosser der Mensen).
De franciscaan Bernardinus van Siena (1380-1444) had de schrijfwijze ‘IHS’ al wijd verspreid. De pas in 1534 opgerichte jezuïetenorde inspireerde zich vooral op het model Jezus, vandaar ook hun naam. Hun medestichter Ignatius van Loyola (1491-1556) kende ongetwijfeld de ware oorsprong van IHS. Die symboliek lag dus voor hem en zijn volgelingen voor de hand. Daardoor werd IHS typisch voor de jezuïeten.
De jezuïetenorde schreef ‘armoede’ in haar regel (de lijst van plichten) en is dus een zogenaamde ‘armenorde’. Niet de leden maar wel de orde kon bezittingen hebben. Er waren veel zogeheten ‘rijke orden’ waarvan de leden wel persoonlijke bezittingen konden hebben. Alle jezuïeten waren echter volwaardige priesters, die dus veel hoger gestudeerd hadden dan de monniken van de meeste andere orden. Dat brengt op zich meer intensieve contacten in de hogere klassen mee. Vermits de jezuïeten ook in eigen streek gedegen onderwijs gaven, hun belangrijkste bezigheid naast missionering (en in het vroegste begin ziekenzorg), hadden bovendien veel begoeden zelf aan een jezuïetencollege gestudeerd. Die ‘betere kringen’ leverden de orde geregeld flinke steun op en dus is het niet te verwonderen dat ze rijker werd dan de overige armenorden. Maar de welstand in verhouding tot het aantal leden, was in de rijke orden dikwijls veel hoger.
Het werd een sterk controversiële orde doordat een langdurige machtsstrijd rond de katholieke kerk werd uitgevochten: De West-Europese katholieke wereldlijke heersers versus de paus, die op de jezuïeten kon rekenen. Kwaadsprekers misbruikten dan de voormelde onherkenbare oorsprong van IHS doelbewust, om de orde te discrediteren en te bespotten zoals Joseph Jongen hierboven. In 1773 werd de paus gedwongen zijn voornaamste steun op te heffen maar buiten West Europa werd aan dat pauselijk bevel voorbijgegaan en bleef de orde bestaan; na de Franse Revolutie werd ze door de paus officieel heropgericht (1814).
Door de associatie jezuïeten/IHS was IHS nog amper buiten hen om gebruikt geraakt, maar de huidige paus, Franciscus, heeft wel IHS in zijn wapenschild. Ik vermoed dat hij hiermee naar Bernardinus van Siena teruggrijpt.
Correctie: Mijn laatste zinsnede was gebaseerd op zijn gekozen pausnaam, die van een franciscaan zou kunnen verwacht worden. Hij was echter in 1958 tot de orde der jezuïeten toegetreden en is daarmee de allereerste jezuïet die het tot paus schopte.
Beste Jef, “Kwaadsprekers misbruikten dan de voormalige onherkenbare oorsprong van IHS doelbewust, om de orde te discrediteren en te bespotten zoals Joseph Jongen hierboven” dat schrijf jij letterlijk. Zelfs een atheist bespot niet, noch wil die iemand beledigen, hetgeen jij naar mij wel doet.
De huidige paus is een jezuiet
ik weet niet beter dan dat IHS een afkorting is va In Hoc Signo (in dit teken).
Ik leerde ooit op scholl dat IHS inderdaad staat vr IeHSus maar ook voor ichthus, vis in het oud-grieks en het symbool van christus in de eerste eeuwen
Voor belangstellenden zou je eens moeten lezen wat er staat geschreven in de eed welke jezuïeten afleggen alvorens lid te kunnen worden en toe kunnen treden.
Op internet staat de eed van de jezuïeten. Veel lees plezier.