Thai Noi gidoiaren desagerpena
Blog honetan egin nituen aurreko ekarpenetako batean, laburki aztertu nuen tailandierazko hizkuntza idatziaren jatorria. Kultura aniztasunaren zale handia naizen aldetik, desagertzeko arriskuan dauden hizkuntza txikiak maite ditut. Ondare bizia dira eta, beraz, preziatuak. Hori da iragan urrunean euskaldun, bretoi, irlandar eta okzitaniar batzuk jaso izanaren arrazoietako bat.
Hala ere, zoritxarrez, hizkuntzen legeetako bat da, mota guztietako arrazoiengatik, betirako mehatxatuta eta desagertzen direla. Filologoek kalkulatu dute gaur egun munduan hitz egiten diren 7.000 hizkuntzetatik 6.000 desagertuko direla hurrengo menderako... Jakina, hizkuntzen desagerpena ez da berria. Hizkuntzalari gehienek prozesu natural gisa ikusten dute. Azken finean, hizkuntzak alda daitezke eta hiztunak beste hizkuntza bat erabiltzera aldatzen dira egoera jakin batzuetan. Baina, askotan, hizkuntzak ere desagertzen dira kultura-borroken, botere-harreman desberdintasunen edo, besterik gabe, hizkuntza-murrizketen ondorioz, non arazoa askotan hizkuntza hutsa baino askoz sakonagoa den, baina dena duen autoestimu eta identitate mehatxatuarekin zerikusirik. autodeterminazioaren ukazioa eta kultura adierazteko askatasuna tradizioak mantentzen dituzte.
Azken horren adibide ona Tailandian aurki daiteke, zehazkiago Isaanen, non Thai Noi hizkuntza idatziaren gehiengoarentzat desagertu behar izan zen. Tradizionalki, isaan hizkuntza ugari hitz egiten ziren, hala nola, surin-khmer, laosiera, vietnamera eta Phu Thai, thailandieraz gain. Jatorriz ez ziren hiru hizkuntza idatzi baino gutxiago erabiltzen Isanen. Esaterako, gaur egun Thailandia denaren ipar-ekialdean Angkor-etik arrastoa egin zuen Khmer-a zegoen eta, zalantzarik gabe, gure garaiko XIV. Idatzizko hizkuntza gisa Tham-ek ordezkatu zuen, mon script zaharretik sortu zena, Lan Xang-eko Laosiako erreinuaren hedapenaren ondorioz hedatu zena, eta testu erlijioso eta filosofikoetarako erabiltzen zen batez ere. Idatzizko hizkuntza zibil eta ofiziala Thai Noi zen, Tham ia aldi berean sortu zena. Thai Noi gidoirik erabiliena izan zen Isaanen XVI-XVII mendetik aurrera. Thai hizkuntza idatzi gisa duen desberdintasun nagusia Thai Noi-k ez duela hitz bat ahoskatu behar den tonu zuzena adierazten duen tonu-karaktererik izan zen. Isaan-eko irakurleak nahikoa adimentsutzat hartzen ziren hitz baten testuinguruko esanahi zuzena jakiteko.
1868tik 1910era Siam gobernatu zuen Chulalongkorn erregearen lehen helburu politikoetako bat Siam-en barne kolonizazio gisa deskribatuko nukeen bateratze politiko eta kultural programa bat eratzea izan zen. Honekin esan nahi dut Bangkokeko agintari zentrala pausoz pauso hiri-estatu eta eskualde autonomo zaharrak direla sinesmenaren pean: 'Nazio bat, herri bat, monarka bat' Chakri dinastiaren ildotik, estatuaren agintea sendotzeko eta naziotasun sentimendua sortzeko. Erabilitako bideetako bat izan zenbortxa leuna' etorkizunean hizkuntza gehiengoa soilik erabiltzea. 1874tik aurrera, Siameko gobernua Isango biztanleriaren zati alfabetatua konbentzitzen saiatu zen thailandiera idatzizko hizkuntza gisa erabiltzea erosoagoa zela eta, beraz, onargarriagoa zela gobernuarekin komunikatzeko.
Isaaners premiazkoa izan behar zuten thailandiera zirela konturatu... Kanpaina honek berehala lortu ez zuenean, neurri hertsatzaileak hartu ziren eta thailandiera hezkuntzan idatzizko hizkuntza gisa hasi zen. Heziketa-erreforma sakon hau ezarriz, herrialdeko bazter honetako biztanleak txikitatik hezi zezakeen Tailandiako hizkuntza eta kultura Isaanen gainetik zirela jabetuz... Hezkuntza sistemaren erreforma hau neurri batean inspiratu zen. Bangkokeko botere zentralistaren politika ezartzearen inguruko kezka. Azken finean, hiriburuko jendeak azkar ondorioztatu zuen funtzionario berri asko, baina benetan asko, beharko zirela ezarri berri diren gobernu-erakunde zentralizatu eta berri horiek guztiak langileak izateko. Eta funtzionario horiek, hobe lokalean kontratatutakoak, noski tailandiera idatzian trebeak izan behar ziren... Isaan-eko lehen hezkuntza-erakunde guztiz thailandiarra Ubon Ratchathaniko Ubon Wasikasathan Eskola izan zen, 1891n sortua eta Bangkok-ek guztiz babestua.
Sopha Ponthri eta beste bi buru
Hezkuntzaz mozorrotutako eskoletan hizkuntza-doktrinamendu hori norabide egokian bideratzeko, sei testu liburu argitaratu ziren segidan, Phraya Sri Suthorn Wohan (Noi Ajaari Yangkul) ipar-ekialdean idatzitakoak: Munbotbanphakit., Wanitnikon, Assonprayok, Sangyokphitan, Waiphotchanaphijan en Phisankaran. Hizkuntz bortxaketaren emaitzekin oso pozik ez zegoenez, 1910etik aurrera begiraleak Isaanera bidali zituen Bangkok-ek, haurrek thailandieraz hezitzen zutela eta jasotzen zutela ziurtatzeko. Bihurtu zen ekintzasarituaren aurkezpenarekin Derrigorrezko Oinarrizko Hezkuntzaren Legea, 1921eko legea, Isaan-eko guraso guztiek beren seme-alabak thailandieraz klaseetara joatea eskatzen zuena... Mende laurden baino gutxiagoan, tailandera noi hizkuntza idatzi gisa garrantzi sozial guztia galdu eta desagertu egin zen...
Denbora batez erresistentzia egon zen. XNUMXeko hamarkadaren amaieran, Khon Kaen probintziako Ban Sawathi-ko hainbat gurasok, Sopha Ponthri Molam abeslari ezagunaren buru, uko egin zioten umeak gehiago eskolara bidaltzeari. Bidez beldur ziren laosiera galduko zuten sustraiak eta etnia eta thailandiar bihurtuko zen... matxinada hau, tokiko zerga berri eta altuetan ere inspiratu zena, azkar hedatu zen eremu zabaleko herrietara. 16ko abenduaren 1940an, poliziak 500 pertsona baino gehiagok parte hartu zuen bilera hautsi eta 116 lagun atxilotu zituen. Sopha Ponthri eta hiru matxino buruzagi XNUMX urteko kartzela zigorra ezarri zieten bi hilabete geroago Khon Kaenen:kabotphai nai ratchaanachak' (erreinuaren aurkako matxinada). Gainerako atxilotuak aske utzi zituzten, baina hogeita hamar baino gehiago gatibuan hil ziren... Khui Daengnoi, hiru kondenatuetako bat, misteriotsu itota hil zen kartzelan hilabete batzuk geroago. Sopha Ponthri ere kondenatu eta bi urte baino gutxiagora hilko zen, alergia gertatu zitzaion droga bat injektatu ostean...
Salbuespen gutxi batzuk kenduta, isaaner arruntak ez du gogoratzen duela bi belaunaldi eskas bere hizkuntza idatzia zutenik... Askotan ahaztu egiten zaigu hizkuntza bat soinuak eta hitzak lotzea baino askoz gehiago dela. Hizkuntza tradizioaren, historiaren, kultur memoriaren eta ezagutzaren biltegia da eta pena da horrelakoak desagertzea...
Nahastuta nago.
Thai Noi thailandiarren beste izen bat zela uste nuen, batez ere Thai Yai edo Shans-en aldean. Thailandiako erdialdean bizi dira. Ez al zenioke tailandierari eta idazkera ofizialari ere Thai Noi deituko?
Shan ere Tai Yai deitzen zaie (ez Thai Yai) eta batez ere Birmania/Myanmarren bizi dira.
Lehenik eta behin, nire begirunea galzorian dauden hizkuntza-espeziei buruz zure ezagutza eta iritzia... Zure istorioa ederki egituratua eta jakintsua da. Honetaz gain, ordea, gauza ona dela uste dut uniformetasun gehiago egotea. Ahanzturatik aterako dira, beraz, kaltetutako taldeak, Isaanen bezala. Izan ere, eta barka iezadazu, desiragarria izango litzateke (baina, zalantzarik gabe, ezinezkoa) munduan inon erabiltzen ez den "tailandiera" bere "hieroglifo-itxurako idazkera" ere denboraren poderioz bigarren planoan desagertzea. ... Bat ez du negoziorik egiten edo folklorearekin etorkizunik eraikitzen. Thai hizkuntza gaitasunak izugarri eskasak dira ingelesari dagokionez, adibidez. Egungo gobernuko buruzagietako batek ere ezin du beste hizkuntza batean adierazi... Tristura... Arrazoi askorengatik, gaur egun turismoa nabarmen ari da gainbehera... Ez noa arrazoi ekonomikoei buruz komentatuko, baina Thailandiarrek ere ingelesez hitz egiten ikasi nahi dute... inguruko herrialdeetan bezala, orduan onura aterako lukete... Orain baino askoz gehiago...
Lung Jan, eskerrik asko desagertzen ari diren hizkuntzei buruzko zure istorio bikainagatik. Ezagutza historiko ikaragarria duzu, Isan Thai baten erreakzioa ikusi nahiko nuke istorio hau ikusiko balu?
Batzuetan txantxa egiten dut thailandiarrekin 2. Mundu Gerran japoniarrei buruz, erantzuna: ez naiz jaio, berdin zait! 🙂 Hau da, noski, hein batean eskoletan ez delako ezer irakasten honi buruz, baina ez dut nabaritzen thailandiar arruntaren artean kontzientzia historikoari buruz hitz egiteko gogo handirik.
Tailandian ere ez da guztiz kaltegabea historiaz eztabaidatzea, gogoratzen dut duela mende askotako errege bati buruzko tesia idatzi zuen Thai irakasle (edo idazle) bat, baina atxilotu egin zuten! Beraz, iragan urrunaz hitz egitea ere debekatuta dago. eta, ondoren, errege familiari buruzko liburuxka bat egin zuten australiar haiek ere, hutsala izan zen, 3 liburuxka bakarrik saldu zirela uste dudalako, baina urte geroago Tailandiara oporretan joan zenean heldu zenean ere atxilotu zuten.
Abenduaren 16ko poliziaren ekintza basatia. Kasu honetan, 1940a ederki gehi daiteke Rob V-ek duela gutxi argitaratu duen zerrendara.
fr gr KhunKarel
Lung Jan maitea,
Oso pieza ona eta didaktikoa.
Nire emazteak berehala ezagutu zuen hizkuntza hau.
Hala ere, harritu egingo zara thailandiarrak zenbat hizkuntza (edo dialekto) hitz egin ditzakeen.
Nire ustez hau handia da gure Mendebaldeko heziketarekin alderatuta.
Beraz, nire emazteak thailandieraz, laosieraz (laoren nahasketa), laoseraz (hori da idatziaren goialdean agertzen dena), ingelesez, nederlanderaz hitz egin dezake.
Guk Tailandian zer ikasi beharko genukeen edo zer ikasi nahi dugun pentsatzen hasiko nintzateke, guretzako zerbait
komunikazioa duten pertsonei ere errespetua ematen die.
Met vriendelijke Groet,
Erwin
Yawi ere aipa daiteke Hego sakoneko, Pattani, Narathiwat, Yala eta Songkhla ekialdeko lau barrutietako malaysiar musulmanen hizkuntza gisa. Tailandiako gobernuak jakintsua izango litzateke arabiar idazkeran idatzitako hizkuntza hau ez zapaltzea, baina baita bertako kultura ere.
'Euskara, bretoiera, irlandera eta okzitaniera'
Zergatik ez geratu etxetik gertuago eta frisiera eta stellingwerf batzuk ikasi?
Baliteke idatzizko hizkuntza ia desagertuta egotea, baina ahozko hizkuntza oraindik ere erabiltzen da.
Isan telebistan ere asko hitz egiten dela ikusi nuen, thailandierazko azpitituluekin.
Duela gutxi entzun dut isan oso hitz egiten eta tratatzen dela Khon Kaen Unibertsitatean, Thai Noi gidoia barne.
Oro har, ziurrenik eskualdeko hizkuntza aitortu gisa baina eskubiderik gabe.
Uste dut.
Aipua:
"Isaan-eko irakurleak nahikoa adimentsutzat hartzen ziren hitz baten testuinguruko esanahi zuzena asmatzeko". (tonu-marken falta)
Hori ziur! Beste teoria batek dio hizkuntza idatzi hau Mon มอญ-tik etorri zelako, hau da, hizkuntza tonal bat ez dena.
Jakina, hizkuntza eta idazkera zertxobait bereizi behar ditugu.
Inpresioa nuen Thai Noi berriz ere irakasten ari direla Isaanen. Gidoi horretan seinaleak ikusi nituen unibertsitateetan eta tenpluetan.
Batzuetan nahastu egiten naiz. Thai Noi, Lanna eta Tham gidoia. Nola desberdintzen dira?
Guztiek ezagutzen dute Printze Txikia liburua. Nire ikasgaietarako thailandierazko itzulpena erabiltzen dut eta orain ikusten dut Kham Meuang-en ere (Iparraldeko Thai) argitaratzen dela Lanna alfabetoarekin. Beraz, asko egiten da hizkuntza eta idatzi horiek zaintzeko. Pozik.
Aspaldi bat izan dut galdetzen, herrialdea oraindik Siam deitzen zenean, hizkuntzaren izena siamesera edo thailandiera zen?
UDko nire neska-lagunak berez deitzen dio honi Laosiako alfabetoa.